No. 26 j 4 DE GROENE AMSTERDAMMER VAN i SEPTEMBER 1928 Toon Kelder SCHILDERKUNST door A. Plasschaert Twee zeegezichten van Pornickc Wij hebben indertijd in Holland een aantal Bos gezichten gezien, die IVrmeko tijdens een zoiltociit had geschilderd. Deze zeogezichten, boewei niet de volledige kracht bezittend van Permeke's figuurstukken, waren van grooter belangrijkneid, dan de meesten ervoeren bij het bezien daarvan, /jij waren echter dezen meesten, en dezen onkund ir/en een graag gevonden gelegenh-.'id om hun onkunde te verbergen onder een aanval op de waarde juist dezer zeestukken, liet is een der vele dingen, die ik met een glimlach heb zien voorbijgaan, deze aanval uit onkunde, en ik heb stillekeiis bij mij zelf zitten denken, hoe de heeren van dezen aanval later hun draai zouden moeten zoeken, en hoe zij dien vermoedelijk zouden vinden in een onmatigeri lof aan de figuurstukken. Hun is die gelegenheid nog niet gegeven maar die komt wel .... Ik heb nu pas weer aan. die zeestukken moeten denken, nu er twee werden aangekocht voor een Hollandsche verzameling in wording, en die. mits geleid blijvend met dezelfde scherpte, een. belang rijke kan worden. Het waren twee zeestukken van. verschillenden aard. en daardoor ook een aange name ervaring te meer. liet eerste was een grijs werk; met een lichtgroene zee. De lucht had de stilte van een bloey va:i wolken, en daaronder ging teeder de zee. Juist om die teederheid. die ook in de lucht was, trof het werk want niets is roeron der dan. de teederheid van een krachtige. .Hij een zwakke zijt ge in zijn teeder moment onmiddellijk aan den einder daarvan; bij een sterke «-ijkt welig de kim, en blijft wijken als naar bet eindelooze. en toont bij ieder verder doordringen ongeweten schoone. De andere zee. in bruinen en blauwen. was als een zwaarte tegenover de teederheid van de grijze. Jjij was meer in het type van het zeegezicht, dat hier in Holland is bekend geworden Zeist als Woonplaats. BOUWTERREIN TE KOOI' in liet centrum van Zeist, aan den verkeersweg Utrecht Arnhem, in de onmiddellijke nabijheid van liet Raadhuis, de Hotels Hermitage en Figi en het Slot van Zeist. Prachtig opgaand geboomte, stofvrije wegen, voorzien van riolecring, gas, water en electriciteit, Bfadcre gegevens worden verstrekt door de Bf.V. PARK KERSBEKGEX, Moutaubanstraat 4, Zeist. Maai' zij had in haar zwaarte geen logheid, en een zekere plek, vlak boven de kim. onder de wolken. in het midden van hot werk, had (waarom haperde hier het penseel:1) een suite als een spraakloosheid voor een. wonder, en do natuui'weergave had Uier het /.wijgen van en hij een ontroering. *§!£ Deze twee werken zijn vorder doodeenvoudig. Zij zijn niet vol subtiele vondsten, die feitelijk niet die dor schilderkunst zijn; zij zijn. simpelweg. schilderkunst geworden gevoel, /ij zijn daarom nog niet grooler dan de figuurslukken van "IVrmcko. Zij missen de plechtigheid, de plechtige stoutheid van Permeke's bloedvolle figuur, die - - ik schreef het meer dooi' on uit de aarde schijnt te zijn omhoog gestuwd, zij zijn belangrijke aanduiding van een dor grootste schilders van dozen t ijd. Kolder's laatste werken ! Het laatste werk va:i Kelder bestaat uit oen. aantal geleekende caricaturen (uit 1!>2S) (die zal ik later bespreken) en uit een aantal schilderijen. figuur: naakt* n en zoogende moeders, en figuren voor het wit van een schuimende zee. die bewijzen. dat de voortgang in dit \verk. dien ik reeds besprak. niet tot stilstand is gekomen, maai' een blijvende blijkt te zijn. ' Het werk van Kelder is dikwijls in zware bruinen geschilderd, vooral de figuur is dat. hoewel bier en daar deze bruinen wat lichter worden in een werk. dat niet de primaire functies van het mensehelijk wezen vertolkt. Bijna ui t sluitend in Kelder's zware kleur zijn de zooyoide moeders, die tevens als naakten kunnen gelden. Het onderworp. en dat is een bewijs boe groot het is. word ontelbre koeren op verschillenden trant geschilderd. Telkens persoonlijk, en telkens met die persoonlijkheid wisselend. Hij sommigen als oen graficus geval, en als fijrikleurig vlecsch tegen 1'ijnkleurig ander vleeseh; bij andere als een groote, daaglijksche daad. maar die zij toch niet ten volle doorgronden; bij derden als een lustig geven en een lustig ont vangen; bij weer anderen als een heiligheid -?? bij Kelder is do zoogeiide moeder de groote. groot ge houden menschelijke figuur, die met het kind, n geheel vormend, tragisch werd gegeven.. De zoo gende moeder van Kelder is door de kleur en door het zicht op wat gebeurt, van dezen tijd. maar met een sterk accent op wat blijvend is in deze daad en in dit doen; hot is een schildering van geven en van ontvangen, vol van de beteekeiüs daarvan .... en het is altijd ecu schilderij. Dat zijn ook de )in<il,ien voor liet wit van de bewogen zee. Het is een tegenstelling van het rhythme. dat d e figuur is, tegenover de wanordelijke kracht van het water; het is de gebondenheid dor figuur tegenover de hiei' levensrijke wanorde van de zee: mensch tegenover natuur, waarin de ge sloten schoonheid van. oen jong lichaam hoofdzaak bleef tegenover dien achtergrond. Hot werk van Kolder heeft tegenwoordig n doel: leven te zijn. l>at leven is ook i:i de twee figuren aan een tafeltje, buiten, van Duin en Daal: het cafébij den Haag in de duinen, liet doet denken, door de voorstelling. a:i:i liet bekende schilderij va:i n figuur ook aa-;i een tafeltje voor oen koffiehuis, maar dit laatste schilderij va;i mevrouw K. 011 den lieer ('.. die als om een hoekje kijkt (en zóó juist werd getypeerd) bewijst Kelder's vooruitgang. Do kleur, niet zoo /.«aar als gewoon lijk, is veel zekerder, d.i. zuiverder dan in hot vroeger schilderij; 't eenvoudigst is dat zonder twijfel te ervaren in het wit van 't tafeltje niet hot witte kopje er op. on nit den witten mg van den stoel, pal op den voorgrond van het se bilderi.j. Deze dingen bewijzen, dat Kelder's onophoudelijk werken zijn zekerheid heelt vergroot, en dal dil talent, waartegen te velen nog weel barst ig bleven. n is. waarmee later die weerbarstige!! rekening zullen hebben te houden: mot andere woorden: dat zij zullen, hebben te erkennen. Tentoonstellingen Nenijto, Rotterdam. Handel en Industrie. Tot ;i() September. J. II. de Uois, Haarlem. Moderne schilderijen en teekeningcn. Tot "(l September. AVillem Brok. Hilversum. Schilderijen, teekeningeii, etsen en houlsiiodeii va.'i l'.e-ii va i "s l>( liie.z Tot :id September. Holwog en /oon. Uo/eiLgra'.-l t 00. Am?(<-rd;m. TciitooiisU'Uing van Kdelsmci dwoik. Tut l (letol e'. Toon Kelder Nieuwe Uitgaven Hi'/i'id i'mlm'L Krintin LurraiixdoeMer.. J)c lirtiidxf.ntHH. ^'e>?t. nit het \oornch d. Dr. A. S»cll>litt/e. A»i#terd<i»i H>27, ,/. M. Meiilenlioff. Kr zijn boeken die alles in je stil imtkcii. Hoeken waarbij je hol rumoer om je been en b 't rumoer in je eigen hart vergoot: alles valt wen' behalve d" Verbeelding waarin de schrijver je meetrekt. Tot met d" laatste bladzijde de betoovering wijkt: je vindt je zelf terug in de bekend" omgeving, en je merkt met verwond"i'ing. d'it je nog lezen kunt als toen je een kind was. zóó vol overgave. zóó toegewijd, zóó verloren voor al hol and"re. Xoo'n boek is dit. Ik aarzel om er over te schrijven, want ik vrees d-it mijn woord'Mi niet innig genoeg zullen klinken, d'it ik den juisten vorm niet zal kunnen vind"ii voor mijn eerbied en mijn l'ewond"ring. Want d -ze dingen /.ijn moei lijker in woord"ii uit te drukk 'n d ".M hol meen vorkoord is en onvolkomen. Dit boek is 7.00 machtig, zoo verheven, het is als kora:ilgoza;ig. Het is een historische roman uit d" l Ie eeuw. Ken moderne historische roman, zooals wij zo ook in onze eigen litteratuur wol hebben: de his torie zelf is van weinig belang en er worden geen pogingen in het werk gesteld om hel verled"ii uit t>'. beelden. Veeleer ha'alt de schrijfster liet verleden naa.r zich toe en schept hot om tot een verbeelding. waarin een moderne geest zich vrij bewogen kan. De hoofdpersoon is Kristin, hè! slille. geresignoerde meisje, dat den moed en d" kracht bezit om trouw te blijven a,a;i haar liei'd:'. tegen alles on iedereen in. en ton slotte overwint: niel si ril lend 011 sterk eii gelukkig, maar uitgeput d-ior d" moeizaam bevochten zege. en aar/elt-nd liet bezit aanvaardend, waai- 7.00 velen voor geled"i> hebben. l >eze meisjesfignur is in haar s( ille \ ,"st berad nheid.. waarin de kra.cht en het hulpelooze in n drang tot superieur-vrouwelijke uiting knm"ii. van een zeldzame zuiverheid. Maai' er i^ meer ia de/.en roman te bewonderen, De verhouding van Kristin tot haar ouders, en hel samenleven van d'"/- twee goedwillende monsclieii o]) zichzelf, do verschillend" bijfiguren en. vooral die van d"ii oud'-ii monnik, broeder Kdvin. dat allos is schoon. De verhouding v;::i de oud"i's brengt het boek op een breed"!' plan: liet lovensgoheim van d" stille moeder blijkt Ion slolle te zijn. d'1.l ook deze in haar moisjosjaren de opstandigheid van haar ziel tegen een gedwon gen \orloving niet heeft kunnen bedwingen. /oo word liet biiek tot een wonder-tnooie eenheid. een volkomen sluitenden kring. w.Tii'bini'en j|,.( Verhaal verheven en ed"I sla.af opu.-elxr.iwd. OM men we -t met wat men ei' meer in :n<ie! uaardoeriM : het zeldzii.am-beheerseht e kuu"e:i. .-l'([? ontro; ronde eenvoud v,".'.! d- kimM. t f Dl-. Snethlage :'.or!/d" \ oor ui! munt end \eder liind.-ch. i'. ,1. T ALS A SïGAu^ K ' ZIJN TOCH Uli BESTU