Historisch Archief 1877-1940
10
DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 18 AUGUSTUS 1928
No. 2672
Wetenschappelijke Varia
Tcekeningvoor de Groene Amsterdammer'
door P. P. Koster
Een osmiridium-stormloop
door Dr. P. van Olst
ALS men zich een stormloop, een rush" voor
stelt, denkt men meestal het eerst aan een
goldrush", dus aan goud en dan aan Charley. Maar
er zijn ook stormloopen geweest voor andere stoffen,
even kostbaar als goud of nog kostbaarder.
Deze stormloopen zijn zelfs van veel recenter
datum dan de beruchtste gourt-wedloopen; in 1025
is er o.a. een wedloop geweest om het bezit van
een stof, die niet vele menschen kennen, maar heel
veel menschen gebruiken, n.l. ofim Iridium. het
kostbare goedje, waarvan de uiterste punt van.
de gouden pennen onzer vulpenhouders gemaakt is.
Het is niet de eerste keer in de geschiedenis der
techniek dat materiaal, dat eerst als volkomen
waardeloos en zelfs als zeer hinderlijke balla.st werd
aangezien, later bleek een bron van onverwachter!
rijkdom te zijn. Vormden niet vroeger de slakken
uit de hoogovens hooge bergen van afval, waarmee
men g-een raad wist, tot het bleek dat zij in
fijngesta.znpten toestand een prachtige kunstmeststof
gaven. En wijst de naam der ,.abraumsalze" er niet
op dat deze zouten, die lagen vormen boven het
steenzout bij Stassfurt en die eerst weggeruimd
moesten worden eer men het steenzout
exploiteeren kon, eigenlijk slechts een allerhinderlijkste
ballast waren, die zich eindeloos opstapelden
op de plek, waar zij tijdelijk uit den weg werden
gedeponeerd, totdat bleek dat hun exploitatie nog
voordeeliger was dan van de zoutmijnen zelf.
omdat deze versmade s^ofc'en, rijk aan
kaliumzouten, bromiden, enz. de voornaamste bron werden
voor vele technisch en wetenschappelijk belangrijke
verbindingen. Men is reeds geruimen tijd
zoo ver dat men de term ..afval" liever niet meer
gebruikt, niaar vervangt door ..bijproduct".
De prospectors, die in vroeger jaren het Noord
westelijk deel van het eiland Tasmaiiia onder
zochten op geologische producten, vonden een rijk
gebied aan mineralen van grooter of kleiner
handelswaarde. Ook goud behoorde hierbij, maar
de goud-wasschers vonden op den bodem hunner
waschpannen behalve het gewenschte goud ook
nog een ongewenschte andere stof. een metaal, dat
uiterlijk op tin leek maar dat veel zwaarder was
dan tin, en ook nog zwaarder dan goud- Hierdoor
was het dan ook lastig het goud ervan te ontdoen.
want bij het goudwasschen maakt men er juist
gebruik van dat dooi voortdurend wasschen en
slibben alles wegspoelt uit de pan behalve het
zware goud. Men had met dit onbekende goedje
veel last, want bij de gou d-Ie vering aan de afnemers
stond een boete van ? 4.50 per engelsch ons (onge
veer drie tiende van ons ons") op de aanwezigheid
van dit bijmengsel bij het goud. Men haalde het
dus zoo goed mogelijk uit het goud weg, stopte ei'
oude meelzakken mee vol of leege flesschen. gal'
het weg als een curiositeit of smeet liet eenvoudig
weg. Op sommige plaatsen kwam dit bijmengsel
zoo overvloedig voor dat men het liet onderzoeken:
het metaal bleek toen osnüridium te zijn. een
natuurlijke legeering van osmium en iridium.
'MEUBELEN
SLAAPKAMER
MASSIEF EIKEf
RA50
MEUBEL= FABRIEK
10
PARKSTRAAT
DEN MAAG
Ken legeering is eigenlijk een soort oplossing van
het eene metaal in het andere, als men het begrip
oplossen ook verder uitbreidt dan van oen vaste
stof (b.v. suiker) in een vloeistof (b.v. water). Als
voorbeeld van een legeering kent iedereen geel
koper (= rood koper en zink), brons (koper.
tin, lood en zink) soldeer (lood en tin), e.d.
Deze legeeringen worden kunstmatig gemaakt,
maar osnüridium is eender weinig voorkomende
natuurlijke legeeringen. Het bestaat hoofd
zakelijk uit de twee zeldzame metalen omnium
en iridiinii, die na. verwant zijn met platina en
gewoonlijk ermee samengevat worden onder den
naam van de ..zware platina-rnetalen". Het is niet
gemakkelijk de twee metalen uit de 1( geering te
scheiden. Heide zijn zeer moeilijk smeltbaar
(2500 graden Celsius) en zeer hard. In asmania
vindt men de legeering in een toestand, die veel
op ijzervijlsel lijkt, maar wit en zeer zwaar. Men
kan de twee metalen scheiden zooals ik reeds: zei;
osmium wordt wetenschappelijk gebruikt bij
microscopisch onderzoek. Den slecht sten naam heeft
osmium gekregen door een verbinding ervan met
zuurstof. Dit is een gas met een doordringend*,'
ehloorachtige geur en bovendien uiteist giftig,
zoodat het op uitgebreide schaal gebruikt is in den
wereldoorlog. Daar osmium zoo moeilijk smelt,
wordt het veel gebruikt voor de vervaardiging van
gloeidraden in electrische lampen. Zoo wordt ook
wol het iridium afzonderlijk bereid en met platina
vereenigvl als matei iaa! voor moeilijk smeltbare
kroezen, distilleerketels e.d. De bekende standaard
meter te Parijs is ook gemaakt van. deze
platinairidium-legeering. Allerlei andere voorwerpen in
de techniek worden uit dit ha.-de, moeilijk
oxyd"erend metaal gemaakt.
Osnüridium zelf wordt echter ook als zoodanig
direct gebruikt in de techniek, en er is geen stof
gevonden die d'; plaats vervangen kan van deze
legeering als met-slijtende en niet wég-vretende
punt van gouden pennen. In verband met het
uitgebreide gebruik steeg de prijs van deze legcering
geweldig. Kostte een engelsch ons eeist ? 15.?, in
1910 kostte deze hoeveelheid reeds / 51.?tot in
1921 de hoogste prijs bereikt werd van / 510.
liet is te begrijpen dat de gouddel vers dadelijk het
eerst miskende bijvoegsel van hun goud-wasscherij
thans zorgvuldig bijeen zochten. Toen d" voorraad
op was, ging men op zoek en ontdekte in het
Adams-rivier-district in .1925 een nieuwe vind
plaats. Midden 1!)25 gaf deze ontd"kking aanleiding
tot den grootsten uittocht van gelukzoeker* dien
Australiëin lange jaren gekend had. Verhalen van
fabelachtige fortuinen moedigden do menschen
'aan van alle standen en beroepen. De, weg naar d"
vindplaatsen was echter zeer moeilijk, door dichte
bosschen en moerassen en over hoog;- bergen. Men
moest zijn bagage, voe Isel en werktuigen hoofd
zakelijk zelf dragen. De ..weg" was dikwijls een
moddcrlaag. die tot de knieën, z 'U's tot het middel
kwam. .Bovendien vond d-- ,.stampede". zooals
zoo'n paniekachtige uittocht heet. plaats in den
winter met plasregviis, afgewisseld met sneeuw
stormen en dagenlang,' ijs-stormeii. Knfin. men
kan zich de toestanden wel eenigermat e voorstellen.
Het vinden van het kostbare goedje was bovendien
meer een quaestie van goed geluk dan van systema
tisch zoeken, liet werk is zeer primitief. De grond.
die osnüridium blijkt te bevatten in noemens
waardige hoeveelheid, wordt in een soort t rog met
dooi loopend water gespoeld tot lat modder, klei.
grint enz. verwijderd zijnen alleen een rest overblijft.
waaruit men d' kostbare stofafzonderlijk verkrijgt
dooi' spoelen in een kleinere pan. Niituurlijk bleef de
prijs niet zoo exorbitant hoog toen flink" voorraden
op d" markt kwamen en thans is de prijs de helft
van het maximum in den glorietijd, liet zoek.-n
blijft (lus toch nog. de ino,?!( ? waard. Slangen,
inoera.skoortsen. snel om y.icli heen grijpendi
boschbrandeu e.d. maken echter h, t schrijven niet
een osiuii'idiiim-punt gemakkelijke! dan het op
sporen ervan.
Josephine Baker
NIEUWE UITGAVEN
Alcohol. Iitdiriitii en (ïenieent«'/i(i p (hun- Dr. F.
DIOMIK/.. Dr. <;. l'. KKKTS. Dr. A. Kou,KI;. Ds. D.
VAN KRKVKLKX. Dr. M. .1. KOIOSSIXGH. .Ihr. Mr.
('n. Krvs DK BicKKKXBRorrK. ('rot'. II.
WKSTKK(;AARI>. Dr. K. WLASSAK. Met een voorrede van
Prof. Dr. .1. H. SLOTK.MAKICK m-: BRTIXI-:. l'itg.
van (ioreuin en ('omp.. Assen.
K. (i. iiorwK.x en .1. Mn.m-:n. (hnlioni/l Leeshoek
voor de hoogste klass*1 der volksschool eu vooi
inrichtingen van voortgezet onderwijs. Kersle
deeltje. Tweede druk. N.N'. Joh. I.Ikema's
l'itgMij.. den Haag.
.!. DIJKSTRA. \'<tn velerlei rnlL-eti. Algemeeiie
Geschiedenis voor t'.l,.O. en andere inrichtingen
van voortgezet onderwijs. X.N', .loh. I.Ikema's
l'itg. Mij., den Haag.
Dr. D. SASSKX. .U.,r// ni !i,i sint II Ulcin-iin/l.
(icillustreerd. Drukkerij v h. ('I. (? ofl'in. .Maast richt
H. L.C. KoK. lïeknojtle l'ilire/-/*'hi<[eti (Ier o/it/t/rtit
rtxn'L-'tiiietide in lliii/delxreke/teii rnor tiet
Stuntxl>r<tkli'!k-l)\i>l»i»<t. Kerst e deel. .1. H. Wolteis.
(iroiüllgell.
C. A. LlNUHKKKK. II l-b je H-el i/i'linorll': Dt
geschiedenis va.:i ecu strijd om zeven millioeii en
meer a a'i geld. en nog veel meer a a:i geest el ij k g< ietl.
l itg. De Kva:ige!ische Maatschappij.
I>e lieeiiixlei-. Xcerhuid's schoonste polder. Keu
fotogra,fisch overzicht va.!! (Ie schoonheid van den
lieemsterpoldef. in zijn bloeitijd en zijne bedrijven.
t'itg. N".N'.V. ..Heemster NVelvaart".
K. .1. PnTCIKTKR. ./<t n..l n il nel j r i'n II K il /oiii/y-li
l:hiil. Met inleiding en a'mteekeningen van N. C.
.Mever Drees. NN". .1. Thieine en ('ie.. Ziitplien.
\.. (i. MuBKKl.Y. /?_,'('// xfirotKI l il hel thtixtei'. l itü'.
L. .1. Veen. Amsterdam.
Bezoekt de Hollandsche Badplaatsen.
In het voorseizoen tot 15 Juli zeer verminderd tarief.
ZAND VOORT:
HOTEL D'ORANGE en
HOTEL DRIEHUIZEN"
WIJK AAN ZEE:
BADHOTEL en
ZEE-DEPENDANCE.