12 DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 25 AUGUSTUS 1928 No. 2673 Nieuwe Fransche boeken door Joh. Tielrooy Fruiiz Hellens, (Eil de Dieu, roman, L'arijs, Emile-Paul, /r. 7.50. HET slachtoffer der laat-middeleeuwsche rid derromans werd een tegelijk lachwekkend en beklagenswaard ingebeeld ridder; het slachtoffer van de detective-stories der 2()ste eeuw stelt er zijn eer in om ingewikkelde vraagstukken met n. ?enkelen, goed gemikten blik te ontraadselen; zelfs wakend droomt hij dat hij indrukwekkend arri veert, iedere hulpaanbieding afwijst, verklaart- op -den grond te zullen slapen en nooit anders dan abrupt zijn. begunstigden te woord staat: onnoodig zal onderzoeken, morgen, antwoord n vraag: vóórnaam, bediende van vermoorde ?'' En in afwachting rookt hij de pijp van Sherlock. De ridder wilde redden de detective; daaren tegen wil alleen den dadei"vinden. Als detectives voortaan eens de emgelukkigen zochten en hielpen? Hun speurelersdeugden vonden dan pas het beste emplooi. Volkomen redelijk is 't misschien niet: toch laat 't zich denken dat iemand liever het kleine mishandelde meisje zoekt dan den ..sater"; manifestanten vanzelf als onschuldigen beschouwt en agenten van politie als satellieten van. het behoud, dat is volgens hem van het kwaad; auto's en ondergrondsche treinen aanziet voor monsters die een steedsch enstakkerig me-nscheiemi knechten. En dat hij zijn aandacht geheel wil reserveeren voor zijn onschuldige en ongelukkige gelijken. Zulk een edelmoedig, ofschoon misschien, wateenzijdig menschenminnartr heeft II el lens zich gedacht. Wanneer nu zoo iemand jong is. moet hij verder gepeinsd hebben, en zijn haft zwelt ongewoon licht en zijn verbeelding richt van van nature verkeerd; wanneer in zijn geest geen vermogen tot critiek woont en hij zelf, die altijd in een heel klein stadje, een heel klein baantje waarnam, van de wereld geen weet heeft: als hij nooit nauwkeurig, maar altijd buitensporig reageert op hetgeen van buiten naar hem toekomt; als een aangeboren onmacht om het werkelijk-schoone te vinden en te genieten, verbonden met een onmatigen leesliejnger. hem vrachten detective-romans deed verslinden en. hi-m reeds half verdwaasd heeft; als hij wil gaan ..redden" maar hij weet nog niet wie: als hij om zijn nuchtere vrouw nooit veel heeft gegeven; en als hij dan op eens een erfenis krijgt tot een bedrag van vijfhonderd duizend munteenheden van zijn land. . . . : Dan zal hij er zijn oude voedster ongetwijfeld vijftigduizend van. geven en zijn vrouw verlaten. Het kan zijn dat hij dan een zwervenden hond tot zich neemt en in dezen een begrijpend philanthroop ziet. Arme slapers-op-een-koord, in een logement van weinige stuivers, zal hij allen een bankbiljet van duizend in de zakken stoppen. Auto's zal hij tot stilstand manen en aangereden politie zal hij tarten en hij zal gearresteerd worden. Een matras die uit een raam valt zal hij, het kan niet anders, aanzien voor een vrouw die zich uit rampspoed zelfmoordt, t n natuurlijk snelt hij dan toe. Ge vangen vliegen hergeeft hij de vrijheid. Komt hij ergens voor 't eerst, dan haast hij zich naar 't venster om de sluiting te verifiëeren; en een gat in zijn eigen deur maskeert hij vastberaden mei een papier, dat dadelijk en van zelf weer loslaat. Door een slimme, baatzuchtige slet laat hij zich inpalmen: de vrouw kan voor den detective een niet te versmaden helpster wezen. Ze zal hem bestelen en hij zal een ongelukkige in haar zien, die gered moet worden. Hij zal zich vermommen, zijn gezicht met diverse baarden beplakken, die niemand voor echt houdt. Zijn oude voedster zal hij lange brieven schrijven ?over wat hij reeds tot stand bracht en dat de triumf nabij is, brieven die in onderdeelen logisch schijnen maar alle door n waan zijn ingegeven (en als die voedster een goede; en schrandere boerenvrouw van het oude ras is. zal zij in haar antwoorden vol sappige vergelijkingen en oeroude spreekwoorden de vergeefse!)e taal van het gezond verstand tot hem spreken). En hij zal bespot, gesard, valschelijk verdacht, geëxploiteerd en ten slotte op aanstichting van zijn vrouw in een krankzinnigen-gesticht worden opgesloten. Niemand zal voor hem voelen ?dan een eenvoudig meisje en dat goede oudje, zijn voedster: maar ze zullen niets vermogen. Dat alles heeft 11 ellens bedacht en bepeinsd en in zich laten gebeuren. Het Oog Geiels" noemt zich zijn hoofdpersoon zelf: een stumper, een arme dwaas in de oogen van notaris en politie-commissaris, van vrouw en vader en schoonbroer; een onevenwichtig, een ziek, maar eigenlijk goed mensch in de oogen van den schrijver. Een man die met zijn gebrekkig verstand een geniaal onder zoeker denkt te kunnen worden, maar zich dan ook in dienst van een mooi doel stelt; wiens hart meestal klopt voor den verkeerde, maar dan toch warm. klopt; een slachtoffer van eigen verdwazing. maar ook van zijn tijd. waarin de argeloozen en de zuiveren zich bezwaarlijk op huu pla.ats kunnen voelen, te midden van de dieven, de slimrnelingen der wet, de overmacht ige machinerie. Kan iemand bij alk; zuiverheid van hart ele wereld wél aan, het is zeer zeker beter voor hem en voor de wereld zelf ! Alleen, het is zeldzaam. Lieden genoeg. natuurlijk, die de wereld denken te verwinnen met hun ordenend verstand; maar hun hart verderft, hun daden zijn, gering en hun laatste gedachten niet benijdbaar: het is een grauwe holte waarin zij zullen terug zien. De anderen echter, zij die streven als de held van II ellens, ze mogen sterker zijn dan hij en meer evenwichtig: in wezen zijn ze van gelijke geaardheid. Ongevoelige; irvterx mogen (Eil ele- Dieu belachen, juist zijn krachtige;!kame-raelen zullen zich daarvan onthouden, omdat zij <>r zichzelf mee' zemele-n ve;rlex>chenen. Niet zij zullen Don Quiehe>tte hoemeri en hun elie; zich ge-roe>pen achten vragen: wie; rie;p u ? Want zij jeiist kunnen het inzie-n: beklage;ns\vaai-eligei- elan I)e>n Quie:he>tte in ele- macht de>r spotters is elo lerende doode elie enkel maar we-et. Jose/ih Delteil, -leiinne d'Are, Parijs. Grassct, ir. 7.r>0. In ele onlangs op ele-ze plaats aange;koneligele Aiitlioloi/ie van K ra komt Delte-il ve>e>r als e-e-n ele-r 25 be-ste jongere- se'hrijve-rs. Tot buiten Frankrijk ele>et hij van zich spreke-n en e>ver zie-h schrijven. Zijn Jean»e d'A n- verkreeg ele>n prijs ..Fe-minaVie lle-ure-use". He-t is be-stre-de-n en verdeeligel. lle-t weirelt ge>ed ve-rke>cht. lle-t is ..l'lionni-ur ele sa vie''. al ze-gt hij het ze-lf. Het ge-e-ft zijn le-ve-nsopvalting wee-r, zoo;ils hij eiok al zelf ve-rklaard he-eft. Ile-b ik einge-lijk e-e-n poging te eloen om Delteil ee-ns te.... dete-mime-cren en zijn Jcinnic d'Are, daarvoeir te- ge-bruike'ii 'i Men kan nie-t ze-gge-n elat hij het onderwerp. een van ele mooiste' elie zich lale-n de-nke-n. ge-he-el hee-ft be-elorve-n. Dat is ook nage-ne)e-g ondoenlijk. Ondanks De-lteil's voortelurenele-. we'l wat- emvoorzichtige; zorg e>m zichze-lf te- zijn. he-e-ft hij 7Üe-t kunnen nalaten ele- hoofellVite-n uit he-t le-ve-n van Je-aime te vermelele-tx e-n e-e-n aantal van haar sublieme geze-gele;n aan te ha-le-n: he't is volelocnele om ze-lfs ele-n lezer van elit be>e-k af e-n toe te emtroe-re-n. Maar men kan gerust beweren elat al he-te-igeiie wat Di'lteil e-r in ge-le-gel heeft, of e>nbolangrijk e>f onaangenaam is. Daar he-l ee-n auteur be-trcft. elie eie)k in Neelerlanel elre-igt ve-rmaarel te worde-n e-n. he;t e)verige-ns te allen tijeie zijn nut heeft ele-n goeele-n smaak te verde-eligen tegen luielrue:htige en ge-zeichte- e«>rspre>nke-lijkhe-iel. meige e-e-ii korte- aan duiding van hetgeen De-lteil van anele-i'e- schrijvei's onderscheidt hier ve>lgen. Onaangenaam is liet natuurlijk nie-t elat De-lte-il een sterk geve>e;l heeft voor he-t zintuige-lijk le-ve-n, elat hij het onbedorven instinct prijst, elat hij ele; daad verheft boven ele weifelende e>verwe-ging. Het ze>u belachelijk zijn een kunstenaar te ver wijten elat hij het leven ge-tremw wil blijve-n. Alleen, eleze trouw schijnt mij toe ze>e> iets als e-en minimum te vertegenwe>e>relige-n. De vraag is juist, altijd heje wij een fijn vertakt en sterk gedachtenleven zullen verze>enen me-t ele e)ne)ntbe-erlijke aan dacht voor het leven van hart en zinnen: e-nke-1 dit ,.Leven" de eer van een hoe>fellette-r waard te; keuren, ne>e;m ik de moeilijkheid met een luchtige-n slag van het roer omzeilen. Op elie manie-r worelt de kunstenaarstitel ge)edke>e>p verkregen e-n eletalloe>zen elie in de we>rste-ling met dit vraagstuk hun se:heppingskracht verle)]-e-n e>f riie-t tot ont wikkeling lieten ke>me-n, ge-ve)e-le;n zich tere-clit gedupeerd. Omdat zij hun ele>e-l veel heie)ge-r ste-lele-ii elan Delteil de>et, schiepe-n zij tensle>tte nie-ts; en. e>melat De-lte-il bij elen aanvang bleef staan, zal hij gerechtigel zijn op hen te smale-n ! Want elat ele>e-t hij. Be>ve;nelie-n hee-ft elit tyrannieike gevoel van De-1teil aan het le;ve>nsve-rhaal van Je-anne-. zoo nie-t ge-he-el onre'clit geelaan, elan <eich ie-ts emmiskenbaar vulgairs ge-ge;ve;n. ("ifvoe-rig te; be-toogen elat e-n waarom eieik ele- kleine- .le-atme; el'Arc te^ zijner tijel luie-rs ne)eielig gehael he-e-ft; te>t in bijze>nele;rhe'ele-ri haar le-ventje; van e>pgre>e-ie;nel dorpskinel te se-hile.ere-n. e)f te verven - het is nog alle-e-njniaar nutteloos. Maar bepa.ald onfijn wordt het e>m, in afwijking van ele beste geschiedschrijvers. e^e;n be;gin van minnarij tusschen Jeanne; e;n Karel V11 te ve]-/,inne;n en haar een opzichtig duel te late-n he)uele-n me;t een zekere miss Malcolm, ve>or ele; pe>e>rte-n van l'ai-ijs. Vulgair e>e.>k is het mem leze; e.r Shaw en prof. Iluizinga op na e>m elen rechter ('aue;he>n als he-t zuivere; Kwaael te be;schrijve-n. mele)elramatisch be-lage-r van het zuivere («oed. Vulgair tenslotte zijn al die plaatsen waar .Te-anne; als e-e-n stevige boereiime-id we>relt. . . . gekle>dde-rd. De-lteil mag elan beweren dat hij meent he-den te;n elage; de; e-e-nige man te zijn. in staat euii elit meisje- te; be-grijpe-n (l'rcfaoc), ik hemd lie-t- lien er met prof. Jluizinga, elie- e-e-u he-e-1 wat fijne-r, ge-veH-liger e-n te-nslotte; waarschijnlijker sche-ts van haai- gee;ft (Tien Studicn). Kn eieik me;t Anateile France'. wie-ns emivangrijk ve-rliaal - - er mogen elan enke'le- be-zwaren te;ge-n zijn uitste-kenel ge-eloe'Ume'nte'e-i'el is e-n e-en zachlen, ge-leiele-lijke-n gimghe-eft. Van Delte-il's be-ginse-le-n e-n me-theiele; kemit men vanze'lf e>p De-lte-il's schrijftrant: e>e;n man uit e-én stuk is hij we'l. . . . Overelaelig. eigenzinnig, em.smakelijk i.s nl. zijn vocabeilair. grof e-n zenuwachtig zijn rhythme-, ze)owe'l in 't groot als in ele' afzemderlijke- alinea's: vulgair te-nslotte- alle;be'i. Of luie; vindt men (blz. li) ele-n ple)tselinge-n uitre>ep: mystère, mystère;", vijf regels verder ge-volgel ele)e>r huile. huile. huiles", naar aanle-ieling van Jearme's gebe>e>rte ? En eleze passage;s uit e-e'ii hymne- aan ele Melk: ..Lait, lactance, lactate-, alle-lnia" (blz. 11) en ..Lemg, largo et lakiste (!) Lait" (12) ? Of die niest, geejualit'iceerd als rothse-hileleTne-nt riche en principes cemstitutiemne-ls" (27)? En elat haastig overspringen van Demirémy naar Orléans, in 't begin, elat schokkerig (hoi-we-l sche)kkenel beele>elel) verhalen van het pre>ce-s 'i En dat he;rhaalel gebruik van he-t enkele \veiorel ..miss" emi elie- miss Male-e)lm aan te- eluiele-n me-t wie; Je-anne: ge-ve>chte;n ze m hebben ? ...Miss e-stble'ssée-. . . . miss e-hancelle." (1!)S). Voelt men ele volksgrappigheiel omtrent Engelse-lie; elame-s, in 't bij/.einde-r gouve-rnante'S? Kn wat ze'gt men van elie moelerrie uiidrukkinge-ii in ee;n ve-rhaal uit ele15e; e-euw: apére), pinarel. cae)ute',he)uc, euibisle-. elaelaïste. cinéma van ..sans blague" in elcii monel van Jeaime-, ..ah inine-c" in haar geelae'liteii 'i Wat ze-gt me'ii. ervan dat Je-anne; op e-en. }>aa-ltjc le-est Deunrémy 120 Km." e-n elat ele- muziek tijele-ns ele; ki-oniiigsple-cht igheiel te- Re>ims de' Marse-illaise- spi-clt- ? Men zegt e-r \ e-rrnocelclijk niets van e-n haalt zijn se-lioeiele-i's op. Me-ii \ve-e-t \ve-l elat De-ltc-il elat alles e-r natuurlijk om eloe-t. elat hij het ilarelig vinelt om gclccrelcn te- tarle-n, elat hij. koi-toin. zie-hzelf erg aurelig \inelt. Kn men gunt he-iu he-t genoegen. Ze-lfs als men de-ze- passage- aanti-e-t't, elie- zeker we-l e-en heieigte-])unt van wansmaak veü-te-ge'tiwoordigt : ..Le; genie- ne s'e'inbarrasse pas de-fie-e-Ile-s. .le-anne- e-st elu e-ótéele- l'ascal, elu e-e")(éele- Dariton, elu e-otéele Nie-tzsche-. .Je-atiiie-el'Are1 fait ses batailles e-omnie-.loseph De-lte-il fait se-s reduans: va, va. va !" (ISO), dan troost me-ri zich me-t ele ge-elachte; elat immers nie-ts e>ns elu'ingt, e>e)it we-e-r e-e-n beie-k te; le-ze-n A'an e'e'ii se-hrijve-r elie-. naar ele; ge-estige- formule; van De-gas, ..travaille; dans Ie ge-nre- génie-" e-n elie-n me^n eins ve'ilige'i' ve>e>rtiian e)ritle)e)pt. De-lte-il zie-t in zichze-lf e-e-n Habe-lais. (interview me;t Lefèvre) maar het lie-e;ft er niets van: oe>k bij ele;n scheppen- van (Jargantua was ovorelaad. maar te;ve>ns was e'f gelest, hume>r. e-en hoe>ge; en ge-he-inubedeie-ling. De elame'S van elie; prijze-n-jury wa-a,nelen lie-ni ee-n genie; en het half- e>f kwart ge-let t erel publiek ze-i 't haar na; maar ze- zijn e-r allen ingelempen. Me-n begrijjjt ze-lt's wel ve>eir e>e-n ele'e'l heiedat kemit. Di-lteil ve-rhe-e-rlijkt ele- jengel, e-n e>r zijn ve;e-l jonge- le-ze-rs; hij prijst lie-t- hart e-n e-r zijn \e-e-l me-nschen elie geelae:hte-n lastig vinele-n; hij eleie-t een be;re>e;p e>p he:t ..ge-zemel ve:rstaiid" e-n ge-e-ii oppervlakkige elie; zijn denkve-rmeigesn niet voejr ,.ge-ze)nele;r" hemelt elan elat van we-rke-lijke genie-ën. Ken'temi, men hee-ft hier e-ige-nlijk te- eloe-n umi eveiizeiejVe'e-1, min elf me-e't' bewuste. c«(itttfioiit.'N be»rroh<idiae, eleieir ge-aelre'sse-e;rele-n nie-t als zoodanig herkenel. BRANDBLUSSCHER .HOLLANDIA" SPANJAARD&C2 FABRIEK ESPANA UTRECHT