DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 24 MAART 1928 No..265t Dramatische kroniek door TOP NAEFF Grand Theatres Ben moeder, Cor Hermos door p EN tooneelstuk, ak ware er geen kouwtje van A"*oorlog en revolutie aan de lucht geweest; een nederig saluut aan Heyennans, van wien de auteur veel, zoo niet alles, heeft geleerd; een een'voudige poging znenschen te confronteeren met de groote machten van leven en dood, die bewees, dat bij al wat er om diverse kunstbeginselen wordt afgebroken, eenige elementaire gevoelens blijven, waarop wij van nature reageeren; en last not least: een mooi gegeven. Mooi" niet in den zin van ethisch of aesthetisch, maar mooi, omdat het zijn oorsprong vindt in een innerlijke gewaar wording, niet in een verzinsel, omdat het wijd om zich heen grijpt, en, in tegenstelling tot de moderne beeldenreeksen, de groeikracht in zich draagt voor een compositie", al is deze compositie dan ook nog zwak uitgevallen. De Moeder" in dit stuk van Cor Hermus is een boerenvrouw, die men wat haar innerlijke verschijning betreft, zóó op den rang van een vorstin zou kunnen plaatsen, zij is niet: een toevallige en aan de plaats gebonden moeder figuur, maar: een gestalte. De trouw, die zij bewijst aan haar overleden man, aan haar woord, is de inges-chapen trouw van een mensch aan zichzelf, haar strijd voor een verloren zaak is vroom, als de strijd van Gijsbreght voor zijn Aemstelland, haar nederlaag schoon, omdat zij tot het uiterste, geloovig aan God, als de bron van haar kracht, heeft pal gestaan. Zóó althans heeft de schrijver zijn heldin bedoeld. Het is zijn groote verdienste, dat hij in aanleg een dergelijke gestalte heeft kunnen scheppen, en aan mevrouw de Boer-van Rijk, aan wie hij Een moeder" opdroeg, een schema heeft kunnen bieden, haar talent waardig. Nol Verhoeven, een welgestelde boer, bezitter van De drie eiken", bekent op zijn sterfbed aan zijn vrouw, dat het hem de laatste jaren slecht is gegaan, zoodat hij haar en de volwassen kinderen het goed met hypotheek belast en met schulden bezwaard moet achterlaten. Hij vraagt van haar de belofte geen kleinigheid voorwaar en in de praktijk onuitvoerbaar dit feit voor de menschen, en zelfs voor de kinderen geheim te willen houden. De vrouw, een gesloten karakter, oogenschijnlijk koud, want niet tot ge voelsuiting in staat, maar met een sterk, gaaf hart, begrijpt en vergeeft, herinnert door den zwakken man ook aan haar eigen aandeel in zijn schuld. Was zij niet altijd do hoovaardige en gevreesde meesteres geweest, wier eerzucht en heerschzucht allen op zulk een afstand wist te stellen, dat een vertrouwelijke bekentenis niet over de lippen wilde? Drong zij niet zelf aan op dezen, voor eenvoudige boerenmenschen te hoogen levensstaat? Ik ben altijd bang voor je geweest", zegt de stervende boer. Het is jammer, dat de schrijver deze verhouding niet sterker als den onder grond van het geheele drama heeft gevoeld, en dat ook de vrouw in de latere bedrijven, waarin zij zich op haar beleid laat voorstaan, vergeten schijnt te hebben wat zij niettemin misdeed. Intusschen: zij ontkent niet, en zij belooft, opdat hij in vrede zal kunnen sterven, onbewust van den bovenmenschelijken last dien hij haar op de schouders heeft gelegd. Dit is het voorspel. Het had ook het karakter van een voorspel moeten hebben, niet zulk een langgerekt, hier luguber, daar grotesk bedrijf mogen zijn. Het eigenlijke stuk houdt dan de vraag in hoe de weduwe haar belofte nakomt, en toont ons, hoe zij, stil en fier naar haar aard, de nagedachtenis van den vader tegenover de kinderen verdedigt en ook hier worden wij aan Badeloch herinnerd liever de kinderen van zich verwijdert, dan verraad BRANDBLUSSCHER HOLLANDIA" SPANJAARD&C2 FABRIEK ESPANA UTRECHT pleegt jegens het verleden en den man, aan wien zij trouw heeft beloofd. De tegenpartij kennen wij, het zijn de ravenkinderen uit Schakels", de vrouwen ook hier den mannen te erg". Een testament wordt niet gevonden, zij eischen boedelscheiding. Van den anderen kant dagen de schuldeischers op, en de knechts, ten achter met het weekloon, dreigen op te zullen staan tegen de gevreesde meesteres. Maar zij houdt stand, met list en beleid, met ijzeren zelfbeheersching. Op haar hand heeft zij alleen den zwakzinnigen knecht Domien, die te midden der verwikkelingen en vijandelijkheden een natuur lijke zoon van den overleden boer blijkt te zijn, doch zonder besef van zijn positie in dit huis, ,,de vrouw", als ware zij zijn moeder, met teederheid aanhangt. Een oorspronkelijke figuur, deze idioot, door den auteur zelf zóó gespeeld, dat hij aan nemelijk bleef als een gevaarlijke, maar ontroerende waakhond, en zijn primitief zieleleven vol edele aandriften de minne instincten der kinderen in het felle licht stelde. Na het levendige, suggestieve tweede bedrijf, waarin de schoondochters, opgestookt door een tante van vaders-zijde, die het met hun moeder nooit heeft kunnen vinden", de oude vrouw het vuur aan de schenen leggen, leek het derde bedrijf den schuiver, die geen Schönherr" is, uit de hand gevallen. Het werd ons niet recht duidelijk, en de motieven der vorige bedrijven werkten niet door naar een ultimatum, een accoord, of een oplossing. Noch het allengs bezwijkend vertrouwen der weduwe, noch de profetieën van den idioot: dat God een wonder zou doen geschieden, schenen ons gered of vervuld door dien plotseling en te-laat gevonden hoop effecten, waarmede de knecht al naar de romantiek van ziehier een millioen, red u voorloopig" te elfder ure kwam aandragen. Had de boer deze effecten in vroegere jaren aan den ongelukkigen bastaard geschonken, en er niet van durven spreken opzijn sterfbed? Of waren /.o zooinaar uit een slordig hoekje te voorschijn ge komen? In elk geval kwamen ze voor God's wonder" te laat, de oude vrouw, uitgeput op do wallen harer vesting, had het geheim al prijs moeten geven. Stervend /.iet zij de onverlaten van kin deren grabbelen naar den buit, terwijl do idioot ei' machteloos bij staat. En wij komen et- niet achter of dit slottooneel nu bedoeld is als het hoogtepunt der satyre op de menschelijke hebzucht, of dat het slechts dient om de nederlaag van do weduwe Verhoeven in een sterk melo-dramatisch kader te zetten? Bevredigen deed het ons noch van den eenen, noch van den anderen kant bezien, omdat er de grootschheid van dit sterven in het harnas" bij verloren ging. Uit deze, en meer ongewishedeii. blijkt al mode, dat de regie bij dit, door den schrijver geleid en door allen met toewijding en talent vertolkt stuk. het zwakste punt was. De vertooning' was iiiot afgestemd. Hoever men uit een artistiek oogpunt gaan kan, wanneer men net als in het loven", het tragische on hot komische in schrille tegen stelling vlak naast elkaar wil zotten, laat zich niet met een enkol woord bepalen, maar zeker is hot wol, dat men hier don spelers naar beide richtingen veel te groote vrijheid had gelaten. Uo vertooning' zou ongetwijfeld dieperen indruk hebben gemaakt wanneer tegenover hot strenge, ingetogen spel vau mevrouw de Boer-van Kijk, een moor homogeen ensemble had gestaan, do al te persoonlijke uit vallen van den schrijver door do spelers waren getemperd. Uit slaat vooral op Charlotte Kohier, de sterkste speelster van de tegenpartij, die, in den stijl der groteske voortreffelijk, zich te veel en naar do caricatuur liet gaan en telkens uit het milieu drong. In mindere mate ook op Betsy van Berkel, eveneens kostelijk op zich'/.elve. uuuu* dikwijls eon gevaar voor hot stuk. Goed in don toon was Jan Lomaire, do oudste zoon, hij typeerde liet zuiverst en mot ongewildon humor den gegoeden boerenstand, waarin het spul speolt. Jan (.'. do Vos Jr., do student, was daarvoor al te voel aristo craat, de afstand tusschen hom on do aohtorbuurtburgcrlijko schoonzuster van. Chavlotto Kohier tu groot. Coen Hissiuk, als do stervende Nol Ver hoeven minder gelukkig, typeerde stevig on fijn eon oud, venijnig boortje, dat zijn gold kwam opeischon. Uit de vertolking ook van do kleine rolloii bleek, hoeveel hot verguisd naturalisme" nog altijd vóór heeft voor de acteurs, die hierin, althans op een zekoro school en-traditie mogen steunen 011 eerlijk kunnen geven wat in hen is. En hoe zich dit oprechte spol dan weer subliCOR RUYS als de kapper Roum^gous in hel rroolijke spel TT'ie van de hecrcn?", waarvan de eerste vertooning door het yezehchap Ruys?de Bree met groot succes in het Centraal Theater werd gegeven meeren kan. bowoos op enkele hoogtepunten mevrouw de Boor-van Kijk. waar zij, in de strakke stilte van haar rol, als kunstenares boven hot gemiddelde van don avond uit roos. Galas Karsenty, Vicnt de paraïtre, door Edouard Bourdet Do beruchte schrijver van De gevangene' heeft thans oen alleraardigst blijspel doen ver-toonen, waarbij wij alleen het voorbehoud moetenmaken, dat liet dit bovenal, 011 wellicht oen bootje uitsluitend is voor 0011 bepaald mensehenras, dat weet waar Abriim deze mosterd haalt. Hol spoelt namelijk in de cuisine van hot uitgevers vak en onthult daar zoo 0011 011 ander, waartegen over men niet al te naïef moet staan om mot gelaten glimlach: tont comme chez nous" het. onvermijdelijke te aanvaarden. Nochtans is het bij ons ook anders." Wij /.weigen in elk geval nog niet in do litteraire prijzen, verzoekingen al P. hier aan de kaak worden gesteld, blijven onze uitgevers tot op zekere hoogte bespaard. De machtige uitgever Moscat, die in zijn vak voor niets staat, behalve voor de moeite do boeken,. die hij uitgeeft en met dichterlijke overtuiging; aanprijst, min of moor to lozen, werpt op een oogonblik al zijn invloed in do schaal om te be letten dat zijn troetelkind, de romanschrijverMaróchal, van wien hij zot) juist het hoogverraad moot ontdekken dat hij zijn drie eerstvolgende romans aan eori anderen uitgever heeft beloofd. den ..prix Zola", hem toegedacht en al bijna toegeintrigeerd?de bekroonde" exemplaren liggen bij stapels gereed inderdaad krijgt. Mot gevolg, dat oen in den nood opgediept, duister ambtenaartje, dat ietwat bij ongeluk, zijn vrouw nam hot initiatief, oen schut'hteron eersteling in hot licht gaf, bijna tot y.ijii ontsteltenis de prijs toevalt. Nog dionzolfden avond is hij een beroemt! en benijd man. Maar dan . . . . '.' Dan /.akt liet stuk, want na het meesterlijk geschreven on uitteraard zooi' levendig eerste bedrijf, was het peil bezwaarlijk to handha ven, wordt hot van satyre oen eenvoudig blijspel, en hier on daar wal gerukt. Maar toch nog hooi onderhoudend, ook uit oen vakoogpunt. Want waarlijk, geen rustig- burger kan het beseffen wat een veelvratig monster de litteraire roem is. wolk een blok aan het been nu voortaan die bekroonde hoor .Mare Kvenos moet met-sleepen, on in hoe wroedo verplichtingen een inensoh jegens y.ioh/.elt geraakt, wanneer liet toeval of noodlot hem een maal boven zijn krachten hoeft aangeslagen.