No, 2660 DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 26 MEI 1928 Wetenschappelijke Varia ' Een film met echte sterren als filmsterren DE beschaafde mensch groeit door zijn bescha ving van de natuur weg. Dit feit mogen we be treuren, maar het is een feit. Evenals het asfalt de bloeiende oppervlakte der aarde bedekt, zoo overstraalt het kunstlicht 's nachts den van sterren bloei enden hemel. Wie bij maanlicht nog baadt in de prikkelende zeebranding, of. in een stille duinpan, luistert naar duizende nachtegalen om hem heen, is een uitzondering, voor zichzelf gelukkig, voor rnderen onbegrepen. De meeste menschen echter moeten geholpen worden door middel van overcekte zweminrichtingen en nachtegaal-opnamen op grammophoonplaten. Zoo is de beschaafde leekstadsbewoner ook geleidelijk weggedreven van den sterrenhemel. Dit wil niet zeggen dat men geen belangstelling meer heeft in sterrenkunde ! Dat weet ik wel beter, want populaire artikelen van de nieuwste astronomische snufjes leest men graag en bovendien kreeg ik nog kort geleden twee brieven v^in brave dienstmeisjes, die mij vroegen haar horoscoop te trekken ! ! Dus er is wel belangstel ling. Maar wat ik bedoel is dat de studie van den stferrenhemel zelf, de wisseling der gterrebeelden 5if den loop der seizoenen, den loop der zon door de sterrebeelden langs den dierenriem' de eigen aardige lussen die de dwaalsterren aan den hemel toeschrijven, het achteruitkrabbelen van de maan langs den hemel in den loop der weken, dat dit alles wel uit boeken gelezen en geleerd wordt, maar dat weinigen zich met deze feiten vertrouwd maken uit eigen aanschouwing, wat toch maar je ware" is. Dit is geen wonder want er behoort een flinke portie geduld toe om do nachtelijke koude te trotseeren, telkens teleurgesteld te worden door ons wonderlijk klimaat met betrokken luchten en bovendien te bemerken dat de hemelsche gebeur tenissen zoo uitermate langzaam zich afspelen, dat men op een dozijn avonden nog geen merkbare vorderingen gemaakt heeft in de hemelkennis. Men kan het betreuren, dat de menschheid hier voor grootendeels geen geduld meer heeft, of zooals men liever met een zelf-verontschuldiging zegt: geen tijd meer heeft", alsof een menschenleven vroeger langer duurde dan thans, maar men kan ook erin berusten en beproeven op een andere wijze den mensch weer tot den sterrenhemel te brengen, nml. door den sterrenhemel te transporteeron naar den mensch. Dit kunststuk is volbracht door Zeiss te Jena. Deze bekende firma heeft het tegenover gestelde gedaan vande?vertraagde-film"-opnemers, die snelle gebeurtenissen vertraagd projortoeren en daardoor beter doen bestudeeron ; zij heeft integen deel de tijd versneld, door de gebeurtenissen te comKRONIEK Het projectieapparaat Inwendige van den koepel van het Zeiss-planetarium. In het midden liet projectieapparaat, dat de fitsrrenlieriiél projecteert op de binnenzijde van den koepel. Link-i de explicateur, die met een geprojecteerd lichtpijltje aanwijzingen kan doen. primeeren. In haar planetarium laat zij dat wat aan den sterrenhemel gebeurt in 24 uur. afloopen in n tot vier minuten, dus 1440 maal sneller dan nor maal. En wat er in een jaar gebeurd aan den hemel is door Zeiss verkort tot 4 minuten en zelfs tot 7 seconden. Het jaar wordt dus 125.000 a 4000.000 maal korter ! In het jaar 1928, nu het 100 jaar geleden is dat Eise Eisinga stierf, wiens beroemde planetarium te Franeker iedere beschaafde Neder lander ten minste bij name kent, behoef ik er niet aan te herinneren dat hot mogelijk is door middel van modellen en machinerieën den loop der planeten om de zon voor oogen te voeren. Maar dit en vele andere planetaria zijn, bij al hun vernuftige merkwaardigheden, slechts zwakke nabootsingen van de werkelijkheid en de impressie, die de nach telijke hemel op ons maakt, is er voor geen greintje in terug te vinden. Zeiss heeft echter naeenige jaren van proefnemingen en studie, een apparaat in elkaar gezet, dat de natuur heel dicht benadert. Eerst te Jena, daarna in verschillende andere Duitsche steden werden reusachtige koepelvormige ruimten gebouwd, tot 30 Meter middellijn en ruimte gevend voor honderden bezoekers tegelijk ! In het midden van deze hal kwam het vernuftig bedachte projectie-apparaat te staan, dat in de laatste, verbeterde vorm, in onze afbeelding te zien is, een toestel dat nergens op lijkt wat tot nu toe gebouwd is en dat aan. een fantasie uit Wcll's griezelverhalen doet denken, het meest nog op het eigendom van een Mar.s-bewoner uit The war between two woiids". De twee dikke knoppen (ruim een halfbol telkens), dio aan de uiteinden van een verbindingscylinder zitten, bevatten krachtige pro jectielampen en projecteeren een samenstel van lantaarnplaatjes, door verschillende openingen, naar alle kanten, de eene halfbol het noordelijk halfrond, de andere het zuidelijk halfrond; do lantaarnplaatsjes zijn pikzwart niet hier en daar de grootere of kleinere gaatjes-stippen, die do sterren te voorschijn roepen op don binnenkant van don donkoren koopel. De sterren tot de zesde grootte worden zoo zichtbaar door middel van 32 projectieapparaten in de halfbollon. In den verbindingscylindor zitton de apparaten, die door motoren bewogen worden en vanwaar uit de ver schillende planeten,do maande zon,enz. op den ster renhemel geprojecteerd worden on daar do banen doorloopen,die zij aan don workolijkon hemel ook doorloopen. Een volgend maal zal ik het toestel uitvoeriger beschrijven en. wat men ermee bereiken kan op didaktisch-astrononüs'ch gebied. Maar dit keer wilde ik speciaal wijzon op het feit, dat hior in Amsterdam reeds weldoordachte plannen bestaan om een dergelijk Zeiss-planetarium aan te schaffen on te oxploitooren. Wij bezitten in het Panoramagebouw in de Plantage oen ideaal-gelegenheid voor den aanleg van eori kunstmatiger! sterrenhemel. De ruimte binnon den koepol is meer dan groot genoeg om een Zeiss-projectie-koepol to bouwen, met ruimte voor 400 a 500 bezoekers of liever toehoorders,want onder het projecteoren moet tekst en uitleg gegeven worden om alles te doen verwer ken wat ons voor oogen gevoerd wordt. Het toe stel is duur, de bouw van don koepel niet goedkoop. maar men meent toch, dat do exploitatie aan rede lijke eischen zal voldoen. Natuurlijk bevat zelfs Amsterdam niet genoeg belangstellenden om zelfs bij herhaald bezoek, voldoende inkomsten op te leveren, maar Zeiss zelf rekent bij don aanleg der Duitsche planetaria op oen werkingsfoor van 100 K.M., d.w.z. dat uit oen gebied, mot eon straal van 100 K.M. om. eon stad getrokken, nog belangDe Olympiade EEN Olympiade is, als ik het wel begrijp, net als een Wereldtentoonstelling. Vroeger was men dol op wereldtentoonstellingen. Elk jaar werd er wel ergens een gehouden en om de elf jaar zeker een in Parijs, die al meer uitgroeide. De Eifeltoren is er nog een akelig bewijs van. En toen hoorde men ook dezelfde geluiden als thans bij de Olym piades of -den. Vreedzame mededinging, edele wedijver, onderlinge waardeering, verbroedering der volken, winst der beschaving. En zoo meer. Het was nog vóór den oorlog. Tenslotte raakte de aardigheid van het uitstallen af, bij de exposanten, die niet voldoende verkochten, bij de bezoekers, die niet voldoende opkwamen, bij de ondernemers, die er to veel bij verloren. Toen vond men, wil ik veronderstellen, ter vervanging de Olympiade. Die kostte minder van installatie en eischtc minder universoele medewerking. En steunde wat ook niet weinig beteekende op klassieke basis. Men kon er de oudheid bij citeeren; mens sana in corpore sano. En velen, die vroeger naar de stands" kwamen kijken, ijlden nu naar de Stadions om de spelen te zien, want de menschheid was, vreemd genoeg, in weinige jaren zeer --port- en spelbelust geworden. Of zullen wij liever van be hoefte aan verplaatsing en sensatie spreken? In elk geval werd het doel er mee bereikt. Als vroeger bij de tentoonstellingen, stroomen dui zenden toe en wordt er een aardige duit verdiend in het land, waar al dio vreemde vogels neerstrijken. Maar in geestelijk opzicht lijkt do nieuwe affaire geen vooruitgang, nademaal deze sportkermissen toch wel maller en onnoozoler zijn dan de ten toonstellingen. En ruwer bovendien, trots hun classiek aureool. Men kan gevoelen voor sport on voor gezonde, lenige lichamen, doch de viering van kracht en behendigheid als gelijken, zoo niet meerderen, van den geest, is wel zonderling voor een menschheid, dio er altijd prat op gaat zich door haar geest boven het gedierte te verheffen. Een python, oen kangoeroe, oen zeehond en oen ezel kunnen voel beter worstelen, boksen, zwemmen en schoppen dan welke sportheldon ook. Maar zielenadol is langs dien weg niet op to doen, en de nationale ijdelheden worden aldus maar op rare kaarten gezet. De wereldtentoonstellingen waren dan tenminste wat zij waren, maar moeten dio speciaal getrainde, alleenige elftallen", die zich hior komen ,,meten". de vreedzame wedijver, do verbroedering dor volken on do internationale waardeoriug voor stellen ? Of de hoogo lichaamscultuur van het volk dor Hellenen? Dio paar menschen van elk land, dio al maandenlang niets anders dan sport deden? Words, words. words zei Shakespc..re. Maar de café- on pensionhouders zullen er wol zij bij spinnen en aan eerelint voor do desbegeerigen behoeft 't niot te ontbroken. E. C. stellenden (niet alleen scholieren, maar ook vol wassenen) do inrichting bezoeken. Waarom zou men hior in Amsterdam ook niet op zoo i ets mogen rekenen ? Als merkwaardigheid kan ik er dit keer nog aan toevoegen dat de acoustiok in den koepel een der technische moeilijkheden look, dio echter opgelost is. De oorspronkelijke betonnen koepel gaf oen zeer hinderlijke echo, daar in den bol een geluid brandpunt ontstaat, dat als tweede" spreker optrad on don eersten, echten spreker onver staanbaar maakte. Dit is verholpen door den koopel to maken van gespannon linnen, dat slechts l U percent van het geluid terugkaatst on de rest doorlaat. Dit doorgelaten geluid wordt door eon groot aantal dunne platen blik, die tusschen dit gespannen linnen 011 den eigenlijken ij/.eren koopelwand hangen, wol teruggekaatst, maar do plaatsing van dozo blik-platon is zoo gekozen dat het geluid verstrooid wordt on zich niot in n brand punt vereenigt. l lierdoor is het niot alleen mogelijk dat iedere toeschouwer do toelichting kan volgen, maai' bovendien is do koepol, na het vvogrojlen van het planetarium-apparaat, ook prachtig te gebruiken als lezingzaal of concertzaal. Voor de exploitatie zelf is dit een gunstige factor. Dr. P. v. Ol.ST. PANDBRIEVEN BEURSKOERS , DIRECTIE M? 5J.VAriZlJ5T MpJ.F.VERSTEEVEH