No. 2671 DE GROENE AMSTERDAMMER VAN n AUGUSTUS 1928 Het Armenhuis Arnsterdamsche Bijzonderheden door Prof. Dr. H. Brugmans 1IV. Het Werkhuis }| E.T Werkhuis zoo noemt de Amsterdamsciio * spraakmakende gemeente nog altijd het groot t; gebouw aari de Hoeterstraat, waar de bevolking van een klein dorp sedert jaren onderdak vindt. Maar de officieele naam is Stedelijk Armenhuis; naar de officieele voorschriften worden daarin verpleegd ouden van dagen, invaliden en andere behoeftigen, wier opneming in een gesticht nood zakelijk is, mits deze in geen kerkelijke of bijzon dere instelling van weldadigheid plaatsing kunnen vinden en inwoners zijn van de gemeente". Zelfs kan nog van het vereischte van inwonerschap worden afgeweken onder goedkeuring van Burge meester en Wethouders. Men kan niet zeggen, dat Amsterdam de armen van zich afschuift. Wie het Werkhuis maar oven aanziet, herkent in het imposante gebouw onmiddellijk den kloe ken, wat zwaren stijl van het einde der achttiende eeuw. De schepper is dan ook do befaamde stads bouwmeester A. van der Hart, die zooveel uiterst soliede bouwwerken tot stand bracht en die ook het Maagdenhuis aan het Spui heeft gesticht. Daaruit volgt dus, dat ook dit groote huis een voorgeschiedenis heeft gehad, waarvan wij vroeger reeds iets hebben verteld, toen wij over het Spin huis hebben gesproken. De zaak is zoo verloopen. De aanleiding tot den bouw van het groote werk huis was het maatschappelijk kwaad, waarvoor d", scherpste denkers der laatste eeuwen de remedie hebben gezocht en slechts gedeeltelijk hebben ge vonden, de bedelarij. Kr waren naast de gewone, de huiszittende en andere armen, zooveel bede laars, dat de stadsregeering ten slotte begreep te moeten ingrijpen. Den 5en Januari 177!) besloot de vroedschap op voordracht van burgemeesteren tot het bouwen van een groot werkhuis, dat zou dienen tot insluiting van doop destiaat opgevangen. bedelaars; maar daarnaast zou de nieuwe stichting huisvesting verleenen aan personen, die buiten hun schuld door werkloosheid of ziekte tot armoede dreigden te vervallen en die zich uit eigen beweging Nederlandsche Munt Holland'i beste 10 cents sigaar daar zoud'-n aanmelden. Ken deel der bevolking van het huis kwam daar dus gedwongen, een ander deel vrijwillig; beide categorieën 7.oud"ii \va* de huisvesting betreft, van elkander worden ge scheiden; d," verpleging zou zoo goed als niet ver schillen. Het beginsel, dat aan de stichting ten grondslag lag. was dat van. den arbeid; ieder, die in hot huis werd verpleegd, moest, indien en voor zoover hij daartoe in staat was. arbeid verrichten; vandaar dan ook de naam van Werkhuis, dien het gebouw in den volksmond nog steeds draagt. Het huis droeg dus wel waarlijk een paodagogisch karakter: door nuttigen arbeid wilde nu-n de be woners zooveel mogelijk weer geschikt maken voor de vrije maatschappij. Het is het beginsel dat in Kngeland in de achttiende eeuw zeer krachtig werd gepropageeid en dat daar aanleiding heeft gt g 'Ven tot de oprichting van .rworkhouses" in zoo goed als alle steden. Wij weten uit Dickens. en ook wel van elders, dat de praktijk tenslotte niet meeviel en zeer weinig aan het ideaal heeft beantwoord. Onze tijd is zeker wel iets verder gekomen in de/.e dingen; maar d" armenzorg blijft een moeilijk maatschappelijk vraagstuk, dat zijn oplossing nog niet heeft gevonden. In Juli 1777 werd met den bouw van het wei-khuis begonnen: in 1782 was het voltooid: bij publi catie van. burgemeestere.n van 5 November van dat jaar werd het opengesteld. De bevolking liet zich natuurlijk niet wachten. Vooreerst worden er ondergebracht de mannen, van het Nieuwe Werkhuis of Willige Kasphuis aan de 'J J gracht, de tegenwoordige l'rins Ilendrikkade, in welk huis d,e nieuwe Kweekschool voor de /eevaart werd gevestigd. Ook de dames uit het Spinhuis aan den Achtcrburgwal kwamen toen te ver huizen naar het nieuwe Werkhuis. Heide stich tingen werden dus als het ware gecombineerd in het Werkhuis; liet beste bewijs daarvoor is. dut de liegeiilen van het Spin- en Nieuwe Werkhuis het nieuwe gesticht ondel' hun hoede; namen: daarin is de continuïteit voldoende uitgedrukt. Jlet college van regenten kreeg ook volmacht om tegen de bedelarij op te treden; met d>'ii sterken arm Werden, de betrapte bedelaars naar het werk huis overgebracht; in den. eersten t ijd was ook het getal bedelaars aanzienlijk grooter dan dat der vrijwillige bewoners: opvallend is \erdcr het overwegen van het zwakke geslacht; in 181111 zaten er nog 7(1 bedelaars en niet minder dan 21ii bedeDROSTE's TOFFEES ALTIJD WELKOM ZONDER EENIGEN BIJSMAAK laarstors in het werkhuis; het merkwaardige over wicht der vrouwen is niet geheel te verklaren. Maar het huis telde nog andere bewoners: het diende ook als tuchthuis en als gijzeling. Tuchtelingen, die voor kleine vergrijpen en misdrijven door schepenen tot korte vrijheidsstraffen waren veroordeeld, gingen naar het Werkhuis. Op ver'zoek van de familie of van anderen kond"ii met voorkennis van het gerecht, personen worden, op gesloten, wier levensgedrag te wetisclu n overliet; deze heercTi heetten roquest gasten. Werd voor hen behoorlijk betaald, dan genoten zij ook nog privi legiën; zij droegen dan den. eigenaardigeii, maar begrijpelijke!! naam van geldgasten. Eindelijk werden in het werkhuis geconfineerd de correc tioneel gegijzelden wegens wanbetaling van be lastingen en boeten 011 ook de civiel gegijzelden wegens schulden, maar dan natuurlijk op kosten der crediteuren, l'it Dickens kennen wij het ellendige bestaan der gevangenen wegens schuld. Of d" toestanden hier slechter of beter waren., durf ik niet zeggen. .Maar wat te zeggen van het geval van den bekenden Jan Willem Kumpel, die niet minder dan achttien jaar lang wegens een schuld aan Uilderdijks eerste vrouw in het werk huis is opgesloten geweest. Hij Werd ingesloten in 1808 onder koning Jjodewijk; toen hij in 1821 als een gebroken grijsaard word ontslagen, zat Willem I reeds verscheiden jaren op den troon van het koninkrijk der N"ed"i'landen. De vrijheid had toen echter zoo weinig wa.ardo voor hem gekregen. dat spoedig he.ropnoin.hig in het huis werd ver zocht : in 1820 is hij in het werkhuis, dat zijn. tweede tehuis was geworden, gestorven. Een. zoo gemengd" bevolking heeft hot gesticht in lateien tijd niet meer gehad. Toen. door Van den Hosch do bed"laarskolonio de Ommerschans in 1821 werd opgericht, werden de bedelaars daar heen opgezonden, en het werkhuis van. hen ont last, al bleef het nog tot 185;! het depot voor de op te zenden kolonisten. Toen waren ook al de gegijzelden en do lichte; gestraften, verdwenen. In 1857 werd de laatste requestgast ontslagen; de geldgasten hadden reeds vroeger een goed heen komen gezocht, /oo werd het huis hoe langer hoe meer een zuiver liei'dadigheidsgesticht. een armen huis. Dien naam kreeg liet evenwel niet vóór l Januari 1875; wij zagen, «lat nog na vijftig jaren d" naam Werkhuis niet is verloren gegaan. Do verandering hing samen, mot een reorgani satie, die krachtens raadsbesluit van 18 November 1871 tot stand kwam. Toen hoeft het gesticht het karakter gekregen, dat het in hoofdzaak nog bezit, een liefdadigho.idsgostioht, waar do arbeid regel is en wa.ar mei i zich vrijwillig onderwerpt aan. de tucht, die nu eenmaal in zulk 0011 huis i niinisba-ar is. l 'at dat ind'-rdaad zoo is. is duidelijk. ais men bedenkt, dat de bevolking gewoonlijk de duizend overtreft. PRISMAKIJKERS JOS. HARTOG. S x vergrootend, ons speciaal merk Cristal-Prisma,onovertro[ten tl.45.Hoofdsteeg 17 Rotterdam. Nobelstraat Utrecht. 28 Verzoeke bij opgave van ver huizingen duidelijk te vermelden of deze tijdelijk of blijvend zijn.