DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 3 MAART 1928 Wetenschappelijke Varia Oederérondsche luchtkasteeleo KRONIEK door Dr. P. VAN OLST , ^@ffW*:;££M ??ï::\:::;:*i--:^'-":'''--:^- VDoorsnede door den krater, ongeveer Noord-Zuid. Aangegeven is hoe een deel van den Jcraterbodem tot fijn puin en gruis is gestooten, in een omgeving van gave zandsteen. De oude proefboringen zijn in het krater-midden aangegeven, en rechts de ontworpen mijnschacht boven de vermoedelijke ligging der meteoor-massa, die scheef in den bodem is ingedrongen. \T INDT men een ondergrondseh luchtkasteel" te veel een contradictio in terminis, dan wil ik pok wel spreken van een Amerikaansch chateau en Espagne". Maar dat is toch ook niet dat. Het betreft ditmaal een geologische formatie, die reeds lang de menschen intrigeert, niet in zoo sterke mate de wetenschappelijke wereld, maar vooral de eigenaars van de formatie. In Arizona bevindt zich een eigenaardig soort krater, die zooals alle kraters op aarde van vulkanischen oor sprong behoorde te zijn, maar het niet is. Er zijn heelemaal geen aanduidingen dat er een vulka nische uitbarsting heeft plaats gevonden, geen lava, geen aschkegel, geen puimsteen; de krater is niet anders dan een reusachtige deuk in den grond, met iets verhoogden rand (zie de figuur). Het is een ringwal van 1300 M. middellijn, slechts weinig (33 M.) boven de vlakke, boomlooze omgeving uitstekend, maar met een bodem die diep (plm. 200 M.) onder den walrand ligt, dus diep onder het niveau der omringende vlakte. De geheele krater bestaat uit witte en roode zandsteen, die op den kraterbodem tot poeder is gestooten. Rondom den kraterwal liggen meer meteoorstukken dan op de geheele overige aardoppervlakte gevonden zijn, stukken die tot 500 K.G. zwaar kunnen zijn en alle dezelfde samenstelling hebben, n.l. 92 percent ijzer en 8 percent nikkel. In den krater worden niet veel meteoren gevo"aden, maar wel fijne meteoordeeltjes in den vergruisden bodem. Men nam aan dat de krater niets anders was dan een deuk, in de aarde geslagen door een geweldigen meteoor, die uit de wereldruimte kwam aanvliegen en de goedige aarde aanreed". En evenzoo als bij een aanrijding van een fiets en een vrachtauto de fietser wel gelijk kan hebben en de verkeersvoorschriften streng in acht heeft genomen, maar toch zijn fiets vernield ziet terwijl de auto er met een kras afkomt, heeft hier ook de meteoor het loodje gelegd en is uiteen geslagen, terwijl de auto-aarde er met een deuk afkwam. Hoe het precies in zijn werk is gegaan, daarover zijn de meeningen verdeeld, evenals bij het publiek na een ongeluk, maar dat wilde ik nu laten rusten. Belangrijker is dat de eigenaar van den krater gemeend heeft dat de eigenlijke groote meteoor een eind in den grond was gedrongen en diep onder den kraterbodem lag. Hij richtte in 1903 een maatschappij op ter exploitatie van deze uit den hemel gevallen ijzermijn, deed een aantal proef boringen (zie figuur: oude boringen), die geen meteoor aantoonden, al kwam men zelfs tot in de nog gave roode zandsteen, en ging op de flesch, alles aan zijn zoon nalatend. Deze komt voor de eer der familie op en heeft weer leven in de brouwerij gebracht door nieuwe plannen, waarover ik het thans wil hebben. Hij argumenteert eerst dat men werkelijk met een meteoormassa te doen heeft gehad, die de aards trof. Dat is trouwens een vrijwel vaststaand feit. Hij wijst er verder op dat de samen stelling der meteoren, die hier gevonden zijn, uniform is voor den geheelen krater en hij maakt ons lekker door erop te wijzen dat behalve het vermelde ijzer en nikkel ook nog andere elementen aanwezig zijn, n.l. cobalt, koper, koolstof e.d. maar vooral ook platina, iridium, palladium en dergelijke zeldzame metalen, die in deze meteoorstof deelen aanwezig zijn voor ruim 11 gram per 1000 K.G. meteoormateriaal. Dit is natuurlijk uit een oogpunt van exploitatie een belangrijk punt, daar de totale massa van den inslaanden meteoor op grond van omvang van den krater, diepte der vergruisde steenmassa en opgeworpen en weggeworpen steen-materiaal, gescha,t wordt op ongeveer tien millioen ton. De geheele massa meent de eigenaar niet als n grooten meteoor onder den grond terug te vinden, maar meer als een conglomeraat van kleinere meteoren. Hij denkt daarbij aan kometen, die ook vermoedelijk uit een zwerm kleinere stofdeelen bestaan, van denzelfden aard als meteoren. De botsing, die den krater deed ontstaan, zou dus eerder gebeurd zijn door een soort komeet, dan door n enkelen grooten meteoor, al was deze ko meet dan ook een kleine en betrekkelijk zeer dichte komeet. Zoo zou ook te verklaren zijn dat de meteoorijzormassa geen merkbaar magnetisch effect heeft op een kompasnaald bij den krater. Was het n stuk, dan zou men stellig de magne tische storing bemerken; zijn het echter vele stukken, dan kunnen zij zeer waarschijnlijk zoo ordeloos dooreen liggen dat zij eikaars magnetisch en invloed naar buiten opheffen. De gemiddelde grootte der brokken is 2 tot 5 kilogram. Het ijzer zal voor een groot deel (ongeveer de helft) geoxydeerd zijn. Een belangrijk punt is nog het volgende: de vader van den eigenaar nam aan, op grond van den ronden vorm van den krater, dat het hemelsch projectiel vrijwel loodrecht in den grond was geslagen. Daarom deed hij ook zijn proefboringen in het midden van den krater (zie de figuur). Maar toevalligerwijze bemerkte de tegenwoordige eige naar dat een kogel, in den moddergrond geschoten, niet alleen een klein model van dezen meteoor krater te voorschijn roept, maar bovendien dat dit model nog rond blijft ook wanneer het schot den grond scheef treft, zelfs tot onder een hoek van 45 graden ! En een tweede schotresultaat is ook belangrijk: de namaak-krater is ook nog normaal wanneer men niet een kogel in den grond schiet, maar een schot hagel. Dit is een steun voor de opvatting dat niet n meteoor maar een zwerm meteoren insloeg; in ieder geval is het een bewijs dat een zwerm ook den krater kan gemaakt hebben. Het andere feit is echter van nog veel grooter belang. Blijkbaar behoeft de meteoorzwerm niet loodrecht ingeslagen te zijn, maar dezelfde kratervorm kan samengaan met het veel waarschijnlijker feit van een scheeven inslag. De kans van een loodrechten inval is zér gering. Op grond hiervan en van details in den hellinghoek der kraterranden, waarop ik hier uit plaatsgebrek niet nader inga, meent de eigenaar dat het projectiel niet in het midden van den krater zit, maar, zooals in de figuur is aangegeven, schuin onder den krater, bijna recht onder den steilsten kant van de krater. Hij heeft het niet bij de theorie gelaten, maar een proefboring gedaan op deze plaats in 1920. De boring ging tot ruim 400 M. en daar bleef de boor vastzitten. Maar toch leverde deze boring veel op, want van 360 M. diepte af kwam men ijzeroxyde tegen, gemengd met de fijngepoeierde zandsteen. Dit ijzeroxyde nam percentsgewijs snel Zielsbenauwenissen T7 ENIGEN tijd geleden las men in De Telegraaf de volgende advertentie onder den titel: De komende Wereldoorlog : Steller dezes van oordeel, dat 1. de geweldige oorlogs toerustingen (scheikundige, bacteriologische, electrotechnische) der wereldmachten, 2 de snelle ontwikkeling van het revolutie-idee (ten gevolge van steeds toenemende over bevolking en werkloosheid, vooral ook onder intellectueelen) leidt naar een binnen weinige jaren komende wereldramp met als gevolgen vernietiging van het althans huidige parti culiere bezit en decimeering der bevolking van West-Europa, wenscht, ten einde zich aan dit debacle te kunnen onttrek ken in kleine model gemeenschap te emigreeren naar nader overeen te komen weinig bevolkt land met gunstig klimaat. 1. Lezers, welke met dit idee sympathiseeren en eventueele overtochtskosten en zeer matig deel in de kolonisatieonkosten kunnen bijdragen en 2. zij, die hoewel voorloopig niet wil lende emigreeren, doch die door financieelen steun te zijner tijd recht wenschen te hebben op plaatsing In de te stichten gemeenschap worden verzocht, zonder zich daarbij nog tot iets te verplichten, hun sympathiebetuigingen onder bij voeging van adres en beroep te adresseeren enz. Bij vol doende belangstelling worden ter zijner tijd nadere inrichtingen verschaft. Ik denk haast, dat iemand, die zooveel geld voor zulk een advertentie over heeft, ook wel meenen zal wat hij adverteert. En dan lijkt dit behalve nogal mal, ook een beetje zielig, eigenlijk erg zielig, als men bedenkt, dat het wel geen eenling zijn zal, die hier spreekt. Hoevelen zullen denken als hij, zullen het benauwd hebben als hij. Het is een ge volg van den wereldoorlog, die wel meer psychische wonden nagelaten heeft. Vóór 1914 geloofde geen sterveling aan de mogelijkheid van zoo'n catastrophe, hoewel Europa sedert jaren tot haar tanden ge wapend was en ongeveer om de drie jaar de span ning klom tot een halve en bijna heele mobilisatie, Dat hadden wij in 1911 nog net beleefd. Maar toen wilde niemand gelooven aan hetgeen men toch met oogen zien en overal beluisteren kon, zoowel in Frankrijk als in Duitschland. Een algemeene oorlog, dat was iets ondenkbaars bij onzen huidigen stand van beschaving, en bovendien iets onmogelijks van wege de krankzinnige kosten en de alvernietigende oorlogsmiddelen. En ziet, het is toch gebeurd. Maar sedert gelooven nu ook vele trillend angstige harten, dat zoo'n ongeval wel elke tien jaar komen kan en krijgen het benauwd en willen weg, weg, om Godswil weg naar een veilig land, waar gasbommen noch vliegtuigen hen kunnen bereiken. Edoch, ik zou wel eens willen weten, waar dat veilige land zich bevindt en wat die nadere in lichtingen" behelzen. Zouden, zij naar IJsland willen. gaan, of naar Spitsbergen? Of naar Alaska of Vuurland? En is daar gelegenheid om zijn huidig particulier bezit" voorloopig op te slaan, al de moubeltjes en een fiets en een kinderwagen en een pianino of een gvamofoon? De effektjes kan men onder zijn vest meenemen, als men ten minste nog vóór het debacle zijn biezen pakt. Het is te hopen dat de papiertjes nog iets waard zullen blijven. En wat willen deze benauwde zielen in dat weinig bevolkt land met gunstig klimaat" (kou is gezond) in. vredesnaam beginnen? Robben, van gen en op ijsberen jagen in concurrentie met de Eskimo's:1 Veiligheid is goed, maar er moet ook wat te eten zijn. Het helpt niet: als wij zoo welig blijven voorttclen, gaan wij er straks allen aan, wij en ons particulier bezit". En wie zijn huid en zijn huidig bezit elders bergen wil, die sneeft van den honger. toe tot het bij het boorgat-einde reeds drie kwart van de massa uitmaakte. Vermoedelijk is men dus dicht in de buurt van de hoofd-massa der meteoren. Helaas was het geld op en de gevormde maat schappij ging alweer op de flesch. Zoo staan de zaken nog tot op den huidigen dag. We wachten in spanning af Ie. of de eigenaar weer kapitaal kan loskrijgen, 2e. of eindelijk het geval geheel opge helderd zal zijn. Dit kan gebeuren als de ont worpen mijnschacht (zie figuur) wordt uitgevoerd tot onderzoek van de vermoedelijke vindplaats en tot exploitatie van dit luchtkasteel" uit zeldzame metalen. Als ethnologische merkwaardigheid mag er nog' bij vermeld worden dat de indianenstammen, in de buurt van dezen krater een locale legende hebben, die beschrijft hoe een hunner goden in een wolk van vuur van den hemel daalde en zichzelf in den grond groef, waar thans de krater ligt! En toch liggen er talrijke echte vulkaankraters in de buurt waarover nooit zoo'n legende zich vormde ! N. V.: J. S. MEUWSEN, Hofl. A'dam-R'dam-den Haag DE BESTE HOEDEN IN HOLLAND