Historisch Archief 1877-1940
tio. 2647
DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 25 FEBRUARI 1928
Vrouwen over mannen:
J. F. Staal
door EMMY VAN LOKHORST
-Met teeJcening voor de Groene Amsterdammer"
door V. E, van Uytvanck
TLTET is reeds verscheiden minuten geleden,
dat t Staal heeft gevraagd: Nog een
'kopje thee?"Daarhet antwoord bevestigend luidde,
is hij naar den erker gebeend, vond de trekpot
Jeeg en schakelde den electrischen ketel in.
M«er dan vijf minuten geleden vond dit voorspel
plaats. Het water in den ketel moet nu kolken
en bruisen.
Maar Staal zit sereen op den rand van de tafel,
die met plannen en teekeningen is bedekt. . . .
-en hij praat. In zijn langzame woorden houdt hij
,-stuk voor stuk de geestdriftige elans, die in hem
opkomen, terug, zuivert en raffineert ze. vóór hij
ze doorlaat tot het gesprek. Voortdurend denkt hij
:na over hetgeen hij zegt, tot opeens een Welnee"
losbarst of een Natuurlijk," dat het gesprek van
fetenuto opeens in een vivace brengt.
Zijn fijn gezicht is onder het schitterend haar
^aan blozen, achter de lorgnetglazen tintelen de
-oogen, die onverwachte wisselingen weergeven van
jongensachtige verlegenheid, naar
ruiterlijk-bewonderende opgetogenheid.
Zeker, wij hebben nu veel goede architecten:
de toekomst zal moeten leeren, wat daarvan blijft.
maar in elk geval: zoo'n goede techniek hebben
we nooit gehad.
Daar is op het oogenblik bijvoorbeeld Dudok.
dien ik onvoorwaardelijk als onzen grootsten
levenden architect beschouw. Ik ken ontwerpen
van hem, zoo helder, zoo prinselijk, dat het een
verrukking is ze te bekijken. Maar hoe sterk en
helder zijn wezen ook is, hij heeft toch niets met
-den stijl-groep gemeen, hij blijft romanticus.
Dat was onze groote Sam de Klerk ook. Geniaal
was hij. En wel voornamelijk doordat hij in het
decoratieve het monumentale wist te scheppen.
Dat blijft zijn onvergetelijke gave...."
Staal tuurt even aandachtig voor zich uit,
?zonder u te zien. Maar dan, opeens, springt hij op.
-Gelijktijdig zeggen wij, vol schrik:
De Ketel."
Het water in den ketel heeft gekookt en gekookt;
Nu is het er niet mger. Het heeft zijn best gedaan.
.maar niemand merkte het. De ketel is leeg en
de ketel is gaan smelten !
Staal kijkt bedremmeld. Hij is niet, als vele
moderne kunstenaars, huishoudelijk begaafd. Het
ergste vindt hij, dat hij zijn belofte betreffende
het tweede kopje thee nu niet kan houden. Maar er
T). G. SANTEE LANDWEER
KUNSTHANDEL Heerengracht 396, AMSTERDAM
.lot 15 Maart Tentoonstelling Lithoyraliën van H. DAUMIER.
zijn bonbons en sigaretten die voldoenden achter
grond voor het gesprek vormen.
En eenige oogenblikken later is hij weer verdiept
in zijn keurende, proevende opmerkingen over zijn
vak. Er is in hem een aanhoudende vrees voor
overdrijving.
_.,De laatste jaren heb ik voortdurend hard
gewerkt" heeft hij in een ander verband gezegd,
maar als hij merkt, dat ik met respect spreek over
zijn taak, over hetgeen hij tot stand heeft gebracht
in Holland, wordt hij schuw.
,,flard gewerkt? Ja. . . . nee. . . . eigenlijk ben ik
zoo lui. ..."
Dat zijn de menschen, die het meeste doen,
die zichzelf lui noemen."
Hij luistert met een glimlach. ..Nee. nee...."
zegt hij aarzelend, ..toch ben ik lui. in tijd uitge
drukt. Vroeger werkte ik hard. In den tijd dat ik
Meerwijk in Bergen bouwde. Daar ben ik grijs
geworden, want daar zijn bloedige gevechten gele
verd, een moordpartij op het verleden. Alles,
watvast stond, moest toen worden losgescheurd, <>m
opnieuw te kunnen beginnen. Een huis mocht toen
geen huis meer zijn, een dak niet meer een dak. . . .
Goddank hoef ik nooit meer in Bergen te komen
om dat terug te zien !"
Maar die tijd is nu alweer voorbij. Wat is
daarna gebeurd ?''
Daarna heb ik groote ontwerpen gemaakt;
en ook kleinere, liet tentoonstellingsgebouw op de
Arts Décoratifs in Parijs bijvoorbeeld was aardig
werk. Het gebouw was van baksteen opgetrokken
en Hollandsche metselaars hebben de steenen
moeten metselen, want dat métier kennen ze in Pa
rijs niet, en het luisterde nauw. Ik heb daar
glasen steen-principes toegepast, die ik later in allerlei
andere ontwerpen met variaties heb herhaald.
Bij de vele groote plannen die ik verwezenlijkt
heb is er een bij het plan gebleven: het bouwen van
een waarlijk modern warenhuis. Dat is een prachtig
onderwerp, waartoe ik me bijzonder aangetrokken
voel.
Ik heb indertijd hiervoor een plan ontworpen
dat erop berekend was, overal een maximum van
daglicht in het magazijn binnen te laten dringen.
Daartoe had ik de verdiepingen niet geheel tot den
glazen wand laten doorloopen. Een breede ruimte
omringde de verdiepingvloeren, die door een
balustrade waren begrensd. Is mijn beschrijving
duidelijk;'"
Iets als een kasteel, omringd door een
slotgracht?"
Zeker, of minder romantisch bij wijze
van tafels waren de verdiepingen op elkaar gesta
peld; de ruimte eromheen liep van dak naai- eerst e
verdieping. Daarachter was dan de wand van
ondoorzichtig glas. (j een enkele belemmering is ei'
op deze wijze voor het daglicht, dat alle verdie
pingen gelijkelijk kan bereiken. En de facade
heeft een eigenaardig aspect: vanaf de eerste
verdieping tot het dak is de geheele muur" van
glas. Voor een warenhuis is dat wel een goede
materie. Ik hoop ook dit plan nog eens tot uitvoer
te kunnen brengen. Het is zoo geheel van onzen tijd.
Maar dat is een van de moeilijke punten in ons
werk: dat wij, om te kunnen werken, moeten wach
ten op een opdracht. Een schrijver gaat zitten en
maakt een boek, een schilder blijft op zijn atelier
en maakt een schilderij. Alaar wij zijn afhankelijk
van de opdracht. Want niemand maakt een gebouw
op papier; het plan begint pas te leven als het gaat
worden uitgevoerd in steen.
En dan zijn wij van zooveel factoren afhankelijk,
niet het gebouw opzichzelf alleen, maar de directe
omgeving, het stadsgedeelte, waarvan het een deel
uitmaakt, zijn ook van de grootste importantie.
Als een boek of schilderij niet goed uitvalt, sterft
het zijn eigen dood, niemand heeft er last van.
Maar een gebouw dat staat er, en iedereen ziet.
het; als dit mislukt, is de zaak heel wat ernstiger.
Daarom ben ik zoo voorzichtig. Want als je eenmaal
aan het bouwen bent, is er heel weinig meer aan te
veranderen, dan moet je voortgaan tot het einde.
En dan gebeurt het wel eens, dat er kleine kwaal
tjes aanwezig blijken te zijn. Net als een kind
dat ziek is, heeft een gebouw in zijn groeit ij d wel
eens aanvallen van mazelen of
eirculatiestoornissen. Een kelder lekt, een muur is niet water
dicht. . . . dan moet je dokteren, de oorzaak van de
kwaal opzoeken en het kind genezen, opdat het
rustig verdergroeit."
En Staal's rustige stem vertelt nog vele bijzonder
heden van zijn prachtig vak, het vak dat ons
Amsterdam gemaakt heeft, en bovendien in dr
provincie grootsclu; gebouwen schiep a.ls het
Veilinggebouw van Aalsmeer.
GIDDING
MTUYNENBURG MUYS|
ilSCHILDEPSI
Over boeken en tijdschriften
Führende Fntuen Europas. In 16
Selbstschilderungen herausgegeben und eingeleitet von ElsaKern.
Verlag von Ernst Keinhardt in München. Sprekende
portretten dus, want elk der 10 vrouwen, die wij in
beeld zien, schrijft haar autobiografie. Zij verhaalt
van haar jeugd, van de ouderlijke woning, vanden
invloed van de huiselijke sfeer op haar denken en
doen en dan van de ontwikkeling van haar nei
gingen, haar talenten. Een zelf-beschrijving staat
o.i. boven een interview. Ze is n met de persoon,
ze teekent het leven af, zooals het zich voor onze
oogen ontrolt. Ze vraagt onze geheele aandacht,
omdat wij weten dat de kern gezond is. Een goed
geschreven autobiografie geeft ons het juiste beeld
van de persoon. Een knap geschreven interview:
dat van een handigen schrijver (ster). De eerste al
moge de inhoud soms wat te subjectief behandeld
zijn, is o.i. toch te verkiezen.
En zoo hebben wij met ware belangstelling
ons verdiept in de levensbeelden van 16 vrouwen,
die op eigen gebied in de samenleving een waardige
plaats bekleeden.
't Is wel een bont geheel. Daar zijn o.a. Dr. phil.
Alice Salomon Direktorin der Sozialen
Frauenschule Berlin.Margery I. Corbett?Ashby,
Prasidentin des Frauenweltbundes, London. Mary S. Allen,
Kommandantin der Englischen Frauenpolizei,
1-iondon. Dr. (Jertrud A. Woker Leiterin des
Laboratoriums für physikalisch-chemische Biologie
an der Universitat Hem. Selma Lagerlöf,
Schriftstellerin Schweden. Elisabeth Kuyper
Koruponistin und Dirigeritin Berlin. Dr. med. Maria A. van
Herwerden, Lektor für allgemeine Cytologie an der
Vniversitat Utrecht. Dr med. et phil. Oina
1-iombroso?Ferrero, Schriftstellerin, Florence.
Henni Forchhammer, Vice-prasidentin des Frauen
weltbundes und Delegierte Danemarks im V
lkerbund. Kopenhagen. Allen verhalen van haar
leven en wei'lCen. Het beroep en de
werkkringdrukken sterk het stempel op het min of meer uit
voerige, het min of meer boeiende;, het min of meer
terughoudende in het referaat. Doch elke schets,
hoe uiteenloopend ook van karakter, spreekt
van een volmaakt levensgeluk, dat gevonden in
arbeid en verkregen werd na een tijd van ernstig
en vaak zeer inspannend werken om het hoogte
punt op liet gekozen pad te bereiken.
Dat de samenstelling van een uitgave als deze
aan Elsa Kern groote eischen stelde, is t e begrijpen.
Haar eerste bundel is. naar ons voorkomt, best
geslaagd. Moge hij ook bij ons in Holland een
gunstig onthaal vinden. De meeste der sprekende"
vrouwen zijn waarlijk voor ons Nederlandsche
vrouwen hetzij in persoon of door haar geschriften
geen onbekenden.
lïeldfnisen verzameld door Willenden Brom
Struick. geillustr. door Pol Dom. Uitg. W. L. en J.
Hrusse, Rotterdam 192S. Ken nieuwe bundel
reidansen, die bewijst dat er met den eersten bundel
iets bereikt, is. Het is een vreugde; dit te;
constateeren. Deze volksdansen zijn blij en vroolijk, soms
geestig en in al hun eenvoud beschaafder dan het
steppen en charlestonnen van onzen
tegenwoordigen tijd. De jeugd zal ze dansen, wij zijn er
zeker van. als zij dezen zomer buiten op gras
veld of weide vereeiiigd is in dartel vermaak.
In dezen nieuwen bundel is de opstelling van den.
reidans en de verklaring van de uitvoering duide
lijker en overzichtelijker gegeven dan in het eerste
boekje. Dit komt aan de praktijk van het spel ten
goede. E. M. K.
Koopt U een gouden ring
zonder merk?
Waarom dan wel boter
zonder Rijksmerk?
Hofstede Oud-Bussem"
Kerkstraat 67 TeL 37344