Nö. 265» DE GROENE AMSTERDAMMER'iVftN.A4 APRIL 1928 Dramatische kroniek door TOP NAEFF In oud Batavia Tekst en teekening voor de Groene Amsterdammer" door J. G. SINIA Het Rotterdamsch-Hofstadtooneel: Madame Sans-Gêne T T hebt 't in de krant geschreven, dat ik dat 5? maar eens spelen moest", zei mevrouw van der Lugt Melsert, toen zij me van den winter het plan voor een Sans Gêne"-reprise vertelde. Zij zei het op den zwaarmoedigen van Eezen-toon en met de kennelijke bedoeling: de gevolgen mogen over uw hoofd komen." En zij verwachtte, geloof ik, dat ons deze ietwat fabelachtige vervulling van een particulieren wensch, en mijn argeloos aandeel in de verantwoordelijkheid der onderneming, ook wel een beetje zouden drukken op den duur. Niet in 't minst. In de eerste plaats weet ik zeer goed wat ik in de krant schrijf", in de tweede had ik genoeg vertrouwen in Sardou, die een knappe actrice zóó vast in de hand houdt, haar pad met zooveel rozen van beproefd theatereffect bestrooit, dat er al een ongeluk moet gebeuren, wil een en ander niet tot het gewenscht resultaat leiden, en in de derde plaats wist ik, op grond van lange er varing, dat Annie van E es niet alleen zulk een uiterlijk en innerlijk knappe actrice was, maar ook dat zij, al vele jaren uitmuntend in de vrijmoedige meisjes-met-een-hart-van-goud, in elk geval dit talent der niet-op-haar-mondje-gevallen waschvrouw voortreffelijk zou kunnen geven. Trouwens, met alle respect voor Sardou, een dilettante, zelfs de onvervaardste, zou 't wel uit haar hoofd laten Madame Sans-Gêne te spelen wat komt er al niet kijken bij dezen fortuinlijken levensgang van marketenster tot Hertogin van Dantzig ! het zijn de beste namen, die aan de rol verbonden blijven: Béjane, mevrouw Manu, mevrouw van Eijsden, Magda Janssens, en thans onze jongste: Annie van Ees. En geen dezer talentvolle vrouwen, die als de Maréchale" een rol uit duizend als je spelen kunt en er aardig uitziet niet ook in artistieken zin den maarschalkstaf verdiend heeft, niet een beminnelijke, en waarlijk onuitwischbare herinnering liet. Terwijl wij het stuk thans voor de zooveelste maal zagen vertoonen, in een jonge bezetting, décalqueerde zich daar doorheen, als werden de oude paneelen er mede opgehaald en opnieuw vernist, het levend beeld der vroegere opvoeringen, en ons hart wist s yms ternauwernood te kiezen. Wij hoorden, door den lagen kwajongslach van Annie van Ees heen, de gulle gam ma's van Marie van Eysden?Vink; wij zagen het lange ooglid van Réjane, waarmee zij zooveel verrukkelijke verstandhouding schiep, knippen naar Napoleon; iets dergelijks maar nog malicieuser van mevrouw Mann de lastigste en imposantste aller Cathaïina's" ! ; wij erkenden in de elegante dans-kuiten van Eduard Palmers, de stijve, en toch zoo beminnelijke, als porcelein broze spillebeentjes van den goeden ouden Hosier Faassen; wij meenden, terwijl Piet Bron toch een hartelijke Lefèbvre" was, dat zooals Willem van Zuylen zijn Catrientje kuste, het op deze wereld geen waschvrouw meer beschoren kón zijn. en zagen in de handen van Schwab (Fouché) eens klaps weer de snuifdoos van Dirk Haspels, als een dierbaar reliquie. . . . Rn ten slotte trok langs onze oogen en langs onzen geest het défiléder moer en minder geslaagde Napoleons, om ons terstond te doen besluiten: de laatste zal de eerste zijn. Zoo als feitelijk deze geheele jongste opvoering, af gezien van de individueele vertolking der voor naamste rollen, de eerste mag heeten, de eerste niet uitsluitend op het effect berekende, maar fijndoorwerkte en in den romantischen stijl beheerschte vertooning, de beste, die ik in mijn herinnering vinden kan. Het stuk zelf valt, op de keper beschouwd en daartoe verleidde ons deze opvoering misschien wel even te veel stellig niet meer mee. Ondankbaar tegenover het genoegen, dat wij er allen, zonder uitzondering, nog, en altijd weer aan beleven, zou ik critisch er haast geen goed woord van weten te zeggen. Zoo prullig zit dit historisch (!) getimmerte in elkaar, zoo poover is de karakteristiek dei' groote figuren, zoo onhandig en nauwelijks boeiend de intrigue (het geval Neipperg) zoo slap de dialoog, zoodra de Hertogin, in wier merkwaardig vocabu laire zich al het litteraire merg ophoopte, het tooneel verlaat. Behalve de rol var. Catharina H bscher heeft geen enkele rol. of het moest de slimme vos Fouchézijn, eenigermate gekregen wat haar ItiMffUriiiiitiii Niet ver verwijderd van de oude Pinant/poort, merkwaardig, maar tevens leelijk, overblijfsel van hel oude versterkte Batavia, ligt op het z.g. Kasteelsbuitenplein, iets terzijde van den weg, nog een andere merkwaardigheid uit lang vervlogen tijden: een oud kanon, dat, half verzonken tusschen het gras, daar al sinds onheugelijke tijden ligt en over welks herkomst wel vele gissingen bestaan, doch waaromtrent niemand uitsluitsel heeft ge geven. Het is maar een eenvoudig stuk gietwerk, nagenoeg zonder eenige versiering, doch met vormde druif, waaraan door den Inlander miraculeuse kracht wordt toegeschreven. Deze vorm van een gesloten hand, waarbij duim en beide voorste vingers op bijzondere wijze geplaatst zijn, doet hem denken aan de linga", het teeken, waaronder Siva, de verdelger, maar tegelijk ook de wederopbouwer wordt vereerd ook nog door den Javaan, al is hij dan in naam Mahomedaan en daarom moet er wel een vrachtbaarmakende kracht van uitgaan. Gehuwde vrouwen booze tongen hebben wel eens beweerd, dat dit niet altijd Inlandsche zijn die tevergeefs op kinderzegen gewacht hebben, plegen hier te offeren en vruchtbaarheid af te smeeken. Of hiermede echter ooit eenig succes bereikt is? Wanneer men afging op de vele resten van offerandes, welke men steeds ter plaatse aantreft, zou men haast zeggen van ja, want anders zou men hier zoo druk niet offeren, terwijl het gezond verstand weer. . . . Maar waarom zou het niet kunnen de natuur is vaak zoo wonderlijk; zou auto-suggestie ook hier geen rol kunnen spelen? toekwam. Van de figuur van Napoleon kan men alleen zeggen dat er, dank zij ook eenige marquante uiterlijke middelen, door den tooneelspeler nog juist zooveel van t:; maken is, dat de illusie er niet bij verliest. Zóó concentreert y\ ;h dan alles op de heldin, 1'enf.int chérie van den wijzen, the iterman. Zij werd iii het kader een tooneel-ii^uur van zeldzame be koring, zij werd wal meer wil zeggen trots haar operette-aanleg een mensch. Nu en dan ben ik wel eens bang geweest voor Annie van Ees; bij al het, menigmaal boven de verwachting uitgaande, kranige en fijne relief, dat ze aan de rol wist te geven, dreigde soms juist dit menschelijke" onder een zekere charge verdrukt te raken. Het volkomen natuurlijke van een vrouw. die haar ha-t op de rechte plaats draagt en, voor de rest geen fratsen kent. werkt hier al vanzelf, louter door de tegenstelling met haar opgemaakte en corrupte omgeving, sterk genoeg. Het oorspron kelijke en aantrekkelijke aan deze jongste Herto gin van Dantzig is au fond: de volkomen afwezig heid van toon<>el-coquetterie, van alle zelfingeno menheid der actrice. Geen haver vóórgangsters had haar kinderlijke onbevangenheid, haav overgave, en haar spontaniteit, liet aanzetten van sommige effecten kwam dan ook voor mijn gevoelen aller minst uit behaagzucht voort, maai' leek een gevolg van de omstandigheid, dat Annie van Ees noch het postuur van d" vierkante waschvrouw. iv>chhet natuurlijk overwicht der resolute, i'1- zichzelf en in haar man allen steun vindende Maavschalksche heeft, en dat /.ij, geboren ..gamine", vreesde langs dien kant te kort te zullen schieten indien zij aan den anderen, kant niet iets meer gaf. . dan van haar werd gevraagd. Op haar wijze niemand kan /.ijn natuurlijk wezen geweld aandoen - i.s liet echter een te groote er te origineele pra-'statie om nog iets van overdrijving te behoeven.. In het ..voorspel" frisch en tintelend van leven, bekoorlijk als een portret van Yigce-Lebrun; in het eerste bedrijf, fijn vermakelijk bij dans les en verkleedpartij, zonnig en. innig mét haar bemiivl'-n Lefèbvre. natuurlijk en waavdig tegen over Neipperg. Te kind'-rachtig onbeholpen volgde daarop haai' entree op d«- receptie, doch in. d" repliek tegenover de booze zusters van Napoleon trof zij voortreffelijk weel d'-n breed"!'., van veront waardiging diep-in bevenden toon. wa'ivmee zij ook in d" laatste bedrijven telkens een ontroeriii1;' wekte, dieper dan men bij het oppervlakkig niveau dezer romantiek zou durven verwachten. Allen lof aan de regie, Oor van der Ijugt Melsert. Wij wisten het nog van de opvoering van liomain Rolland's ,.I)anton", vóór eenige jaren op het -Rotterdamsch tooneel, hoe deze i'egiseur met betrekkelijk geringe middelen den achtergrond der revolutie weet te laten leven. Hier vond hij. op een and"i' plan, in dezerichtinglooïi'Midertaak. Wij waren er onmiddellijk in, in dat woelige eerste tafereel, wij bleven erin, voelden aldoor: den, tijd, met zijn vitaliteit en. zijn tragiek. De decors van Veterman werkten tot den feilen, indruk overal mede. Zelden zagen wij op het tooivel een zoo voorname eft levendige ..receptie" a!s bij deze Hertogin van Dantzig. De toeschouwers mengden zich als het ware tusschen de gasten. Hoe goed ook waren daav de twee prineessen geplaatst: twee actrices van wie vooral de eene (Elisa) geen. spel van beteekei'is gat' .Jo van Walraven (Koningin, van Napels) was de betere voldeden nochtans, doordat zij houding hadden en streng in st ijl bleven. Fraai was het ('abitvt van den Keizer, met de boekerij op den achtergrond, d'; figuur van Napo leon ivoor-bleek als op een miniatuur -?? aan zijn schrijftafel, of staande, met den. voet op het fendei- van d*'ii haard, in gepeins. In d" weinige korte, driftige scèn"S belichaamde van d"i- Lugt zoowel de illusie als de ..idee" Napoleon, voor 7.00ver dit m"t d»n tekst maar even overeen ii- bren gen was. 10r bleek onder de spelers Veel genegenheid voor d"ze gemoedelijke romantiek, geen. die niet door toewijding en vrijwillige discipline voor zijn ge meenlijk klein," taak berekend scheen. Schwab was een fijn" en looze ..Foucjié". .Jan. van Ees een nobele ..Nei)>perg". l'iel Bron, een brave ..Let'èbvre". Balledux een, pracht v;1.n een Mameluk ..lioestan". Ik mocht wen H-hen, dat alles wat ik van mijn leven ,,in de krant schreef". tot zulke gelukkige gevolgen had geleid Madame Sans-G rv ! DEBE5TEVARIf1A5