10 DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 18 AUGUSTUS 1928 No. 2672 Wetenschappelijke Varia Tcekeningvoor de Groene Amsterdammer' door P. P. Koster Een osmiridium-stormloop door Dr. P. van Olst ALS men zich een stormloop, een rush" voor stelt, denkt men meestal het eerst aan een goldrush", dus aan goud en dan aan Charley. Maar er zijn ook stormloopen geweest voor andere stoffen, even kostbaar als goud of nog kostbaarder. Deze stormloopen zijn zelfs van veel recenter datum dan de beruchtste gourt-wedloopen; in 1025 is er o.a. een wedloop geweest om het bezit van een stof, die niet vele menschen kennen, maar heel veel menschen gebruiken, n.l. ofim Iridium. het kostbare goedje, waarvan de uiterste punt van. de gouden pennen onzer vulpenhouders gemaakt is. Het is niet de eerste keer in de geschiedenis der techniek dat materiaal, dat eerst als volkomen waardeloos en zelfs als zeer hinderlijke balla.st werd aangezien, later bleek een bron van onverwachter! rijkdom te zijn. Vormden niet vroeger de slakken uit de hoogovens hooge bergen van afval, waarmee men g-een raad wist, tot het bleek dat zij in fijngesta.znpten toestand een prachtige kunstmeststof gaven. En wijst de naam der ,.abraumsalze" er niet op dat deze zouten, die lagen vormen boven het steenzout bij Stassfurt en die eerst weggeruimd moesten worden eer men het steenzout exploiteeren kon, eigenlijk slechts een allerhinderlijkste ballast waren, die zich eindeloos opstapelden op de plek, waar zij tijdelijk uit den weg werden gedeponeerd, totdat bleek dat hun exploitatie nog voordeeliger was dan van de zoutmijnen zelf. omdat deze versmade s^ofc'en, rijk aan kaliumzouten, bromiden, enz. de voornaamste bron werden voor vele technisch en wetenschappelijk belangrijke verbindingen. Men is reeds geruimen tijd zoo ver dat men de term ..afval" liever niet meer gebruikt, niaar vervangt door ..bijproduct". De prospectors, die in vroeger jaren het Noord westelijk deel van het eiland Tasmaiiia onder zochten op geologische producten, vonden een rijk gebied aan mineralen van grooter of kleiner handelswaarde. Ook goud behoorde hierbij, maar de goud-wasschers vonden op den bodem hunner waschpannen behalve het gewenschte goud ook nog een ongewenschte andere stof. een metaal, dat uiterlijk op tin leek maar dat veel zwaarder was dan tin, en ook nog zwaarder dan goud- Hierdoor was het dan ook lastig het goud ervan te ontdoen. want bij het goudwasschen maakt men er juist gebruik van dat dooi voortdurend wasschen en slibben alles wegspoelt uit de pan behalve het zware goud. Men had met dit onbekende goedje veel last, want bij de gou d-Ie vering aan de afnemers stond een boete van ? 4.50 per engelsch ons (onge veer drie tiende van ons ons") op de aanwezigheid van dit bijmengsel bij het goud. Men haalde het dus zoo goed mogelijk uit het goud weg, stopte ei' oude meelzakken mee vol of leege flesschen. gal' het weg als een curiositeit of smeet liet eenvoudig weg. Op sommige plaatsen kwam dit bijmengsel zoo overvloedig voor dat men het liet onderzoeken: het metaal bleek toen osnüridium te zijn. een natuurlijke legeering van osmium en iridium. 'MEUBELEN SLAAPKAMER MASSIEF EIKEf RA50 MEUBEL= FABRIEK 10 PARKSTRAAT DEN MAAG Ken legeering is eigenlijk een soort oplossing van het eene metaal in het andere, als men het begrip oplossen ook verder uitbreidt dan van oen vaste stof (b.v. suiker) in een vloeistof (b.v. water). Als voorbeeld van een legeering kent iedereen geel koper (= rood koper en zink), brons (koper. tin, lood en zink) soldeer (lood en tin), e.d. Deze legeeringen worden kunstmatig gemaakt, maar osnüridium is eender weinig voorkomende natuurlijke legeeringen. Het bestaat hoofd zakelijk uit de twee zeldzame metalen omnium en iridiinii, die na. verwant zijn met platina en gewoonlijk ermee samengevat worden onder den naam van de ..zware platina-rnetalen". Het is niet gemakkelijk de twee metalen uit de 1( geering te scheiden. Heide zijn zeer moeilijk smeltbaar (2500 graden Celsius) en zeer hard. In asmania vindt men de legeering in een toestand, die veel op ijzervijlsel lijkt, maar wit en zeer zwaar. Men kan de twee metalen scheiden zooals ik reeds: zei; osmium wordt wetenschappelijk gebruikt bij microscopisch onderzoek. Den slecht sten naam heeft osmium gekregen door een verbinding ervan met zuurstof. Dit is een gas met een doordringend*,' ehloorachtige geur en bovendien uiteist giftig, zoodat het op uitgebreide schaal gebruikt is in den wereldoorlog. Daar osmium zoo moeilijk smelt, wordt het veel gebruikt voor de vervaardiging van gloeidraden in electrische lampen. Zoo wordt ook wol het iridium afzonderlijk bereid en met platina vereenigvl als matei iaa! voor moeilijk smeltbare kroezen, distilleerketels e.d. De bekende standaard meter te Parijs is ook gemaakt van. deze platinairidium-legeering. Allerlei andere voorwerpen in de techniek worden uit dit ha.-de, moeilijk oxyd"erend metaal gemaakt. Osnüridium zelf wordt echter ook als zoodanig direct gebruikt in de techniek, en er is geen stof gevonden die d'; plaats vervangen kan van deze legeering als met-slijtende en niet wég-vretende punt van gouden pennen. In verband met het uitgebreide gebruik steeg de prijs van deze legcering geweldig. Kostte een engelsch ons eeist ? 15.?, in 1910 kostte deze hoeveelheid reeds / 51.?tot in 1921 de hoogste prijs bereikt werd van / 510. liet is te begrijpen dat de gouddel vers dadelijk het eerst miskende bijvoegsel van hun goud-wasscherij thans zorgvuldig bijeen zochten. Toen d" voorraad op was, ging men op zoek en ontdekte in het Adams-rivier-district in .1925 een nieuwe vind plaats. Midden 1!)25 gaf deze ontd"kking aanleiding tot den grootsten uittocht van gelukzoeker* dien Australiëin lange jaren gekend had. Verhalen van fabelachtige fortuinen moedigden do menschen 'aan van alle standen en beroepen. De, weg naar d" vindplaatsen was echter zeer moeilijk, door dichte bosschen en moerassen en over hoog;- bergen. Men moest zijn bagage, voe Isel en werktuigen hoofd zakelijk zelf dragen. De ..weg" was dikwijls een moddcrlaag. die tot de knieën, z 'U's tot het middel kwam. .Bovendien vond d-- ,.stampede". zooals zoo'n paniekachtige uittocht heet. plaats in den winter met plasregviis, afgewisseld met sneeuw stormen en dagenlang,' ijs-stormeii. Knfin. men kan zich de toestanden wel eenigermat e voorstellen. Het vinden van het kostbare goedje was bovendien meer een quaestie van goed geluk dan van systema tisch zoeken, liet werk is zeer primitief. De grond. die osnüridium blijkt te bevatten in noemens waardige hoeveelheid, wordt in een soort t rog met dooi loopend water gespoeld tot lat modder, klei. grint enz. verwijderd zijnen alleen een rest overblijft. waaruit men d' kostbare stofafzonderlijk verkrijgt dooi' spoelen in een kleinere pan. Niituurlijk bleef de prijs niet zoo exorbitant hoog toen flink" voorraden op d" markt kwamen en thans is de prijs de helft van het maximum in den glorietijd, liet zoek.-n blijft (lus toch nog. de ino,?!( ? waard. Slangen, inoera.skoortsen. snel om y.icli heen grijpendi boschbrandeu e.d. maken echter h, t schrijven niet een osiuii'idiiim-punt gemakkelijke! dan het op sporen ervan. Josephine Baker NIEUWE UITGAVEN Alcohol. Iitdiriitii en (ïenieent«'/i(i p (hun- Dr. F. DIOMIK/.. Dr. <;. l'. KKKTS. Dr. A. Kou,KI;. Ds. D. VAN KRKVKLKX. Dr. M. .1. KOIOSSIXGH. .Ihr. Mr. ('n. Krvs DK BicKKKXBRorrK. ('rot'. II. WKSTKK(;AARI>. Dr. K. WLASSAK. Met een voorrede van Prof. Dr. .1. H. SLOTK.MAKICK m-: BRTIXI-:. l'itg. van (ioreuin en ('omp.. Assen. K. (i. iiorwK.x en .1. Mn.m-:n. (hnlioni/l Leeshoek voor de hoogste klass*1 der volksschool eu vooi inrichtingen van voortgezet onderwijs. Kersle deeltje. Tweede druk. N.N'. Joh. I.Ikema's l'itgMij.. den Haag. .!. DIJKSTRA. \'<tn velerlei rnlL-eti. Algemeeiie Geschiedenis voor t'.l,.O. en andere inrichtingen van voortgezet onderwijs. X.N', .loh. I.Ikema's l'itg. Mij., den Haag. Dr. D. SASSKX. .U.,r// ni !i,i sint II Ulcin-iin/l. (icillustreerd. Drukkerij v h. ('I. (? ofl'in. .Maast richt H. L.C. KoK. lïeknojtle l'ilire/-/*'hi<[eti (Ier o/it/t/rtit rtxn'L-'tiiietide in lliii/delxreke/teii rnor tiet Stuntxl>r<tkli'!k-l)\i>l»i»<t. Kerst e deel. .1. H. Wolteis. (iroiüllgell. C. A. LlNUHKKKK. II l-b je H-el i/i'linorll': Dt geschiedenis va.:i ecu strijd om zeven millioeii en meer a a'i geld. en nog veel meer a a:i geest el ij k g< ietl. l itg. De Kva:ige!ische Maatschappij. I>e lieeiiixlei-. Xcerhuid's schoonste polder. Keu fotogra,fisch overzicht va.!! (Ie schoonheid van den lieemsterpoldef. in zijn bloeitijd en zijne bedrijven. t'itg. N".N'.V. ..Heemster NVelvaart". K. .1. PnTCIKTKR. ./<t n..l n il nel j r i'n II K il /oiii/y-li l:hiil. Met inleiding en a'mteekeningen van N. C. .Mever Drees. NN". .1. Thieine en ('ie.. Ziitplien. \.. (i. MuBKKl.Y. /?_,'('// xfirotKI l il hel thtixtei'. l itü'. L. .1. Veen. Amsterdam. Bezoekt de Hollandsche Badplaatsen. In het voorseizoen tot 15 Juli zeer verminderd tarief. ZAND VOORT: HOTEL D'ORANGE en HOTEL DRIEHUIZEN" WIJK AAN ZEE: BADHOTEL en ZEE-DEPENDANCE.