Historisch Archief 1877-1940
DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 18 AUGUSTUS 1928
No. 2672
Naar een teekemng van Laurent Verwey
H. J. HAVERMAN
door A. Plasschaert
DADELIJK was het duidelijk, dat llaverman.
de typische leerling van Allebó. ren
tii/nnrwhilder zou zijn bij ttüxt<k. Ik weet. dal hij in 't
Zuiden 't landschap schilderde en de dieren, soms
de dieren afzonderlijk: dat hij bladen vol met
beosten toekende, on dat hij zeker in 't laatst van
'zijn leven nog bloemenschilderi.jen maakte (om de
kleur va-n zijn. naakten, gevoeliger te krijgend).
Maar hij is toch bovenal de portrettist naast Veth:
.de schilder van de moeders met kinderen, in welke
.groepen hij den wijden, golvend-gaanden omtrek
van Carrière zich misschien herinnerde; hij was de
schilder van Xai'.kten vóór de.Jongeren, de
tegenwoordigen. en hij maakte de Bakers met de babies.
?zooals een Hollander ze kon maken, die Boots wel
begreep, en waar hij spitser modelleerde, dan hij in.
zijn Moederschappen zou doen. 11 ij was. en dat
dateert hem. zeker een leerling van Allebé. dat is
bij llaverman: hij was een ir.olland.seh realist!
Hij was oen schilder van dat realisme, dat in allo
landen velen steeds vertrouwd is en steeds zal
blijven, omdat liet een groote mate van objectivi
teit vertoont door een nauwkeurige weergaat' van
de stoffen. Hij was in dat realisme een figuur; en
in een tijdvak, dat do grootheid miste van de
,.Hagenaars"', was hij een degelijk schilder, een
hardnekkig werker, en oen. die meer dan zij (de
Hagenaar.-;), en dat hooft hij niet alleen van die
Allebóers. gevoelig zou zijn voor do litteratuur, al
was zijn schilderij nooit litterair, maar steeds van
den picturalen kant gegegvon. Haverman was
belezen, on las tot den laatsten. dag toe. maar hij
verwarde zich nooit in zijn welk; hij was een schil
der, en bleet' dat. Was hij daarom oen colorist l'
Het zou onhoffelijk zijn jegens, de waarheid, hier
neer te schrijven, dat llaverman een groot colorist
was. Hij was dat zeker niet. en in de moeste zijner
naakten, waarin allerlei partijen zijn te waardeeron
on waar een ..gesloten" schilderkunst (de .schilder
kunst der Allebéers is gesloten tegenover de
opene, den toets toonende dei1 Hagenaars) do
overheerschende was. vindt ge zelden een gansche
figuur, die ongerept leeft in een blocsemendo kleur
zonder falen. Dat werd. hem zelden gegeven; n
naakt. Volle zomer, een rosse vrouw op den rug
gezien, maakt daarop een bekende uitzondering.
Daar is de kleur en daar is de onthulling, de
atmospheer. Het spreekt vanzelf, dat bij znlken
als llaverman de omhulling, de sphoer gemakkelijk
wegbleef, want de nauwkeurige weergaat' juist van
de stoffen moest dat haast automatisch verhin
deren. Bij grooter schilders ziet ge dat eveneens,
bij den Moor van Dashorst b.v.; bij Havormanis
dat zeker het geval. In. zijn portret, dat nooit als
een landschap werd ondervonden (zulke portretten
bestaan !) was het typeeren iets dat vanzelf kwam.
De realist noteert getrouwelijk, wat hem vóór de
?oogfn is; lyriek enuitweiding ontbreken van zelve.
Kr is dan ook ma,ar n portret, dat als dat ge
noemde Xaakt de lichtomhuiling bezit, en dat is
't portret van den Courantenlezer, den heer Birnie.
De anderen zijn zóó nooit. Wél is er hier 011 daar
een teekening die daartoe gerekend kan worden.
tot de omhulden, maar ook deze blijven weinig in
getal (kinderportretten). Do realist typeert, gaat
nauwkeurig vorm en détail na. l)at ziet go in deze
kunst, eti bij dezen schilder, die vioeg begon met
het portret, en alles graag bleef geven als ..portret".
Maar hoe is dat portret van llaverman; welke
psychische kenmerken vertoont het 'i
Het portret van Haverman is steeds respectabel:
hij heeft zich nooit mot een. Jantje van Leiden er
van af-gemaakt. Hot is het portret van. oen
werkzarnen, soms kaustischen geest, wien de bekentenis
eener teederheid, die hij toch bezat, niet tot de
daagiijksche dingen behoorde. Hot is. natuurlijk.
getrouw naar den vorm en met de kennis va.n het
détail, maar hot wa.s niet en nooit piotepeiitorig.
Wanneer het sommigen dat soms kan lijken, vooral
tegenwoordig, dan zien zij do felheid niet ervan.
die het pietepeuterige wegzweepte. Het was niet
tragisch, en nooit mondain. Havorman was de
schilder eener gedegen burgerij of van den
gefortuIioerdo. wien de fortuin tot oen zekere gewoonte
was geworden. Maar hij stond niet klakkeloos be
wonderend voor zijn modellen, en d'hmigheid. de
hoogste staat van het realisme, is zelden bij llaver
man. Deze schilder was. uit teleurstelling, dikwijls
karikaturiseerend. zonder dat misschien, die kari
katuur den betrokkene duidelijk ofte duidelijk werd.
Maar dat zijn steeds nog bijkomstigheden ! De
vraag is: kon JFavorman iets schilderen, dat een
levend meiiseh wa.s. en kon hij zijne t'ormiileering
anderzins zóó sterk maken, dat zij dwingend word:
met andere woorden: deed hij sommigen ons zien
met en door zijn oogen Het hiatsto kon hij zeker:
de portretten va.n Louis Couperus, van Deyssel en
van Kredorik van Keilen zijn daarvan de voor
beelden. .Deze hebben, oen beeld geschapen voor
onze oogen. een blijvend, beeld, en wij moeten om
een hoekje kijken, om te weten, dat zij nog op
a.tidere wijze zijn. te zien. Dit is a.1 niet weinig. Ma;;r
verder is llaveima.n nog gegaan, in een portret
(eveneens geteekend) van prof. van de Sando
Bakhuyzen. .Daar is het zicht van Ifavorman op den.
voorgestelde evenzeer dwingend, imii'i' daar heeft
de figuur een innerlijke sprankeling meegekregen.
die er oen ..meiiseh" van maakt, geen afbeelding
meer. maar een beeld, een activiteit, gebonden aan
bepaalde vormen. Dit zijn alle teekeiiingen: ge
zoudt zeggen oen vereenvoudigde kleur, een tot
een enkele tegenstelling vereenvoudigde kleur.
Maar hoe zijn do schilderijen? De Bükors met
kinderen, zijn. soms eer fleurig tusscheii 't andere
werk. (ie kent het schilderij van de Baker niet hel
kind in den tuin, en met den jongen rnzela.ar et1
naast (als een schijnba.a.r ongezocht svmbool). Dit
is colorist isoli een ..prettig" Werk. mot vele kleuren
voer HavorniHiii's doen. Kenvoudigei- maar groot er
is het schema van de /oogende Moeders. 011 d ?
Moeders met kindoren. (!rooi el', minder-gedetail
leerd is daar d'omtrek tegen, den achtergrond:
uit gelen en bri inen is het schilderij opgebouwd.
waar nu en. dan in do voorstelling, do psychische
noteering ti'eft va.n. het kind en van zijn levensstatit.
Maar er zijn schilderijen, waar de kleur meel'
openbaai' is. en. meer rijkdom vertoont, al is deze
rijkdom steeds een teruggehoudene. Kr zijn naast
deze te loven Werken ceu goed a.antal, waar
ge moer do taak voelt dan de bezieling, al liet het
probleem den schilder, die een goed werkman wa.s.
nooit onverschillig. .Maar dit is een haast algemeen
euvel bij de tegenwoordige portreltisten ; hoe dik
wijls ziet ge dat niet bij Veth : het gevraagde
portret is zot) goed als steeds minder da.nhet ge
zochte. Dat is zeer menschelijk: ook hier is de
liefde de meeste !
Wij hebben dus zekere, beperkingen in. onze
waardeering voor Haverman's werk; wij hebben
die steeds gehad, en een ..In Memoriam" is voor
mij nooit oen leege loftuitiiig. Ken In Memoriam is
oen eerbaar overzicht over een. leven, en dal
hebben wij hier gegeven, zoo wij de ets. den Blinde.
nog voegen bij de genoemde Werken, etc. Maar
toch is de dood A~aii llaverman ons een verlies:
Cok een persoonlijk verlies. Hij was als monsch en
schilder een al'zonderlijkheid; hij had trekken in
zijn wezen, hem alleen eigen, en die productief
waren. Hij maakte iets. on H'IIH. en wa.s iets. Hij
was niet een levend cadaver; hoe\ elen zijn er niet
rond ons? f I ij had een klank, een wil. een weiiseh.
liet was oen genoegen hem te ontmoeten, en zijn
scherpten weer eens te vernemen, waar een eerbied
achter zat voor liet werkelijke, zijn werkelijkheid!
de goede schilderkunst, en soms. als een verrassing,
een breedheid te bespeuren in zijn oordeel, waar
mee te velen ons niet hebben verwend. Hij wa.s een
persoonlijkheid en begreep hot persoonlijke
SPREEKZAAL
Zonegeschil en Belgisch Verdrag
IX het kalmeorend bedoelde ..Xoodeloos
Alarmgeschrei" van Dr. K. van Kaalte, dat als hoofd
artikel verschoon in de (Jroone van 11 Aug. 1.1. zijn
oeiiige opmerkingen te lezen, die nadere beschou
wing verdienen.
Vooreerst is men dien geacht en schrijver dank
verschuldigd voor zijne mededeeling, dat men zich
aan Buitenlandsche Zaken geen rust gunt. voordat
men er het ontwel-p-verdrag met Helgiëgereed
heelt. ..Men schiet goed op." Deze mededeeling
zal fiool het land verheugen.
Aan het einde van /.ij n artikel maakt dr. v. H.
echter een. opmerking, die minder instemming
verdient, omdat sehr. uitgaat van een in feit e geheel
andere quaostie dan oir/.e verdra,gsmoeilijkheden
met België. Selir. stelt het /..g. zonovraagst uk
lusscheiL /wilserland en Fra,rikrijk ten voorbeeld
aa,n ons. Doch in zijn summier over/.icht van dal
geschil ve.rgat hij, dat die onderhandelingen zijn
afgebroken door een i 'iirecht matig optreden van
Krank rij k.
Toen op 7 Aug. l!)2l de Xwitserscho godelo
geerden een overeenkomst toekenden, op do basis
dor Kransoho voorstellen, ontstond daartegen in
Xwitserland een scherpe oppositie. Weliswaar
keurden Staiideraf en Xationalrat de overeenkomst
goed. doch bij \ olksrefereiidum werd op l S Kebr."23
met lll.:il)5 tegen !Ki.S<):! de bekrachtiging der
Kamers ongedaan gein.aa.kt.
I'oincare stoorde /,ich daar evenwel niet a.a.n en
<loelde per nota van K) Oct. 1!)23 aan /witserland
mede. dat mot ingang van 1(1 Xov. '2o de wet van
l (i Kol). '2.'! in werking zou treden, waarbij de
Kransohc douane zou worden \ooruit gebracht tot
aa.n de territoriale grens, daarbij dus eigenmachtig
de ../ones fra,nehcs" (it.'lion'otido. Xa dit bruut
optreden wilde de /.w . regeering aanvankelijk niet
Vorder onderhandelen.
Kiiidelijk kwam na, Voinearé's aftreden een
..Compromis d'arbit rage'' tot stand. waarbij
Krank r ij k er in slaagde de ooi it ro verse zoo 1 e stellen.
dat rcelitshcrstel niet meer mogelijk is. Kindelijk
is dit jaar de /aak bij liet Int . ( iercoht sliol'
aa.nbangig gemaakt. dat h 't;> r echter nog niet behandelde. *)
Mr. K. !?'. O. .lumos schroei' in do l-'.con. SI a,t .
Hor. \.ui 27 Ocl. "2li:
,.S( rijdensmi ..... n afg-'sehrikt door het ruwe in
grijpen \,-m (ie toenmalige Fransche regeel ing liet
Ie t /wits.'rsehe volk /ieh langs do meer vriende
lijke banen van Ilerriots l)uilenla.ndselie politiek
brengen tot de eens met verontwaardiging terug
gewezen daad: afstand, van historisch \erkregeii
rechten en. van economisch waardevolle goederen.
niet omdat de intorniit iona.le gedachte dat offer
zou vorderen. ma.a.r omdat een hebzuchtige nalmur
het ten eigen bate eischt ."
l i ier was (lus een eigenmachtig ingrijpen, een
.?dierminst lofwaardig optreden van Krankrijk. dat
tenslotte lieslechting behoeft. Onze positie
legellover Belgiëis geheel anders. Van een geschil is tot
nu loo geen sprake. Hulp in (e roepen van een
strijdbesleehter is dus onnoodig.
Minister l lijmans was derhalve zelfs al steunt
hem de vriendschappelijke heer Van de Velde
da.a.rbij voorbarig niet zijn beroep op een ..inter
nat i< maa ! ft >rum".
Al zij ..alarmgeschrei" over deze uitlating
..noodeloos", zij behoeft .zooals de zaken thans
staan, allerminst verdediging van \edcrlandsclie
?zijde.
W. A. K K AM KltS
*) l nut' ecu tircr^it'hl ran het '/^itt
ii'c::cti ntiiti' lh'. 1'tiiil A o///*'/1, h't'
x//'ry7. rci'xcln'tH'11 "/.s \(t. 10 t tl fit' .sv/v
fi'tif/r>/. \ ft'l. lyintrmlt'r llt'i'lnt.
BRANDBLUSSCHER
HOLLANDIA'
SPAN J AARD *C2
FABRIEK ESPANA
UTRECHT