2669 DE OROENE AMSTERDAMMER VAN 28 JULI 1928 VOOR VROUWEN: IJS- OF KOELKAST? door H. M. S. J. de Holl IN ome Hollandsche gezinnen doen we niet veel aan ijskasten; we leven rustig in het volle, "van onze voormoederen geërfde, vertrouwen op onze soliede kelders en pi-ovisiokasten.... ten minste voor zooverre we in ouderwetsch ..degelijke" huizen geherbergd zijn. Maar we mceten ook ?erkennen dat er, speciaal in den zomer, in het .gezin nogal eens maag-darrn-aandoeningon voor komen en dat we dan de oorzaken zoeken overal ?elders, dan bij een of andere spijs, dis we zelf korten of langen tijd in onze provisiebewaai'plaa.ts hadden overgehouden. En als een der kinderen blijk geeft van wel een zeer gevoelig spijsverterings? apparaat te bezitten, dan denken we er ook niet .altijd dadelijk aan, dat de melk in ons huis mis^achien niet zoo goede bewaarplaats heeft als ?<deze, voor bacteriën een zoo geschikte ontwikke lingsbodem biedende, vloeistof noodig heeft om ?onschadelijk voor de gezondheid te blijven. En wie op een bovenhuis of in een modern flat zijn woning heeft, zal wellicht zomers dikwijls het gemis van een doelmatige bewaarplaats voor boter, melk, eieren, visch, vleesch en allerlei spijsresteii in haar -beurs, of aan den lijve ondervonden hebben. We weten het allen wel uit ervaring: het hoeft ?'s zomers niet zoo hél erg warm te zijn, om ver schillende van onze levensmiddelen spoedig te zien bederven; we hoeven maar op te letten, hoe snel paddestoelen en schimmels opschieten zelfs bij een temperatuur, waarin wij in onze dunne zomerkleeren het kil of zelfs koud vinden. Vreemd is dit niet, want in ons klimaat beteekent een koude zomer een nat" seizoen en als op de enkele heldere «lagen de zon op de van' water doordrenkte aarde ?oppervlakte schijnt, heeft alras de lucht een hoog watergehalte, wat alle rechtgeaarde lager-Ieven?organismen naar den zin is. Het is b<-kend: de bacteriën, aan wie onze voedingsmiddelen tot bodem dienen, vinden daarin hun voedsel, maar hebben voor een vruchtbaar leven bovendien noodig een geschikte temperatuur en vochtigheids graad van de omgeving, Vertier lucht en rust, voor waarden waaraan, met uitzondering van den wintertijd in ons klimaat, in alle opzichten voldaan wordt in de meeste onzer provisiebewaarplaatsen. We vinden het normaal buiten aan ons venster of tegen den wand onzer vertrekken een thermometer te hangen, om ons telkens op de hoogte te stellen van de temperatuur, die ons omgeeft; maar waarom .hangen we geen thermometer of beter nog een vochtigheidsnieter (hygrometer), in de provisiekast of in den kelder? Een huisvrouw behoort zich te overtuigen dat het voedsel, hetwelk ze tot later gebruik heeft opgeborgen, werkelijk in veiligheid is ;tegen die microscopisch kleine roovers, welke de -vernuftigste sloten niet buiten sluiten. Ze laten ?zich immers eenvoudig («sluiten, die schelmen, want vóór het voedingsmiddel ,,buiten het stof" werd toegedekt of weggezet, hebben zij al zich erop genesteld en telkens als het deksel wordt opgelicht ? of de deur- open gedaan, dringen met de luchtbeweging nieuwe drommen schimmel-, rottings-, ; gistingsbacteriën (om slechts de meest voorkomende te noemen) naar binnen en alle haasten zich om van de gunstige gelegenheid zoo vlug en zoo vol ledig mogelijk te profiteeren. Neen, evenmin als we ? er tot nog toe in slagen kunnen stof daadwerkelijk buiten onze bezittingen te houden, evenmin zal ? ons dit gelukken met de ontbindings- en ontledingsmicroörgaaiismen. Sterker nog: het is zeer waar? schijnlijk, zooniet /.oker, dat ons leven tegen een ? steriele omgeving niet bestand zou zijn. We hebben dus te kiezen: onze voedingsmiddelen ongeschikt maken voor de ontwikkeling van de op hen azende bacteriën of ze aan den vijand overgeven en ze laten bederven. Beide wegen kosten geld, de eerste direct door het koopen van de daarvoor vereischte hulpmiddelen, de laatste indirect on op den langen duur door het vele, dat door den gootsteen en in de vuilnisbak moet vordwijncn, ? dikwijls ook door uitgaven voor geneesmiddelen en dokter en door verlies van arbeidskracht. Laleii we maar dadelijk zeggen, dat de keus niet altijd ', vrijwillig is, want het aanschaffen van doelmatige inrichtingen gaat boven de draagkracht van het gemiddelde budget der Nederlandsche gezinnen. Wie het dus betalen kan, komt te staan voor de keus van het aanschaffen van een van ouds meer bekende ijskast of van een moderne koelkast, waarmede men nog weinig of geen gelegenheid heeft gehad zich vertrouwd te maken. I at en we in het kort van beide het principe en de uitwerking nagaan. * * * Beide inrichtingen hebben dubbele wanden, die de eigenlijke bergruimte isoleeren van de omgeving en plaats bieden aan d1' materie, die het inwendige op de gewenschte temperatuur moet houden, want dat is van beide het doel. Bevriezen deugt niet voor het meeremleel onzer levensmiddelen, zelfs moet hun afkoeling niet te dicht het vriespunt naderen; het is gebleken, dat ze hun natuurlijke eigenschappen behouden en toch tegen het gewone ,.boderf" beschermd zijn in een omgeving, waar de. temperatuur niet lager is dan plm. ~>°en niet hooger dan plm. 10°C., d.i. omgezet in de schaal, waarin we gewoon zijn de buitentemperatuur uit te druk ken, niet beneden -11 en niet boven 5(1°F. Er is dus wel eenige ruimte, waartusschen de warmteg aad mag schommelen. In de holte van n of meerdere der wanden van de ijskast brengt men het geklopte ijs, meestal vermengd met grof zout en de werking is nu doodeenvoudig: hot ijs maakt de omgeving koel en dit duurt zoolang het niet gesmolten is; om het smelten te vertragen laat men uit het kraantje aan de onderzijde het gevormde water geleidelijk afvloeien. Kon men de ijskast maar voor altijd gesloten houden, dan waren de levens middelen er vrij veilig in opgeborgen, maar telkens moet de kast geopend worden voor het inzetten en uithalen van het een of het ander en telkens dringt een luehtvlaag mee naar binnen. Was du; lucht alleen maar warm, dan kostte het openen van de kast slechts iets meer ijs, maar de lucht heeft een zekere hoeveelheid vocht meegevoerd, grooter naarmate ze warmer was. en door de afkoeling in de kast moet zo een deel ervan loslaten: konden we in de kast kijken dan zouden we zien. dat het erin ,.mist" ! De spijzen binnenin worden dus steeds vochtiger en zoodra ze dan ook eruit komen en aan de warmte van de omgeving worden bloot gesteld, halen de opgehouden bacteriën hun schade in en het levensmiddel bederft met een ongeloofelijk groote snelheid. ]n het groot, d.w.z. in de bewaarplaatsen van het vleesch in de abattoirs, en op de schepen, die groote voorraden levensmiddelen meevoeren of voor imof export overbrengen, heeft men allang hel systeem van de ijskast voor die van de afkoeling volgens andere methode laten varen: m:>,n werkt er nog alleen maar met de, ,,koelruimte". In Amerika, het. werelddeel waar ook de huisvrouwen met grooteren ondernemingsgeest zijn toegerust dan in Europa en laten we eerlijkheidshalve zeggen waar die geest gesteund wordt door grootere kapitalen en inkomens dan in ons werelddeel kent men al sinds een vijftiental jaren de koelkast ook in het huishouden; sinds korten tij.d is ze ook in ons land geïmporteerd: men ziet telkens hier en daar zeer aantrekkelijke l'eclameplaten ervan en menige IToIlandsche huisvrouw zal er Wel met verlangen naar gekeken hebben en gedacht: ..kon ik er eens zóó een in mijn huis krijgen !". Vóór mij liggen de catalogi van de Verkoop Organisatie l'althe te den Haag en de Frigidaire ('orporation te Amsterdam: de eerste geeft afbeeldingen van de ,,Kelvinator" de andere van de ..Frigidaire", beide verleidelijk door uiterlijk en eenvoud van behan deling. Ik hoef er geen keus tusschen te doen: ik wil u slechts iets over hun werking vertellen en aan gezien beide de afkoeling leveren door middel van een eleetrischert motor en het systeem de grootst mogelijke overeenkomst heeft, kan ik hun be schrijving samenvatten. E' Een electrisehe koelkast heeft geen ijs noodig. maakt het desgewenscht; in haar wordt, de kou veroorzaakt dooi' het laten vergassen van eoii vloeistof, waarvoor, naar men weet. warmte noodig is. Om dit nog even duidelijk op den voor grond te brengen herinner ik aan wat ei', dwarmte noodig heeft om 1e verdampen of anders gezegd te vergassen: meu zou ook kunnen zeggen. d"jt d" waterdamp een zekere hoeveelheid warmte -.gebonden" heeft. In de koelkast nu bevindt zich een gesloten koperen bakje of kistje. wa.arin een of andere /.outoplossing, een. soort van pekel dus die bij de kunstmatig verkregen lage temperatuur niet DROSTE's TOFFEES ALTIJD WELKOM ZONDER EENIGEN BIJSMAAK bevriest; ondergedompeld in dezen pekel loopcn koperen huisjes, die weer gevuld zi.'n met een zekere vloeistof (zwaveldioxyd), die al gaat ..ko ken", d.w.z. verdampen een eind beneden het vriespunt van water; de pekel in den bak. welke men. niet heel mooi, vriestank" heeft genoemd, zal dus steeds warm genoeg zijn om de vloeistof in de huisjes te doen vergassen, daarbij zelf afgekoeld worden en. zoodoende de temperatuur in de kast doen dalen. Bij stilstand van de vloeistof zou hier aan al gauw een eind komen en daarom is onder in de kast een electrische motor aangebracht; deze brengt een perspompje in beweging om de gassen af te voeren en 7,e na condensatie weer als vloeistof in omloop te brengen.. Om de kast in werking te brengen steekt men den stekker slechts in het contact en alles gaat zijn eigen gang, want auto matisch staat het motortje, dat slechts een zacht zoemend geluid maakt, stil of begint opnieuw, alnaar de temperatuur in de kast daalt of stijgt. Zoo wordt er dus niet meer stroom gebruikt, dan strikt noodzakelijk is. Voor de ijskast nu koopt men ijs, voor do koelkast electrischen stroom en de verkooper vertelt mij en dit zal wel gecontro leerd zijn dat men bij een stroomprijs van 10 ets. en bij regelmatig gebruik van de kast. ongeveer / l.SO por maand aan stroom uitgeeft. Xiet echter het gemak van de behandeling heeft de koelkast, in de grootere inrichtingen het eerst, nu lang zamerhand ook in het gezin, do ijskast in korten tijd doen verdringen: daarvoor is een, en wel uit hygiënisch en economisch oogpunt be'angrijkor reden: de levensmiddelen worden, er niet vochtig iu, ja zelfs in gering»; mate het tegendeel. Hot vocht n.m.l. dat met de lucht bij het openen van do kast naar binnen is gedrongen, zal op het koudste punt, hier do koperen koolbak of ..vriostank", neerslaan, welke dus als ..voohtfifleidor" voor do voedings middelen dienst doet; zich van de waarheid hiervan overtuigen is een kleinigheid, want men ziet dat do bak met een laa«jo rijp" geleidelijk bedekt wordt en dat de, oppervlakte der levensmiddelen droog blijft. Dit laatste is in. de zomerwarmte, waarbij alles zoo snel bederft, oen groot voordeel. Do koelkast betwist dus aan de bodorfbaetoriön twee levensvoorwaarden: geschikte temperatuur on vocht. .Melk. eieren, boter, room, vruchten, vleesch. visch en war niet al, maar kan ze zelfs in de grootste warmte dagen lang goed houden, on men hooft niet meer bang te zijn. flat ze. nauwelijks in de warme keuken, neergezet, al beginnen te bederven, l lot spreekt van zelf. dat voor winkeliers, die hun waren nog door de warmte moeten laten rondbrengen of uit wier winkel ze in een boodschappontaseh dikwijls nog eonigen tijd rond gedragen worden, hot feit. dat de levensmiddelen door hun droge oppervlakte langer goed blijven dan wanneer M; uit de ijskast kwamen, een groot han delsvoordeel is, maar laten we toch geen oogenblik vergoten, dat de consument ann zijn gezondheid het grootste voordeel geniet. Voor wie er belang in stelt vernield ik volledig heidshalve, dat mon in do beschreven koelkasten blokjes of staven ijs uit zuiver water van do leiding kan maken wat soms in ge\ al van bepaalde zieken in huis van. liet grootste belang is - alsook ijsci'ea.ms on -puddingen, wat prettig kun zijn bij het geven van partijen. Wie YOGHURT van OUD-BUSSEM eet wordt oud, maar blijft jong. KERKSTRAAT 67 _ TELEFOON 37344