No. 2659 DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 19 MEI 1928 Meer licht i door Dr. U. HUBER NOODT Pierre Gaxotte, La Révohdion iranraise. Paris, Fayard, 1928. Neen, den uiterlijken vorm van een diepgaande studie een zwaar foliant, lange noten aan d^n voet der bladzijden, gewichtigen betoogtrant, die de wenkbrauwen doet fronsen en de hersenen sael afmat heeft dit boek niet, dat het eerste werk is van den jongen agréyé, oud-leerling der Ecole Normale Supérieure. Het is, zooa'.s het daar voor ons ligt, geworden tot een vurig, vlamm-nd be toog, een de aandacht nimmer loslatend verhaal (een criticus heeft gezegd, dat men dit boek in n adem behoort uit te lezen), een meesterlijk requisi toir, waar elk woord op de juiste plaats staat en waar ieder argument wordt vastgehamerd in ons brein. Zelfs is het misschien (maar ik neem het woord in ruimen en gunstigen zin) een pamflet. To£fy wat een kennis heeft het bij den auteur vereischt! Niet alleen vat het samen al wat er in den laatsten tijd over de revolutionnaire periode is geschreven, de ontzaglijke hoeveelheid monographieën en détailstudies inbegrepen; niet alleen zijn de-beste auteurs gevolgd, die het tijdvak hebben doprwCTkt (Mathie/ over de politiek, Marion over de financiën, de la Goree over de kerk); maar ook heeft Gaxotte in tallooze archieven der provincie gezocht, en aangevuld wat er te Parijs (waar naar het 'i schijnt veel documenten, vooral over het ancien régime, verloren gingen bij de Seine-overstrooming in 1910) ontbrak. Alle, gebeurtenissen weer te geven en uiteen te zettes^ was onmogelijk. De verteller heeft zich onthouden van overvloedige appreciaties. Hij tracht ons te geven, wat bij de moderne historiebeoefening (Aulard is er een voorbeeld van) zoo gewaardeerd wordt: f acts, just that. Soms echter wordt het zijn jeugd te machtig en spat er een woord, een zin, zelfs een alinea tusschen al die gewild-zakelijke feiten uit. Waardoor de lezing, zoo mogelijk, nog smakelijker wordt. Gaxotte tracht den loop der dingen te verklaren, desnoods toegelicht door een typische, tot heden weinig of niet bekende anecdote of omstandigheid. Van de regeering van Lodewijk XVI af tot 19 Brumaire toe wijst hij erop, hoe de toestand ge compliceerd wordt en verergert, doordat bij de onberekenbaarheid der massa en de soms ont stellende beperking van blik der enkelingen zich het element voegt, dat we soms aanduiden als noodlot. Het sterkst komt dit uit bij het verhaal van de reis naar Varennes (de bedoeling was geenszins een onredelijke vlucht naar den vijand. doch een zich terugtrekken binnen de vesting Metz): hier voelt men voortdurend het onafwend bare naderen als het beklemmend en vormlooze gevaar" in een nachtmerrie. Als we nog twijfelden, dan blijkt hier wel, dat Gaxotte behalve een histo ricus ook een kunstenaar is en een psycholoog bovendien, kwaliteiten, die de wetenschap zelf versterken. Maar naast dat onbekende" legt de schrijver den nadruk op de redenen, die dwingen tot een voortdurend opschuiven naar links, wijl het gelijkheidsbeginsel leidt tot een verdeeling der rijkdommen en een permanenten strijd tegen de bezitters". En diezelfde oorzaak dwingt ook tot vergelding, die de doctrmairen der Gironde, de Jacobijnen en de heterogene troep, die n& den val van Robespierre aan 't bewind is, met gelijke felheid treft. Allen zijn op hun beurt de slaven der revolutionnaire denkbeelden. Volkomen terecht schrijft Bainville naar aanleiding van dit boek STAANDE LAMPEN EN LAMPJES U II MEUBEL s»FABRIEK ESKER TRAATin .DEN JÏAAGJU (hij prijst het, hoewel Gaxotte veel vrijer staat, zich ruimer be weegt, minder enkele leerstellingen door alles heen handhaaft): ,,Hoe langer men er over denkt, des te meer voelt men, dat deze revolutie, vulgair en vol slijk in haaj loop en haar bijzonder heden, slechts groot is door de altijd tegen woordige majesteit van den dood, die eveneens grootheid verleent aan liet ge zworenenhof eu aan het hospitaal." De ontwikkeling der ideeën, die oorzaak werden van 1789. wordt door den auteur voortreffelijk weerge geven. Beknopt, glas helder en steunend op treffende aanhalingen en bewijsstukken zijn de eerste hoofdstuk ken. Wie niet verder gelezen heeft dan tot de bijeenroeping der Staten-Generaal (het volgende gedeelte heet L'Anarchie), begrijpt reeds de hoofdzaak van het gebeuren der Fransche omwente ling, waarin men dan nog slechts de voor naamste feiten en per sonen op hun plaats heeft te rangschikken. De personen ! Want zij spelen een zeer bepaalde rol op het bont en bloedig tooneel der Omwenteling. Ik vrees, dat Gaxotte's portretten van'al die groote" mannen aan verscheidene lezers een deel hunner illusies /.uilen ontnemen, hoewel het eenvoudigweg vlugge en rake krtjtschetsen zijn naav de gedetailleerde, olieverfportretten van de hand van andere geschied schrijvers. Ik neem als voorbeeld Danton. uil tientallen, die de keus moeilijk maken: ..In 1780 was Danton sinds twee jaar advocaat en in moeilijke geldelijke omstandigheden. Met schuld beladen als hij was, verleerd door behoeften. slaaf van een heerschzuchtig temperament wierp hij zich op de revolutie als een maaier op een weiland. Grove welsprekendheid, een doggetronic, een machtige vlegel :*e'esf Ie Mirabeau tic 1<( cnttuillc. Drie jaar lang bewerkt hij een publiek uit de laagste klassen. Met een sleep avonturiers en verdorven individuen achter zich aan gaat hij op in all"complotten, is gemengd in alle agitatie. J J ij is brutaal, veil, zonder scrupules, speelt beide par tijen tegen elkaar uit, ontvangt geld van Engeland, van den hertog van Orleans, van het hof. De eene koopt hem om aan te zetten tot wanordelijkheden. de ander om ze tegen te gaan. Hij doet aan dema gogie als 'n baantje, zonder eraan te gelooven. De revolutie sleept hem mee tot daden van geestdrift en wilskracht, maar hij heeft geen vertrouwen in haar duur en staat er op, steeds een weg voor zijn terugtocht open te houden. Hij blijft dan ook in goede verstandhouding met de loyalistische agen ten in Bretagne en te Parijs. Als de gelegenheid zich voordoet bewijst hij hun zelfs bescheiden diensten, die hem nuttige dankbaarheid verwerven. Op de tribune is hij voor den oorlog tot het uiterste. in het geheim voor een spoedigen vrede tot. eiken prijs. In het openbaar gaat hij er prat op, den tienden Augustus te hebben tot stand gebracht en de monarchie te hebben omgeworpen. In den huiselijken kring kondigt hij den toekomstigen Louis-Philippe de wederoprichting' van den troon aan ten bate van den jongsten tak. Te Parijs is hij de man der luubourys, de verdediger van het prole tariaat. Te Arcis koopt hij land. een boerderij, twee 'lirieurés, bosschen, honderd hectaren grond. In een ministerie van malende commiezen vertegenwoor digt, hij een modem type van een gladden, seepDE STROP (De belasting-factor op 0.6 gehandhaafd) BARBERTJK ULIJ FT HANOEN. tischen "il op genot behisten politicus, die dol is op macht en de/e weet te gebruiken.... Hij heeft kameraden voor alle postjes, leveranciers voor lederen koop. decreten voor alle /.aken. Hij plun dert di' geheime fonds jn. benoemt de commissa rissen te velde, drijft duizenden vrijwilligers naarde kampementen. In don chaos voelt hij y.ich op zijn gemak. Hij vindt er alles waar hij van houdt: cm ities. geld. pos 'S. Temidden der verschrikkelijke wanorde, die Frankrijk meesleurt, is hij alleen bij de hand genoeg om te doen. of hij iets beteekent. liet is geen staatsman, maar, op ccn afstand gezien, diens lawaaiige caricatuur." Xa bijna anderhalve eciuv moet men de historische waarheid onder de oogcn durven zien. Dat men deze thans elders zoekt dan enkele decenniën geleden, be wijst onshct le/,ens waardig werk van PierreGaxottc. TOfTOES ZONDER EENIQEN BIJSMAAK