No. 2659 DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 19 MEI 1928 W. L Pudowkin, De laatste dagen van St. Petersburg" Roxy-Theater T AAT mij trachten zoo nauwkeurig en zakelijk mogelijk neer te zetten, waarom Pudowkin's jongste werk voor mij behoort tot het beste, dat de Russische filmkunst tot nog toe heeft gebracht. Ik onderscheid in dit werk: A. De emotie. B. l)e bezonnenheid. C. De techniek. . . . . . . . voorloopige, misschiem gebrekkige, aandui dingen van de elementen, waaruit het kunstwerk behoort te ontstaan. Ik noem de emotie het eerst omdat zij de primaire drift is, de levende en levenwekkende adem. Het is de emotie, de * felle bewogenheid van een primitief, onbedorven volk. welke de Russische film doorstroomt met een warm, heftig, pulseerend leven. Alleen zij kent de vol maakte overgave, den religieusen. ernst, die niet coquetteert, niet schippert, niet berekent en die haar de hooge autonomie verleent, welke wij met woorden als argeloosheid" en ..natuurlijkheid" trachten te benaderen. Alleen zij kent de icuurheul. welke 'ons aangrijpt en meevoert niet de rela tieve waarheid der feiten, maar de absolute waar heid der ontroering, die onaantastbaar is. Neem den statigen, epischen aanvang van Pudowkin's film: Eindeloos zijn de vlakten vun Twer en Nowyorod. ..." met het beeld der breede rivier, vervagend in een grijze oneindigheid ....eindeloos het ieed zijner bewoners" niet de prachtige moejik-koppen, waarin de ellende en de berusting van heel een ras zijn verstard en ge gevoelt aanstonds, dat hier niet twee geslaagde fotografische opnamen naast elkander zijn geplaatst. maar dat de, natuur en de mensen zijn opgenomen. en gesubjectiveerd in de bewogen, dichterlijke; visie van een kunstenaar. Neem het slot, indrukwekkend door zijn stilte en soberheid: , En zoo icerdSt. Pelersbury. ..." met de lugubere,, marmeren verlatenheid van het Winterpaleis ......tot Leningrad'." met de profetische grootheid van de arbeidersfiguur. Wat deert het hier of de toekomststaat der Sovjets al, dan niet den hemel bracht, dien zij beloofden 'i Wat doet het er hier toe, of naar onze begrippen de Russische omwenteling een zegen of een ramp voor de merischheid werd:1 Morgen misschien reeds. wordt ook dit bewind op zijn beurt weggevaagd met hetzelfde lan met dezelfde doodsverach ting om te verdwijnen, zo< sis de Homanoff s, de Hohenzollerns en de Terreur verdwenen zijn. Wat. blijft, is de Vervoering is de schoonheid van het gebaar de in toornig verzet geheven arm. De Uastille werd met den grond gelijkgemaakt de Napoleontische legers zijn tot stof vergaan de Commune werd in de asch van het brandende Parijs verstikt. . . . maar de Marseillaise" leeft ! Geen oogenblik nu geen scène, geen beeld in de Pudowkin-film, of het wordt gedragen dooi' een diepe, hartstochtelijke bewogenheid. Het is deze bewogenheid die de wonderbaarlijke sober heid in het weergeven der emotie verklaart hoe paradoxaal dit misschien klinken moge. De span ningen, worden steeds meer aangeduid dan uitge sponnen en bereiken juist daardoor hun enorme kracht. Spreken wij niet het makkelijkst en vloei endst over de dingen, die ons eerst in de tweede plaats raken? Wat ons het hoogst en het heiligst is, wil slechts stamelend over de lippen. Vandaar, dat de moedersmart in onze confcutiefilms dooi1 glycerine, gelaatsgyinnastiek en tientallen meters celluloid wordt uitgedrukt terwijl de herinnering aan het gemartelde moederdier uit Xowgorod met, enkele felle beelden slechts in ons bewustzijn staat gebrand. Het is een felle verontwaardiging die het oorlog.sfraginent in een wild crescendo opzweept tot de apocalyptische fantasmagorie der vierde a. te, bloedig, verschrikkelijk, misschien bestiaal en een zijdig maar prachtig in zijn gloeienden haat. De ruige satyre van de ..groote transactie" ter beurzo en. op het slagveld do trouvaille van het ,,Waarvoor sterven wijt'" -?- ilOO pCt" met de afwisselende beelden der lijken in bloed en divk drijvend en. de hartstochtelijk sjacherende beurs speculanten. . . . het zijn in waarheid fanatieke vervloekingen, waarbij .,The big parade" een schijn heilig en dubieus novelletje wordt. Ontbreekt hier de humor en de zelfspot"? Inderdaad zooals die ook ontbrak in den Bijbel zooals Jacób Jordaens, Porlrait d'un Gentilhomine. W. de Vliujt. llünjemcester van Anmlerilani die ook ontbrak in de oorlogshel-zelf. . . . om eerst te worden uitgevonden door fabrikanten van ,,amu sante" oorlogsfilms ! Tenslotte is het de ontroering, die boven al deze verschrikkingen. al dit bloedige menschelijk dwalen telkens weer eh; wijde luchten spant. hoog --- ongenaakbaar - onveranderlijk.... de ruilde berusting van den Moseovief. \aast de emotie leeft in dit werk de bezonnen heid wel te onderscheiden van de berekening en de vindingrijkheid der conrmercieelo film fabrikanten. Hoe moet een dergelijke, conceptie in het brein van den maker zijn overwogen, om gewerkt, opnieuw gecomponeerd, om tot een zoo danige spanning en stijging te geraken. Geen beeld. oi' het heeft zijn filmische en. symbolieke beteekenis geen rhythmisch effect, of het is ra.ak en suggestief. Daar is in de eerste plaats de constructie van het geheel. Op de drie massieve pijlers: het oude regime, de ooi-log en de revolutie, verrijst liet gebouw van Pudowkin's verbeelding, liet- is \vrwonderlijk met hoe weinig middelen hij <le verschillende tijdperken voor u neerzet en vooral hoe kernachtig, samen gedrongen en overtuigend zijn epiek is. Laat mij een voorbeeld geven: Land verhuizers uit Twer komen naar St. Petersburg. door armoede en honger gedreven, om werk te zoeken. De titel vermeldt: .,St. l' e t e r s b u r g" den monumenten schuiven voorbij. Huiterstaudbeehlen. groteske steenmassa,'s tegen jagende luchten - keizerportretten in brons en ijzer: bergen van kostbare grondstof \ ersmeten aan /inen kunstlooze ijdelheid.... en beneden, tusschen de grove, ruwgemodelleerde paardepoote-n, als kleine insecten zichtbaar.de landverhuizers. Dan een nieuwe titel: ..T s a a r. ..." het ruiter standbeeld van Alexander JI.L wordt zichtbaar. in nabije visie van onderen opgenomen, kolossaal. topzwaar, leelijk en T s. a r i s m e" het beeld verwaast en binnen dezelfde contouren do wilt een levende ruiterfiguur op in dezelfde houding, afzichtelijk, bruut, stom: een kozak. Aan zijn voeten schuifelen de landverhuizers naderbij, toonen een geschreven adres. De Geweldi ge slaat een blik op het papier, heft sprakeloos en /.onder hen aan te zien een zware, gehandschoende; vuist op, wijst een richting aan en verzinkt weer in bewegingloosheid. De moejiks gaan achter waarts en buigend uit zijn verpletterende tegen woordigheid en schuifelen verder. Wat heeft, de cineast nu in dit korte fra.unient uitgedrukt .'i In de eerste plaats geeft hij in uiterste eomprinuitie een beeld van St. Petersburg, zooa.ls dit zich aan de landverhuizers moet \ omdoen: het apparaat suggereert vooral hoogte, dieple en steen - veel steen. In de standbeelden combineert, hij vervolgens twee dingen: de onveranderlijke bela.ngstellings-obje.clen van iciïeren buitenman (objectief) en de. symbolieke aanduiding van het, tyrannieke. on-sehoone absolutisme (subjectief), liet geval niet den kozak zet in n. slag de brute macht tegenover de slaafsche onderworpenheid van het tijdperk neer en brengt tegelijkertijd schot ia de haridt-.'ing (do landverhuizers moeten naar hun logies). Kindelijk het resultaat in de arbeidershoofde.il: verbijstering ! Waar eindigt de bezonnenheid en waar begint de techniek':' Het is moeilijk {v zeggen. Daar is bijv. een scène, waarin de staking op de Ledebewer fabrieken uitbreekt: hoofdeugolving eeiier besluitelooze arbeidersniassa, toespraak van den chef. gevolgd door het plotseling, spontaan verrijzen van twee der werklieden, die in korte, bijtende zinnen, de .staking afkondigden. Die figuren nu zijn niet normaal opgenomen, maar in diagonaal -?? zoo. dat zij de beide bovenhoeken van het doek sym metrisch vullen. De perspectivische, eigenaardigheid van een. dergelijke opname suggereert kracht en grootheid niet alleen, m aar tevens, dooi' de plaatsing tegen den bovenranel, het idee: dragen, torsen. Op die wijze gezien, zijn het karyatideii - sehoorl'igureii. die een bouwwerk stuften. maa,r. tot leven gekomen, tegen hun lot in ver/et raken. Merkwaar dig genoeg, staat, de fabriekselireeteur iniddi'n o/> een bclfon \ Men onderschatte het symbolische element niet: film ('N symboliek, wanneer zij tenminste geen fotografie of tekstiHusiratJe wil zijn. Alleen desymboliek - het li.'ekfit voor tic iilt'c, heft de opeen volging van empirische gegevens boven haar nuchtere, documentaire bet eekenis uit. Tot de hoogere techniek van de film behoort dus wel degelijk: het aanvoelen en verwerken van de sym bolieke waai'den achter liet materieele beeld en aldus redcneerende. reken ik het hier aangehaalde voorbeeld tot de volmaakte' techniek. /e>o heeft feitelijk ieder beeld in deze film zijn symbolieke consequentie. ..lle-t is (en allen tijde een hoogst emelaukbaar we-rk. in enkele- kolevmnie-n elruks ele. impressie weer tege-\ en. die-ii een film a Is Pude >w kil i's ..Peters burg" maakt. Men schrijft makkelijker in. tien rege-ls een we-rk aan stukken.... en heeft elan nofi <laarbij he-t onvermijdelijke1 gelijk van elen ciftuiger. Hoe dit /.ij ik heb het in deze- fragmen tarische- bespre-kinji willen probee-ren : ele gtjlege-nheid, om zooiets van ga.nsche-r harte te kumie-n doi'ii is te ze-ldzaaiii, euii ze.- te late-n \'oiirbij^o-an. Tensleitte no^ tle^ vergelijkin.u' ni'.;t he^t aiiele'ie' Jiie-este-rwerk van I'nelowkin ..De Meieder", een vi'i'gelijking. elie blijkbaar niet ve-rme-de-n kan wen den, lle-t lijkt mij onbillijk het oudere; we-rk. dat ele mi'i-sleii e>nzi-r sle-chls een e-nke-le maal za.ufen. waai'op e-en heel jaar \anfilmprodiie-tie' ve>lgde; e-n dat. aldus eü'ii bijna lege-nelairen reiem verkre;e'g. /.enide1!' revisie naast, i>i' beivcu ,.De laatst,e <!auvu van St. IV-tensbiirg" te stelk-n.