No. 2675 DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 25 AUGUSTUS 1928 GIDDING TUYNENBURG MUYSI De Amsterdamsche Stadsschouwburg Amsterdamsche Bijzonderheden door Prof. Dr. H. Brugmans I«V. I>c Stadsschouwburg TIKN jaar geleden, in l!) l 7, heeft men ve'i-gvtcii een jubileum te viefen, d;it tocil wa.uHi.jk wel van be'teekenis zou /ijn. geweest voor liet kunstlievend.; Amsterdim. "Het was toon toch di-iehonderd jaar geleden, dat -de eerste schouwburg werd opgericht in onze stad. nog wel de schouw burg, die jaren. lang liet eenige theater iu Amster dam is geweest en bovendien d;; rechtstreeksche voorganger en vooi'/.aat van on/en tegenwoeneljgen stadsschouwburg. Hoewel er thans geen gedenkfeest valt te vieren, is het toch wel van belang de voorgeschiedenis van einzen schouwburg in groot e trekken na te gaan. Xatuurlijk werd er in Amsterdam ook vóór Ui 17 comedie gespeeld- Minstens een eeuw bestond toen. al de befaamde rederijkerskamer de Kglasitier met het bekende devies ..In. ljiefd:> Hoevende": de broeders speelden op bepaalde tijden sinnespelen, esbatementen en andere stukken. Dat was ook in het begin der zeventiende eeuw het geval; meer dan eens wordt melding gemaakt van de rederijkers, die bij allerlei gelegenheden en op allerlei plaatsen tooneelstukken. vertoonden. Maar in 1017 kwamen er moeilijkheden in de Kglantier, die de eendracht verstoorden en den bloei aantast ten. Een aantal van de beste leden trad uit en stichtte onder leiding van dr. Sarnuel ('oster de Duytsche Academie, die zoowel wetenschap als kunst wenschte en trachtte te bevorderen. Voor de Academie kocht. Coster een erf aan, aan de Keizersgracht tusschen de Bereristraat en de liunstraat. Daar werd een houten schouwburg gebouwd, die in het meergenoemde jaar werd ge opend: het was het eerste, vaste theater in Amster dam. Het behoorde; persoonlijk aan ('oster. Ma,ar deze letterkundige geneesheer, ontmoedigd dooi den scherpen tegenstand, d'en zijn. stichting vond bij de predikanten en hun aanhangers, verkocht elen schomvburg in. Kiü2 aan het weeshuis, waarxan, de regenten dus blijkbaar in zulk een liex.it een uitstekende geldbelegging hebben, gezien. In l (?:!."> verkocht het weeshuis het derde gedeelte van zijn bezit aan het oud"m"?:ini nhuis: sedei t was de LE CHAMPAGNE ENVOGUE JAGER-GERLINGS HAARLEM schouwburg het gemeenschappelijk bezit van beide liefdadige instellingen; perceiusgewijze wer den de inkomsten verdee'd. De- houten schouwburg van J (i l 7 werd twintig jaar later door een steenen gebouw op dezelfde pl;ia,ts vervangen. (Iet is die schouwburg, die den :!den Januari HiH.S met de opvoering van Vondels (üjsbreght van Aeniste-l i.s geopend; van dien t ij d d;>,gt eekent de trad'tie om ons in liet begin van het jaar dat Amsterdamsche tivurspel te vertooiieii. JJe gewoonte om daarna de; Bruiloft van Kloris en Koeisje te geven is niet zoo oud- maar toch nog eerwa.ardig genoeg; zij dagleekeiit van 1707 en heeft' dus ook al \\eer haar tweede eeuw feest achter den rug. De schouwburg van lolï.s, naar een Itaiuvóuseh mode) gebom\d. hael eeii monumentale inrichting van het tooneel: een vast tooneel dus met weinig afwisseling van decors. d'it o<jk nog wel aan het Kngel.sche tooneel in Sh'ikespeares tijd herinnert. Intusseheii wild" het publiek op den duur iets anders: geen traditie meer, maar een illusie van werkelijkheid; de. nieuwe romantische drama's eischteii bovendien iets geheel anders d'«n een vast tooneel. .Naar de- eissclien van den nieuwen tijd werd, in l (.>(>"> de schouwburg verbouwd en tevens belangrijk vergroot. Onder den. invloed van Jan Vos, tooneeldichter en schouwburgregeiit, werd. alweer na.ar het voorbeeld van J talie. een. moderne tooneelinrichting gebouwd, zooaJs wij die in hoofdza.'ik nog kennen. Met trots roemen de stadsbeschrijvers in de zeventiende en achttiende, eeuw, dat op den Amsd.rdamschen schouwburg alles kon wortelt vertoond, paleizen en boerenwoningen, bosschen eii stranden, kasleelen en hutten, tot zelfs de hemel en de hel toe. De techniek van Iie-t too neel met het befaamde kunst- en vliegwerk was zoo volmaakt a.ls men maar kon wensehen; men kon engelen uit den hemel doen nedei dalen en duivelen uit de onderwereld doen opstijgen. Naar de eischen v;.n den toenmaligen tijd was di /.e schouwburg stellig wei volma.aiit. te meer elaar teoüeeispelers van griote talenten i-r hun gaven ten toon spreidden, l lier speelde de wijdVe-i-maare'.e .I«n Tsmt in de achttiende eeuw. wi -ns roi m nog Ir.iig he-el't geklonUt-n. In elu' dagen wa-.-: de schouwburg de r<>ein vj'n Amstere'.r.ui. liet werd. dan ook ;:.ls e.'ii groole ramp gevoeld,, toen deze iieroeied'1 schouwburg op Maandag 'l Mei 177'-! door et-n l>efa,amii-n hirnd ten gronde ging. \'a,n deze' c;;t."st roj)iie n.u is het gevolg uv\vi<-M, d;i't. (Ie se'houu burg \;:n de Keizei-s^raeht u,,.ar hei, l.eidsel.'i Tiein werd ve: plr.-t'.t. 'Toen nir-i' n;1, d. n brand plannen maakte \oor ecu nieuwe-n schou>\burg, bleek het terrein aan d'! Keizersgracht voor dat doet te klein. De beide godshuizen verkochten toen d" ruïne van den schouwburg aan het roonischkatholieke ai'iiienkantoor, d')>t er zijn bure;elen bouwde: zij zijn nog di.ar ter plaatse achter het oude hek van den schouwburg te vinden. .Maar toen zagen het weeshuis en het ond"rnannenhuis geen kans om e-en nieuwen schouwburg op het Leidsehe Plein te stichten; zi.j trokken zich terug van een functie, die zij nu anderhalve eeuw hadden verricht. De stad zelf leun d" ta:ik over: zoo kwam do stadsschouwburg tot stand, die ook d'ior de stad in eigen beheer werd genomen. De nieuwe stedelijke kunsttempel werd den 1.") September 177-1. meer dm twee jaren na den brand, geopend met het destijds bel'a.'i.me!/; stuk van l,ueretia \\ilhelmina van .Mei-ken. Jacob Simonsz. de Hi.jk. Het was voorloopig slechts een houten gebouw, de bekende houten kast. De inwendige inrichting van liet tooneel was weldva, even rijk als d'.e van den. ouden schouwburg aan d" Keizers gracht was geweest; de techniek was. voor dien ti.jd volmaakt. Ook was de/.e schouwburg jr.rcii lang beroemd d'ior de groot e acteurs, die d't>;>?r telkens en telkens weer een groot publiek wisten te boeien. Het is merkwaardig, d'i/t juist d" Fransche tijd voor ons tooneel een periode van uitnemende!! bloei is geweest : het waren d" d'igen van Corvor en \'oora.! \'aj]i Snoek ; maar d" beroemdste van allen was mevrouw \\a,ttier. \olgens niemand minder da,n Napoleon de grootste tragédienne van het j-ijk. Toen was U'ebrokeii met allerlei sleur en tra ditie; eenvoud en soberheid heerschten naar den eisch d.es tijds; iiajii' \\'aarjeid in voordi'iM'lit en uit beeliüng werd met toewijding en ook met goed gevolg gestreefd. Omstreeks IS^d, a,ls de groot e acfi-urs zijn heengi'ga.:!ii. beu'inl een periode; Vii.n. verval, die onge veer een halve eeuw heeft a.ai)gehoildell. Stellig heeft de schouwburg ook in dezen tijd tooiieelspelers en t ooneelspeelsters va n }>'-tee]ü'iiis gehad. Miijofski. liooliol. 'Pjasink. en vooral 'i'eters. M aai'wat werd, vertoond, stond in den regel niet hoog; het was de tijd van het romantische melodrama: zang en d;i,ns zag en hoorde men gaarne op het tooneel; het \eriia.nd Insschen tooiu-i>! (>n letterkunde was /.oo goed als geheel ver broken. Daar staat v,eer tegenover, dat de schouw burg zich in een groot e. populariteit mocht ver heugen; ieder behoorlijk Amsterdammer ginu met zijn familie geregeld naar de komedie. Die periode van populair verval eindigt kort, na JS70. i)at einde wordt gekenmerkt, door twee zeer belangrijke; i'eiten: ele eiprie-hi ing eler Konink lijke Vere'eniging liet \eelerlanelse-h Tooneel, en in verbailel daarmeeJe ele; verbeiuwing van elen sclieniwbui'g tot e-e-n stee'iieii gebouw, fn 1H7I. dus een e-e;iiw 7ia haar beniw, We-rel de- he-rboi-e-n ,sche)iiwburg ge-opend me-t. he-t bekenele s[)e'l van (ilanor. l itgaan. Hij wa,s in den re-naissane-e-st ijl van die' elage-n emt worj)en eloor ele; sta<Lsbe>uwmee;sters li. eh' (irevf .Ir. e-n \\". Springer; voed-a,! ele' klassieke \eiorbemw weid de'st ijds zejer be;wondeT<l. Onget wijfeslel hangt of althans valt d:iarmede> .sa.me'ii de hooge-ro }>l(K'i \-an liet toonei'l. Me;vr. Kleine en \'eltman. he-t e'i-ht|iaar Albi-e-gt. la.te'r eiok d<' l!ou\\ meestei-s, hebben liier elen euiete'ii i-oem van )irt' .\nistei-iiare.se-lie- tooneel we-er boeig gehouelen. Maar ook deze AmsteM-damsche kunsttempel i,-, in. e te v lammi-n ojigegaau: in l S! M) is de srhouwbiirn van. l Je (ireef en Springer ve-rbi-nnd. l i ij is natuur lijk doeir d,i' sti'.d lie'i-lmuwd; in nog we'e'dei-iger \eirme-n ela.n hc' enulc gvbemw (oonele. is liet nii'imv the'a,ti'f liei-i-e-ze-n. Te-genwooreüg valt deze onbe'ki-oiiiiie'ii \\-i-elde we-inig mrer iu den smaak. ie'ite'miM bea,n; wejor.lt ele stail-ise-hotiwiiuri;ch ti-ii \oll-' a,an d ? eise-h.-n. die de ti.g,.nooi-di-..'-e' tijel mag ste-llcn. Over d- t oollei'lkims1 .'Ml e'ieil t ije! (e spr.'ken. ligt liüile'll einze- bi'di Jeling . i'! ^i"L; bi' r om e!.e g.-se-hii'i'.enis ', a.n h.'t gi'boiiw n h.-t iiislituiit. 8 x vergrootend, ons speciaal merk Cristal-Prisma, onovertroffen 11.45.JOS. HARTOG. Hoofdsteeg 17 _ Nobelstraat 2S Rotterdam. Utrecht. PRISMAKIJKERS