Na. 2663 DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 21 JULI 1928 ii Moderne architectuur door B. Merkelbach Be nieuwe fabrieken van de firma van \~elle te Rotterdam HET is zeker een typisch verschijnsel van dezen tijd en van de hedendaagsche architectuur, dat we in utiliteitsbouw de beste uitingen der bouwkunst aantreffen. Waar voorheen meer de ^;gn. ideëele gebouwen dienden om de Architectuur te manif esteeren, ( at meestal ontaardde in Momuxnentenbouw, waarbij de bruikbaarheid eerst in ?de tweede plaats kwam) zien we thans den moder nen architect het best en volledig tot uiting komen in de bouwwerken waarin de bruikbaarheid tot het maximum wordt opgevoerd. Dit is niet alleen een gelukkig, maar tevens een noodwendig verschijnsel. In onze twintigste eeuw, in welke de techniek een zoo groote vlucht neemt, ?dat we haast aan overschatting der techniek gaan lijden, zal zeker ook de architect niet kunnen en niet mogen achterblijven om in zijn werk de utiliteitsvraag volledig op te lossen en alleen daar mee zijn resultaten te bereiken. Helaas zijn er nog maar weinige architecten in den lande die deze belangrijke en belangwekkende ?zijde van hun beroep reëel kunnen en durven ver werkelijken. De architecten Brinkman en v. d. Vlugt, de bouwers van het hierbij gereproduceerde fabrieksgebouw voor de firma van Nelle te Rot terdam, beh >oren ongetwijfeld tot deze architecten. Niet alleen dat de verschijningsvorm van de geTjouwcomplexen zeer interessant en verrassend is, maar de geheele bouw omspant als 't ware het bedrijf in een dusdanigen soepelen vorm, dat er Tiergens, maar dan ook nergens, een conflict ont staat tusscben bedrijfseischen en bouwvorm. Het gekozen bouwsysteem van balklooze vloeren, dragend op doorgaande betonnen pijlers, leent zich bijzonder goed voor den bouw van fabrieken. De muren krijgen bij dit systeem in het geheel geen belasting, zoodat alle beschikbare wandoppervlakten voor raamopening kunnen worden benut, waardoor de verlichting buitengewoon goed is. 'Tevens biedt het 't voordeel, dat de geheele fa briek als een geraamte (vloeren en pijlers) is op gebouwd, waar tusschen zich, naar behoefte van het bedrijf, afscheidingen laten plaatsen en ver plaatsen. Dit laatste is, zooals licht te begrijpen is, van het grootste belang voor fabrieken. De steeds wisselende bedrijfseischen maken herhaaldelijk inwendige veranderingen noodzakelijk. (Men denke slechts aan het steeds perfectioneeren der machines en de daarmede gepaard gaande wijziging in hun opstelling). Bij deze veranderingen zal de bedrijfs leider niet stuiten op groote of onmogelijke ver bouwingen. allo afscheidingen zijn uitneembaar en zij kunnen op gemakkelijke wijze anders geplaatst worden. Zelfs do buitenmuren kunnen, daar ze onbelast zijn, op dezelfde wij zo naar behoefte veranderd worden. Zooals de foto's d'ien zien en zooals de meeste lozers uit eigen aanschouwing zullen weten (de fabrieken zijn zichtbaar uit den trein op de lijn Den Haag Rotterdam, tusschen Schiedam en Rotterdam) is de bouw nog in vollen gang; het complex is nog lang niet voltooid. De foto's toonen slechts een van de drie te bouwen fabrieken nml. de tabaksfabriek. Voor het kantoorgebouw heeft men nog maar juist de palen geslagen, terwijl de tweede fabriek in de fundeering ligt. De andere fabrieken zullen echter volgens hetzelfde systeem gebouwd worden, zoodat er nu al veel te zien is, dat oon bespreking waard is. Later hoop ik. als hot geheele complex voltooid is, nog eens op dezen interessanten bouw terug to komen. Thans kan ik dus alleen de tabaksfabriek be spreken, terwijl ik de ovenzeer belangrijke, onder linge situatie buiten beschouwing moet laten. Met voorbijgaan van de vele technische bouwmoeilijkheden. die een d. g. werk noodwendig met zich brengt, wil ik thans in het kort do fot;>'s toelichten. Zooals afbeelding Xo. l duidelijk te zien geeft. is hot voorste gedeelte over het trottoir van de (fabrieks)straat heen gebouwd. Twee grooto toegangsdeuren onder dezen overbouw leiden direct naar de liften voor het personeel. Een kleine tourniquet-dour dient als toegang, tijdens de werktijden, voor bezoekers, kantoor personeel. onz. Indien hot geheolo complex gereed is, zullen do fabrieken door middel van overdekte gangen in directe verbinding staan met hot kan toorgebouw. Laat ons thans den wog volgen dien het werkvolk dagelijks zal moeten afleggen. Door middel van liften bereiken zij de etage waar zo werkzaam zijn. Boven gekomen moeten zij, alvorens de eigen lijke werkruimte bereikt wordt, garderobes, toi letten, onz. passeeren. In deze; garderobes zijn de ramen hoog bo\cn don \loor aangebracht, zooals foto Xo. 2 duidelijk doet zien. Do zoo suggestief werkende tegenstelling van do gohool ..beglaasde" werkruimten togon de gesloten kopstukken van do garderobes is dus eenvoudig hot gevolg \an oon goode \orv\orking van do praktische oisohon. -~?Des avonds bij hot naar huisgaan "\ -uilgt hot personeel de bovongonoemde route iri omgekeerd*' volgorde, zoodat werkelijk " gezegd kan worden, dat Afbccl'lin(/ I TABA SIGAREN ~ ~ ZIJN TOCH DE BESTE ??-* aan do hoogste eischen dor hygiëne, is voldaan, terwijl tevens een goede controle gewaarborgd blijft. Do groote werkruimten zijn nog vrijwel oningodeeld en men is nog in vollen gang om do machines on transport-banen te moiiteeren. Door een werke lijk gonieuse vinding is het don architecten gelukt een systeem uit te denken, waardoor bet mogelijk is op elk willekeurig punt van het plafond iets te bevestigen. Het aanbrengen dor leidingen en transport-inrichtingen geschiedt dan ook eenvoudig door ze grootondeels aan hot plafond op te hangen. Tevens zijn er nog speciale leidingsseha.ehten aange bracht, waardoor zich voor don oningewijde, oogenscbijiüijk, eoii warnet van leidingen slingi.rt. Van deze eerste fabriek heeft men een verruk kelijk uitzicht over de Maasstad. De Directie heeft gemeend dit panorama niet aan bare bezoekers to moeten, onthouden. Zij liet, boven op hot dak. ecu tearoom bouwen, waar men onder het genot van oen kopje thee van dozen aanblik kan genieten. Het spreekt, dat do architecten bier allo muren zooveel mogelijk vermeden, en zoodoende- kwamen. tot e<!ti geheel glazen huisje, dat als een diainaiit in de zon ligt Ie schitteren. Ook dit gedeelte is nog mot de li.'i ie. bereiken, omdat de liftschacht yjch nog juist hierboven verheft. Zoo is bij dezen geheelen bouw gewerkt mot de middelen, die do opdracht gaf 071 niet met andere. hetgeen helaas van onze Amstordamsehe archi tectuur maai1 zelden of nooit gezegd kan worden. Deze fabriek te Rotterdam staat er als het bewijs, dat er Xederlandsche architecten zijn, die de architectuur weder weten aan te passim aan de ?eischen van. dezen tijd en niet langer als ..kunstenaaijs" in de beruchte ,,ivoren toren'' loven, maar midden in hot leven staan on daaruit de elementen voor hun architectuur putten. Amsterdam Juni 1928. Afbeelding IJ Bezoekt de Hollandsclie Badplaatsen, Ia het voorseizoen tot 15 Juli zeer verminderd tarief. ZAND VOORT: HOTEL D'ORANGE en HOTEL DRIEHUIZEN" WIJK AAN ZEE: BADHOTEL en ZEE-DEPENDANCE.