No. 2653 DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 7 APRIL 1928 Geen tweede Itali 'T* OEN een Italiaansch soldaat, bij den terugkeer van het bezettingsleger dat na den wapen stilstand de Dalmatische kust bezet had, door zijn koffiehuisvrienden gevraagd werd hoe liet er daar nu eigenlijk uitzag, moet hij geantwoord hebben: Niets dan steenen en Kroaten !" Dat was even teekenend als waar. Het moet den Italianen zelf dan ook niet recht duidelijk geweest zijn, wat /ij er moesten uit voeren. Ze zijn er na een jaar weer weggegaan. De vrede van Saint Germain was intussehen. tot stand gekomen en het Zuid Slavische Koninkrijk reeds lang en breed geconstitueerd. De eenige aanspraken, die Italiënog niet had opgegeven, waren die op Fiume. Italiëhad enkele eilandjes in de Adriatische Zee geannexeerd, die voornamelijk van strategisch belang waren. en. de stad Zara als eenig vasteland aan de overzijde. Voor Joegoslaviëwas het gelukkig, dat de con solidatie zich reeds had voltrok ken, want het fascistisch Itali gaf al spoedig blijk, spijt genoeg te hebben over de nog maar zeer relatieve discretie van het vorige bewind. Fiume kon door Mussolini bij het moederland worden inge lijfd. Meer niet. En Fiume nog niet eens heelemaal. Susak, een stuk stad bestaan.de uit gén stad", maar de emplacementen, haven en reede die oostwaarts van de rivier, de ..Fiume", zijn gelegen, met de bijbehoorende spoorwegverbinding maken deel uit van het Zuid Slavisch Konink rijk. Mare nostro" is toch de term dien de Italianen tegenwoordig meenen met alle recht te mo gen gebruiken als zij het over de Adriatische Zee hebben. Geheel onbegrijpelijk zijn deze fantasieën niet. Keeds in den Oostenrijkschen tijd was het Ita liaansch er de zee-taal. In Triest. was de scheep vaart geconcentreerd en de geheele handel. Kn daar was alles Italiaansch, al was het OostenrijkschItaliaansch. De Sloveensche provinciën hadden van oudsher een Italiaansche kust bevolking met Italiaansche visschersdorpeii. Zelfs waren daar nog sporen van te vinden op de Kroatische kust, in Dalmatië. En behalve die paar verstrooide schippers: herinneringen aan een grootsoher ver leden. De republiek Venetiëhad er kolonies gesticht. Kleine republieken, proctectoraatjes. Er moet een tijd geweest zijn dat je in de kleine stadjes als Zara, Trau en Spalato kon rondslenteren en naar het beweeg in de havens kijken en je verbeelden in Venetiëte zijn. Afgezien van taal en opschriften kan Spalato nog den reizigers de illusie voortooveren dat hij zich ergens op een stil kerkplein bevindt in Veneti of in een van de smalle, steeds weer om hoeken leidende, nooit eindigende stegen. Italiaansch doet ook het Keizerpaleis, de overblijf selen van het al te grootsch opgezette en nooit voleindigde bouwwerk van Diocletianus. De halve stad is er ondergebracht in het onvoltooide vierkant der muren. De steenen leeuw van San Marco bekroont er romeinsche muren en poorten. De Venetiaansehe bouwstijl met de drie boogvensters komt overal voor, vooral or> de eilanden. Maar de kale rots staat er in grimmige tegenstel ling tot de moerassige kanalen van. ginds. Toen na den oorlog de staatkundige en terri toriale eenheid der Serven, Kroaten en Slovenen tot stand was gekomen, werd er in den nieuwen staat een wet aangenomen, bepalende dat geen vreemde ling vast goed in eigendom mocht hebben binnen een strook van 5 K.M. van 's lands grenzen. Nu was sociaal deze wet in hoofdzaak gericht tegen Oostenrijksche en vooral Hongaarsche grond bezitters, maar toen deze wet door de jurispru dentie geïnterpreteerd werd als: binnen lan.d- en zee-grenzen", meende men er een gemakkelijk middel in gevonden te hebben tegen Italiaa-ische expansie-zucht. Hetgeen een ernstige vergissing bleek. Verschillende Italiaansche reeders, be vrachters en handelshuizen hadden hun kantoren. dikwijls in den vorm van Italiaansche rechts personen, in Dalmatische havens. Afgezien van het reeds op elkanders territoir gevestigd zijn in Fiume, zou een wegwerken van de Italianen in alle havens de onmogelijkste toesta.uden. scheppen. Wel gaven, de Italianen, aanleiding tot ongerust heid. Op alle mogelijke manieren trachtten zij den handel tot zich te trekken. De geweldige vergrooting der tonnage had hen, stilstand in zaken ge bracht. Fr waren havens bijgekomen zonder achterland. Het was natuurlijk, dat ze den toeriemeriden houtexport uit l>u,lmafie met leedeoogen aanzagen. Behalve een volkomen begrijpelijk expansiegebied voor handel en. scheepvaart zochten de Italianen nog iets anders. Vestigingsgebied voor het bevolking.soverscliot. Wat was daarvoor ge schikter dan het terrein van de oude Yeiiel iaansche republieken? Toen deed de Italiaausehe diplomatie een goede den. Met de kolonisatie is dat een andere \ raag. Kroaten en steenen", had immers die Italiaansche soldaat gezegd. Kn. daarmee had hij bedoeld dat er al heel weinig groeide. Langs de kust en langs de oevers der eilanden loopt een smalle vruchtbare strook, .Soms is (He drie K.M. diep. som:! drie meter. Dat daar al ieder plaatsje in de zon bezet is, spreekt van zelf. Laudbouwkolonisatie te goeder trouw is er niet zoo spoedig mogelijk. Voor penetratie mei andere bedoelingen is dat oude tractaiit nooit gemaakt. Kn ei;n interpretatie in dien geest zullen d' Serven zich ondel' geen omstandigheden laten welgevallen. In grooter mate krijgen de Italianen hun zin. Maar alle,-u voor/.oover het ref'ele /.aken van hand.»! en scheepvaart betreft. Territoriaal hebben zij d' hoop moeten , opgeven. Kn hoezeer een fascistisch bewind ook moge inlrigeeren. hoe .Ylussolïui door weinig serieuze beloften aan de Hongaren, en bemoeiingen met 'Ie Alba.neey.en Joegoslaviënog toeschietelijker hoopt te maken, de tijd is voor goed voorbij dal - de Dalmatische kust zon kunnen «?orden tot, een tweede Italië. M. KANN Tentoonstellingen SVAI..ATO vondst, lir bestond eenvoud weder/.ijdsch vestigingsverdrag, gesloten in* de zeventiger jaren (usschcu het hereende Italiëen het vorstendom Servië. Alen. mocht zich vrijelijk op elkanders ge bied Vestigen, was indertijd overeengekomen. W'U het Vorstendom gecontracteerd had. had liet Koninkrijk Serviëgebonden, wal daar \vet u.is. was v,et in den Zuid Slavischeu staat. De grens/.dne-wet kon dus tegenover Italianen nooit gelden. Fn, hier- was al heel weinig tegen in te brengen. J Handel en scheepvaart /.uilen bun \\ eg wel vin Indautbren-Huis. Amsterdam. Decoratie en Liehtterlmiek. I'al eis voor Volksvlijt, Amster dam. Drentsche Opbouw Ten toonstelling. Tot 15 April. Stedelijk Museum. Amsterdam. Beeldhouwwerken van ledenvan den Ned. Kring van lieeldhouwers. Tot l"> April. Kunst/aal \Villem Brok. Hil versum. Werken van Suze Bis schop -H obert sou. Beeld hou w wei-. ken van ('orry Demmiiik. Tot 15 April. Kunst'/.aal van Lier. \msterdam. Verzameling oude .lajiansche ('habloiien. Tot Iti April. D. (i.Santee l.a,ndweer.Amster dam. Schilderijen van Mej. M. K. v fin Hegteren Altena: llollaudselu- preiitkunsl en teekeningen. Tot 25 April. Nationale Kunsthandel, lleerengracht 1:>"> Am sterdam. Werken van l'a u! Arnt/.enius. Tot 2 S April. De Bron. /outniansl raat. hoek van S|M-\ eUstrnat K!, den lltutg. Werken \ un K. V. \an ('ytvanck. Tot 2!) April. («alerij \ n-it .Modeinr Kun»!., Vuiidrlsf.rtt.Ht- 10, Vnisterdam. Werken van H. Westendorp Osieek. Tot :'.(( April. De Vuui'slair. Sclieveniniien. * Sehilderijen en teekêhihueh dool' Nieek Krkliart. Tot \W April