DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 18 AUGUSTUS 1928 No. 2672 Naar een teekemng van Laurent Verwey H. J. HAVERMAN door A. Plasschaert DADELIJK was het duidelijk, dat llaverman. de typische leerling van Allebó. ren tii/nnrwhilder zou zijn bij ttüxt<k. Ik weet. dal hij in 't Zuiden 't landschap schilderde en de dieren, soms de dieren afzonderlijk: dat hij bladen vol met beosten toekende, on dat hij zeker in 't laatst van 'zijn leven nog bloemenschilderi.jen maakte (om de kleur va-n zijn. naakten, gevoeliger te krijgend). Maar hij is toch bovenal de portrettist naast Veth: .de schilder van de moeders met kinderen, in welke .groepen hij den wijden, golvend-gaanden omtrek van Carrière zich misschien herinnerde; hij was de schilder van Xai'.kten vóór de.Jongeren, de tegenwoordigen. en hij maakte de Bakers met de babies. ?zooals een Hollander ze kon maken, die Boots wel begreep, en waar hij spitser modelleerde, dan hij in. zijn Moederschappen zou doen. 11 ij was. en dat dateert hem. zeker een leerling van Allebé. dat is bij llaverman: hij was een ir.olland.seh realist! Hij was oen schilder van dat realisme, dat in allo landen velen steeds vertrouwd is en steeds zal blijven, omdat liet een groote mate van objectivi teit vertoont door een nauwkeurige weergaat' van de stoffen. Hij was in dat realisme een figuur; en in een tijdvak, dat do grootheid miste van de ,.Hagenaars"', was hij een degelijk schilder, een hardnekkig werker, en oen. die meer dan zij (de Hagenaar.-;), en dat hooft hij niet alleen van die Allebóers. gevoelig zou zijn voor do litteratuur, al was zijn schilderij nooit litterair, maar steeds van den picturalen kant gegegvon. Haverman was belezen, on las tot den laatsten. dag toe. maar hij verwarde zich nooit in zijn welk; hij was een schil der, en bleet' dat. Was hij daarom oen colorist l' Het zou onhoffelijk zijn jegens, de waarheid, hier neer te schrijven, dat llaverman een groot colorist was. Hij was dat zeker niet. en in de moeste zijner naakten, waarin allerlei partijen zijn te waardeeron on waar een ..gesloten" schilderkunst (de .schilder kunst der Allebéers is gesloten tegenover de opene, den toets toonende dei1 Hagenaars) do overheerschende was. vindt ge zelden een gansche figuur, die ongerept leeft in een blocsemendo kleur zonder falen. Dat werd. hem zelden gegeven; n naakt. Volle zomer, een rosse vrouw op den rug gezien, maakt daarop een bekende uitzondering. Daar is de kleur en daar is de onthulling, de atmospheer. Het spreekt vanzelf, dat bij znlken als llaverman de omhulling, de sphoer gemakkelijk wegbleef, want de nauwkeurige weergaat' juist van de stoffen moest dat haast automatisch verhin deren. Bij grooter schilders ziet ge dat eveneens, bij den Moor van Dashorst b.v.; bij Havormanis dat zeker het geval. In. zijn portret, dat nooit als een landschap werd ondervonden (zulke portretten bestaan !) was het typeeren iets dat vanzelf kwam. De realist noteert getrouwelijk, wat hem vóór de ?oogfn is; lyriek enuitweiding ontbreken van zelve. Kr is dan ook ma,ar n portret, dat als dat ge noemde Xaakt de lichtomhuiling bezit, en dat is 't portret van den Courantenlezer, den heer Birnie. De anderen zijn zóó nooit. Wél is er hier 011 daar een teekening die daartoe gerekend kan worden. tot de omhulden, maar ook deze blijven weinig in getal (kinderportretten). Do realist typeert, gaat nauwkeurig vorm en détail na. l)at ziet go in deze kunst, eti bij dezen schilder, die vioeg begon met het portret, en alles graag bleef geven als ..portret". Maar hoe is dat portret van llaverman; welke psychische kenmerken vertoont het 'i Het portret van Haverman is steeds respectabel: hij heeft zich nooit mot een. Jantje van Leiden er van af-gemaakt. Hot is het portret van. oen werkzarnen, soms kaustischen geest, wien de bekentenis eener teederheid, die hij toch bezat, niet tot de daagiijksche dingen behoorde. Hot is. natuurlijk. getrouw naar den vorm en met de kennis va.n het détail, maar hot wa.s niet en nooit piotepeiitorig. Wanneer het sommigen dat soms kan lijken, vooral tegenwoordig, dan zien zij do felheid niet ervan. die het pietepeuterige wegzweepte. Het was niet tragisch, en nooit mondain. Havorman was de schilder eener gedegen burgerij of van den gefortuIioerdo. wien de fortuin tot oen zekere gewoonte was geworden. Maar hij stond niet klakkeloos be wonderend voor zijn modellen, en d'hmigheid. de hoogste staat van het realisme, is zelden bij llaver man. Deze schilder was. uit teleurstelling, dikwijls karikaturiseerend. zonder dat misschien, die kari katuur den betrokkene duidelijk ofte duidelijk werd. Maar dat zijn steeds nog bijkomstigheden ! De vraag is: kon JFavorman iets schilderen, dat een levend meiiseh wa.s. en kon hij zijne t'ormiileering anderzins zóó sterk maken, dat zij dwingend word: met andere woorden: deed hij sommigen ons zien met en door zijn oogen Het hiatsto kon hij zeker: de portretten va.n Louis Couperus, van Deyssel en van Kredorik van Keilen zijn daarvan de voor beelden. .Deze hebben, oen beeld geschapen voor onze oogen. een blijvend, beeld, en wij moeten om een hoekje kijken, om te weten, dat zij nog op a.tidere wijze zijn. te zien. Dit is a.1 niet weinig. Ma;;r verder is llaveima.n nog gegaan, in een portret (eveneens geteekend) van prof. van de Sando Bakhuyzen. .Daar is het zicht van Ifavorman op den. voorgestelde evenzeer dwingend, imii'i' daar heeft de figuur een innerlijke sprankeling meegekregen. die er oen ..meiiseh" van maakt, geen afbeelding meer. maar een beeld, een activiteit, gebonden aan bepaalde vormen. Dit zijn alle teekeiiingen: ge zoudt zeggen oen vereenvoudigde kleur, een tot een enkele tegenstelling vereenvoudigde kleur. Maar hoe zijn do schilderijen? De Bükors met kinderen, zijn. soms eer fleurig tusscheii 't andere werk. (ie kent het schilderij van de Baker niet hel kind in den tuin, en met den jongen rnzela.ar et1 naast (als een schijnba.a.r ongezocht svmbool). Dit is colorist isoli een ..prettig" Werk. mot vele kleuren voer HavorniHiii's doen. Kenvoudigei- maar groot er is het schema van de /oogende Moeders. 011 d ? Moeders met kindoren. (!rooi el', minder-gedetail leerd is daar d'omtrek tegen, den achtergrond: uit gelen en bri inen is het schilderij opgebouwd. waar nu en. dan in do voorstelling, do psychische noteering ti'eft va.n. het kind en van zijn levensstatit. Maar er zijn schilderijen, waar de kleur meel' openbaai' is. en. meer rijkdom vertoont, al is deze rijkdom steeds een teruggehoudene. Kr zijn naast deze te loven Werken ceu goed a.antal, waar ge moer do taak voelt dan de bezieling, al liet het probleem den schilder, die een goed werkman wa.s. nooit onverschillig. .Maar dit is een haast algemeen euvel bij de tegenwoordige portreltisten ; hoe dik wijls ziet ge dat niet bij Veth : het gevraagde portret is zot) goed als steeds minder da.nhet ge zochte. Dat is zeer menschelijk: ook hier is de liefde de meeste ! Wij hebben dus zekere, beperkingen in. onze waardeering voor Haverman's werk; wij hebben die steeds gehad, en een ..In Memoriam" is voor mij nooit oen leege loftuitiiig. Ken In Memoriam is oen eerbaar overzicht over een. leven, en dal hebben wij hier gegeven, zoo wij de ets. den Blinde. nog voegen bij de genoemde Werken, etc. Maar toch is de dood A~aii llaverman ons een verlies: Cok een persoonlijk verlies. Hij was als monsch en schilder een al'zonderlijkheid; hij had trekken in zijn wezen, hem alleen eigen, en die productief waren. Hij maakte iets. on H'IIH. en wa.s iets. Hij was niet een levend cadaver; hoe\ elen zijn er niet rond ons? f I ij had een klank, een wil. een weiiseh. liet was oen genoegen hem te ontmoeten, en zijn scherpten weer eens te vernemen, waar een eerbied achter zat voor liet werkelijke, zijn werkelijkheid! de goede schilderkunst, en soms. als een verrassing, een breedheid te bespeuren in zijn oordeel, waar mee te velen ons niet hebben verwend. Hij wa.s een persoonlijkheid en begreep hot persoonlijke SPREEKZAAL Zonegeschil en Belgisch Verdrag IX het kalmeorend bedoelde ..Xoodeloos Alarmgeschrei" van Dr. K. van Kaalte, dat als hoofd artikel verschoon in de (Jroone van 11 Aug. 1.1. zijn oeiiige opmerkingen te lezen, die nadere beschou wing verdienen. Vooreerst is men dien geacht en schrijver dank verschuldigd voor zijne mededeeling, dat men zich aan Buitenlandsche Zaken geen rust gunt. voordat men er het ontwel-p-verdrag met Helgiëgereed heelt. ..Men schiet goed op." Deze mededeeling zal fiool het land verheugen. Aan het einde van /.ij n artikel maakt dr. v. H. echter een. opmerking, die minder instemming verdient, omdat sehr. uitgaat van een in feit e geheel andere quaostie dan oir/.e verdra,gsmoeilijkheden met België. Selir. stelt het /..g. zonovraagst uk lusscheiL /wilserland en Fra,rikrijk ten voorbeeld aa,n ons. Doch in zijn summier over/.icht van dal geschil ve.rgat hij, dat die onderhandelingen zijn afgebroken door een i 'iirecht matig optreden van Krank rij k. Toen op 7 Aug. l!)2l de Xwitserscho godelo geerden een overeenkomst toekenden, op do basis dor Kransoho voorstellen, ontstond daartegen in Xwitserland een scherpe oppositie. Weliswaar keurden Staiideraf en Xationalrat de overeenkomst goed. doch bij \ olksrefereiidum werd op l S Kebr."23 met lll.:il)5 tegen !Ki.S<):! de bekrachtiging der Kamers ongedaan gein.aa.kt. I'oincare stoorde /,ich daar evenwel niet a.a.n en <loelde per nota van K) Oct. 1!)23 aan /witserland mede. dat mot ingang van 1(1 Xov. '2o de wet van l (i Kol). '2.'! in werking zou treden, waarbij de Kransohc douane zou worden \ooruit gebracht tot aa.n de territoriale grens, daarbij dus eigenmachtig de ../ones fra,nehcs" (it.'lion'otido. Xa dit bruut optreden wilde de /.w . regeering aanvankelijk niet Vorder onderhandelen. Kiiidelijk kwam na, Voinearé's aftreden een ..Compromis d'arbit rage'' tot stand. waarbij Krank r ij k er in slaagde de ooi it ro verse zoo 1 e stellen. dat rcelitshcrstel niet meer mogelijk is. Kindelijk is dit jaar de /aak bij liet Int . ( iercoht sliol' aa.nbangig gemaakt. dat h 't;> r echter nog niet behandelde. *) Mr. K. !?'. O. .lumos schroei' in do l-'.con. SI a,t . Hor. \.ui 27 Ocl. "2li: ,.S( rijdensmi ..... n afg-'sehrikt door het ruwe in grijpen \,-m (ie toenmalige Fransche regeel ing liet Ie t /wits.'rsehe volk /ieh langs do meer vriende lijke banen van Ilerriots l)uilenla.ndselie politiek brengen tot de eens met verontwaardiging terug gewezen daad: afstand, van historisch \erkregeii rechten en. van economisch waardevolle goederen. niet omdat de intorniit iona.le gedachte dat offer zou vorderen. ma.a.r omdat een hebzuchtige nalmur het ten eigen bate eischt ." l i ier was (lus een eigenmachtig ingrijpen, een .?dierminst lofwaardig optreden van Krankrijk. dat tenslotte lieslechting behoeft. Onze positie legellover Belgiëis geheel anders. Van een geschil is tot nu loo geen sprake. Hulp in (e roepen van een strijdbesleehter is dus onnoodig. Minister l lijmans was derhalve zelfs al steunt hem de vriendschappelijke heer Van de Velde da.a.rbij voorbarig niet zijn beroep op een ..inter nat i< maa ! ft >rum". Al zij ..alarmgeschrei" over deze uitlating ..noodeloos", zij behoeft .zooals de zaken thans staan, allerminst verdediging van \edcrlandsclie ?zijde. W. A. K K AM KltS *) l nut' ecu tircr^it'hl ran het '/^itt ii'c::cti ntiiti' lh'. 1'tiiil A o///*'/1, h't' x//'ry7. rci'xcln'tH'11 "/.s \(t. 10 t tl fit' .sv/v fi'tif/r>/. \ ft'l. lyintrmlt'r llt'i'lnt. BRANDBLUSSCHER HOLLANDIA' SPAN J AARD *C2 FABRIEK ESPANA UTRECHT