DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 4 AUGUSTUS 1928 No. 2670 BOEKBESPREKING door Prof. Dr. J. Prinsen J.Lz. Werken van Michiel de Swaen, uitgeg. door Dr. V. Celen met medewerking van Dr. C. Huysmans en Prof. Dr. M. Sabbe. De Sikkel, Antwerpen (zonder jaartal). Dante's Cloddelike Komedie, vertaald door P. Fr. C. Kops. Amsterdam. Uur/. Joost van den Vondel (zonder jaar.) Afl. 1?3. Het lied van de krijgsbende ra n Igorj, ingeleid, vertaald en met nota's voorzien door AndréUI. l'ols. De Sikkel, Ant werpen. 1927. Michiel de Swaen was een dichtend Vlaming uit -Noord-Frankrijk, in 1054 te Duinkerken geboren. Voor Zuid.-Xred,erland staat hij in de 17de eeuw onbetwistbaar bovenaan en hij mag een groot ?dichter genoemd, worden. Hij is de Vondel van het Zuiden, als men Koord, en Zuid na den val van Antwerpen in de litteraire kunst bepaald, scheiden wil. Dit te doen is voor de glorie van Do Swaen wel het verkieselijkst, want er gaat niets van af: hoe verdienstelijk zijn werk ook is, hij is slechts een knap en gevoelig navolger. In zijn beste werk klinkt zijn vers Vond.eliaansch. Dat is geen toeval; De Swaen kende Lucifer als van buiten en hij stelde er zijn eer in Vondel op /ij te streven. Bovendien heeft hij ook Corneille en Kacine goed gekend en nagevolgd. Wien volgde Vondel na in zijn vers, zijn rhythme, zijn beelding, toen hij een maal tot rijpheid gekomen was? Daar ligt het groote punt van verschil. Wat niet wegneemt, dat De Swaen, al navolgend, soms pracht van verzon ge schreven heeft, die evenwel voor ons Xoorddingeu wel eens plotseling vervallen kunnen tot onbehol penheid en gebrek aan gaafheid. Trouwens dit is niet tu verwonderen, wanneer men bedenkt onder hoe geheel andere omstandig heden dan de onze dit werk tot stand kwam: hier in het noorden te midden van het volle, krach tige, economische leven een taal die zich vrij en onbelemmerd langs alle wegen ontwikkelde en verrijkte; in het Zuiden de taal een vreemde plant, waarvan het ons verbazen mag, dat ze nog zoo veel groeikracht behouden heeft. Zoo beschouwd moeten we inderdaad, in De Swaen wel edele;, geniale gaven erkennen, die stellig in een ander milieu zich in nog volkomener en rijker schoon heid zouden hebben geopenbaard. Wat ons nu wel eens zwak lijkt, was toen voor het Zuiden de toon en de melodie in ele hoogst bereikbare vol komenheid. Dat thans op zoo verdienstelijke wijze heel het oeuvre van De Swaen bij elkaar wordt uitgege\ en, stelt ons al weer beter in staat de vol ledige kunst in d; Xederlandsche taal grondig te leeren kennen. Het eerste deel der Werken, dat onlangs ver.schenen is, bevat behalve de Inleiding over het leven en werk van De Swaen, zijn. mysterie-spel, De menschwordingh, het martelaarspel Catharina en de aardige, ook bij ons nog voor eenige jaren met succes opgevoerde klucht De gecroonde Leersse. Het handschrift van De Menschwordingh, die tijdens De Swaen's leven niet gedrukt was, is eerst in 1880 door Camiel Huysmans te Bilsen ontdekt. Dat het inderdaad van De Swaen was, heeft Huysmans eerst in 1925 aangetoond. Het is wel De Swaens meesterstuk, op dertigjarigen leef'MEUBELEN EhGELSCH EETKAMEB AMEUBLEMENT P555 MEUDEL= FABRIEK PARK5TRAAT DEN HAAG tijd geschreven. Hoor direct den Vondeliaanscheii toon in den aanhef, waar de Schim van Adam spreekt: lek stap, als afgesant der opgesloote schimmen In 't helsche voorgeborght, uijt 's werclts duijstre kimmen. Om eene maegt van sond' en alle smette vrij Te bidden dat sij ons een voorspraeckersse sij. Te wecken, om den heer can ons verdriet te spreecken. Soo vieriijh. daijh en nacht, voor sijnen troon te smeecken, Dat hij ons naer sijn iroort, Messiam nedersend'. In de reien, vooral kennen soms zeer schoeme verzen, voor. Ook wij moeten De Swaen kennen, eerbiedigen eu huldigen als een geboren, dichter, die in de 17de eeuw aan de uiterste Zuidgrens onze Xedorlandsche cultuur waardig wist te vertegen woordigen. Een nieuwe Dante-vertaling na de betrekkelijk vele die we reeds hebben. Vertalen, wanneer het niet eenvoudig, zakelijk proza geldt, lijkt me altijd min of meer een razernij. Vondel heeft het al ge zegd: ..Het van d'eene tael in d'ander, door eenen engen hals te gieten, gaet sonder plengen niet te werck". Vertalen was voor Vondel dan ook vooral een middel om de i/edachten van. de grootste geesten tot in het merg te doorgronden". Maar buiten de gedachte is er de vorm, de klank vooral, het eigen taalgeluid. rhythme en melodie. K n deze zoo belangrijke, onafscheidelijke elementen in de schoonheid van ieder werk, gaan bij iedere ver taling reddeloos verloren. Hoeveel ook van het proza b.v. van Van Deyssel is absoluut onvertaalbaar. De practijk heeft het bewezen. Er zijn echter tal van werken, waarbij de ge dachte alleen diepe wijsheid en op zich zelf reeds groote schoonheid is, die aan hen, die de taal niet verstaan, waarin ze geschreven zijn. niet behoeven onthouden te worden. Is het in zoo'ri geval echter maar niet het verstandigst en eenvoudigst te trachten naar een zoo trouw mogelijke zakelijke vertaling in proza, al gaat dan ook menige kleine nuance verloren 'i Daarbij bestaat de meeste kans op een nauwkeurig weergeven van de gedachte in hare bijzondere bedding en wc voelen niet de onaangename pretentie van een eigen schooiien vorm te willen geven, die toch steeds moot achter staan bij den oorsproiikülijkotl, omdat de vertaler niet leefde in de eerste goddelijke; inspiratie, waaronder het werk is emtstaan. Daarom heb ik onder ele Xederlaiidsrhe Dantove-rtaüiigi.-n steeels verreweg ele voorkeur ge-ge-ve-n aan eüe van Hein Boeken. Waar i k eh'H Italiaanschen en Hollandscheii tekst naast elkaar las. heb ik bijna ste-e-ds eleri indruk gekregen, elat Hoe-kon ele gedachte nauwkeurig had weergegeven. C. Kops heeft zijn vertaling in rijmloeize- terzinen in Dante's maat geschreven. De>e>r /ie-h van ele-n me>eilijkon rijmelwang van Dante te emteloeii, maakte hij zijn kans e>p he-t trouw weergeven van ele gedachte ontegenzeggelijk greieite-r. Ik ben allerminst Daiile-keimer e-n e-e-n grondig oordeel over eleze vertaling, ge-ste'lel elat er hier plaats voor was, mag iiu-n van mij dus niet ver wachten. Maar e>m te' onderzoeken, in he>everre die opgelegele: maatdwang aan ele- nauwkeurige; uitdrukking van ele gedachte heeft schade gedaan, heb ik toch verschillende- plaatsen uit den Itali aanschen tekst vergeleken met Bex-ke-n's vertaling en die van Kops en ik moet erkennen elat, voeir /oover mijn onderzoek dan ging, de gedachte in het algemeen geen bijzondere schade leed bij Ke>ps. k mis hier ele ruimte e>m het resultaat van mijn onderzoek thans eenigszins uitvoerig mee' te deden. Kops heeft zekeren brio in zijn ve-rtaling; hij gaat in de krachtige expressie van zijn woorden soms boven Dante uit. Ik ze>u bijna zcgg»;n Dante is soberder. Om me-t e-eni enkel klein voorbeeld toe te lichten, wat ik bedoel: ..Fa c/ic til ijli metti tili uiif/hiuni addosso si die iu In senoi", (Iridrtvan tutti intsieinc i inaledetti. (Itif. XXII ld, M(ie)re-). Ke>ps vertaalt elil: ..Plant jij hom eens je; klauwen diep in don rug en t rok z'n. leer aan flarden", ze> brulden elie- vervloekten al te- samen." En Boeken: ..Maak dat gij hun de klauwen in don rug zet. /eló elüt gij Ze1 vilt, zeio riope-n te' zanu-ii alle de- ve-rdoemele-n. De laatste- kemit e-r we-1 liet elie-litst bij, al is i-iejifii te- slap. Maai- brullen is eiok hot ware niet e-ii lu-e-1 ele- ve>e>rste-Hing bij Kops is \ee-l feller dan bij Dante zelf. Dergelijke voeu-bedde-n zijn m-.-t talrijke- te vermeerderen. Alle-s wel overwogen, is ze>o'n Keipsiaanschr vorAlleenvcrtegenwoordiglng voor - Nederland en Nederl.-Indi N.V. Dutch Gramophone Comp. DEN HAAG HisMaster's Voice v/ci uoOcncUce ticluiaa- CUectqaOc ! ^?* */ *7 taling veieir he;t gre)e>te; publiek misschie-n ne>g we;l aanlokkelijker elan elie; van Hoeken. Wie niet een heel serieuze; lezer is, brengt Boekens vertaling van dv drie deden niet ten e-inel, die- van Kops misschien. Maar eim te; weten wat. er precies staat, gee-t ik te>ch de voe>rkeur aan Hoeken. He-t lie;el van ele krijgsbonde van I go r j is vooilïuslane) wat ele- Chanson, ele Uoland voor Eraiikrijk is. lle;t is uit ele 12eli; eeuw; vanden schrijve;!' is iiie;ts bekend; het is hot eenige; wat uit ele oud»; Hussisehe litte-ratuur van volkszangen ge-re-el is. Kerst se-d,i;rt een 1.50 jaar is he.-t bekend uit een e-e-nig hanelschrift, elat in 1S12 bij e'.cii brand van Moskou wt-e-r verloren ging. And re'; M. Pols heeft' e-eti vertaling van elit e-pos bezorgd en het nejoelige; apparaat voor he>t ve-rstaan van elcn te-kst e-r aan toegesvoe-gd. Oeik in zijn. uile-rlijk is het boek e-e-ri se;iieiein gohee-1 ge-worde-ii. Do illustraties pa,sse-n wonelei'goe-el bij ele-n gee-st e-ii ele-n tijd van hot werk. liet toekent in een reeks afzemde-rlijk»; toonede'Ti, eli<- ge-cil »l,e);irle)op»'ii»l ve-rhaül veirme-n, ele-n toe-lit vol oiihe-il e-n sin:irt v;;.u elen Kiijiz Igeirj te-ge-H elel'eilowtsie-. e-e-n nomade-n-stam van Memge>ols»:hen o»)rspi-ong, el.ie- zich o]>hie-l»L in de- zuielolijki; sti-ppe-n van Husland e-n stm»>ptochten ondernam te-ge-n el<; JUissische dorpen. De- e-orste- zang geeft elen tocht van Igeji-j e-n ele nederlaag, <l,e twee-de ile; gov»>lge-n ele-r node-rlaag e-ii elcn klaagzang van .laroslawna, ele- vrouw van Igorj, e-e-n ele-rde- Igorj's vlucht e-n te;rugkee;r bij ele; Bussen. De klacht van .laros lawna is van gr»>ote schejonhe-iel: ,,.laroslawna weent iti de-n moi'geiistoiul op ele tinnon van Pootiewl, /eggend: C) wiiiel. lie-ve; winel. Waarom, ») Heer, waai jij met geweld:1 Waareim elrage-it jemachtige; vleugels ele; pijlen van ele Khan te-gen mijn man? Hadt je; onder ele wolke-n geen borgen ge-iie>e;g om te;ge;n te; waaien, jij. elie ele; schepen eleie-t .schommelen eip ele blauwe; zee-; waareuu, Moester. heb je mijn. vreugde iie-e-r gesmakt op het steppe-ngras", e;nz. Igorj eloet soms e-ve-n aan Ossiaii elrnkeii; maar nie-ri veie-lt toch direct, elat Igorj echt is en oeroud. Kr is niet het kille, hai'ele; e-n te-vi-ns week soiitimeriteole van Ossian. l lot is zuiver ine;isclie-lijk, krachtig e;n frisch van be-eleUng in innig verband me-t natuurleve-n en boerenbedrijf. Kijk deze stoere- beeldspraak: ,.Aan do oe-ve-rs van eleXje-miega worden de; hoofden in garve-n opgostapeld; me-ti ele>rst er mot stalen, vlegels; eip ele- dorsvloor spr<;iele;n zij he-t leven uit; zij wannen de; ziel uit de lichamen". Bezoekt de Hollandsclie Badplaatsen. In het voorseizoen tot 15 Juli zeer verminderd tarief. ZAND VO ORT: HOTEL D'ORANGE en HOTEL DRIEHUIZEN" WIJK AAN ZEE: BADHOTEL en ZEE-DEPENDANCE.