i6 DE GROENE AMSTERDAMMER VAN J SEPTEMBER 1828 No. 2674 Dramatische Kroniek Joodscli-Acadrmlsch. Theater van Moskou: £00.000. IN ,.de Gids" van Augustus neemt Malt hijs Vermeulen met een belangwekkend opstel, ter inleiding van het tooiieelwerk van den. Franschen dichter Paul Fort. ernstig stelling tegen het nieuwe" theater en zijn ..beide cont rast eerend e methoden van primitieve improvisatie en mecha nisch raffinement". Hij toont aan hoe ..zoowel de eene als de andere slechts consequenties zijn., ge trokken naar tegenovergestelde richting, van het zelfde traditioneele ..naturalisme, dat men zwoor te verdelgen", en vraagt of ..de inventies van een Meyerhold een andere superioriteit hebben boven de kinderachtige naïeveteiten der Wagneriaarischo mise-en-scène (die eens voor modern gold) dan dat ze nog niet den tijd kregen om ouderwetsch te worden?" Het gebeurt maar zelden, dat iemand in dagblad of tijdschrift aldus kleur bekent en zich zoo, wel toegerust met bezonken argume it en, kant tegen de uit Kusland geïmporteerde t.mneelaberraties. Den meesten, voor zoover niet vari het moderne hondje gebeten, laten ze daarvoor te koud. Ik heb dit toon.ee! ook nooit anders kunnen be schouwen, dan als een der excessen en uitwassen. die na eiken oorlog, in de periode van geestelijke ontreddering, waarin de psyche der menigte voor alles en nog wat vatbaar is, een tijdlang opgeld doen, zonder dat ze feitelijk raken aan de eeuwige normen en waarden; verschijnselen, waarvoor men zich alleen als zoodanig kan. interesseeren. Buiten de dramatische kunst, wat ik daar onder versta, gaat dit op het gebied der techniek terstond tot ..truc" geworden ..illusionisme", vrijwel om. al kan men bij de monteering en belichting van een drama daarmede, het zij erkend, s.mis zijn voordeel doen. Daarnaast zijn en blijven circus, revue en variét op hun tijd niet te versmaden, en leent zich de ge willige tooneelruimte vandaag evengoed voor heelal", als morgen voor arsenaal", en overmor gen voor dolhuis." Intusschen kan het dan toch geen kwaad, wan neer iemand van het gehalte van Matthi.js Ver meulen de puntjes eens op de i's zet. opdat het publiek zich niet late wijsmaken, dat van deze Kussische zijde de zaligmaking en de ..nieuwe" tooneelkunst moeten komen, noch dat het er in de kunst van het tooneel iets toe doet: welke sociale beginselen men erbij sleept, en of men ..groeps gewijze" of in persoon, optreedt voor zekere ideeën van een zekeren tijd. De mensch", zegt Vermeiden. nog reageert zelden bewust en de vluchtigste analyse zijner reacties voert in een labyrinth van motiveeringen, welke in alle omstandigheden slechts theorie blijven". Kn hij herinnert wie zou hem niet erkentelijk zijn. ! aan het groot e. niet minder sociale dichterwerk. dat als gevolg van a.I deze omstandigheden", nagenoeg nooit het voet licht ziet. De Koningsdrama's van Shakespeare o.a.. en de historische drama's van Ibsen welke zelfs bij zijn honderdsten geboortedag nauwelijks her dacht zijn". Verlegen zit het oude tooneel in elk geval nog niet. Van de vier op naam van den regisseur (iranovsky geboekte vertooningen door het JoodschAcademisch theater uit Moskou heb ik alleen de eerste gezien, het zangspel ..200.000". Ik was. na de Vlaamsche en Duitsche adoptaties. die mij het streven nooit recht duidelijk wilden maken, on tegenzeggelijk nieuwsgierig naar deze dan nu authentieke en veelbesproken nieuwe kunst". Ik ben er niet minder door teleurgesteld geworden. en van deze eene vertooning meer dan verzadigd. Ik heb ook niet begrepen, waarom dit nu moderner zou zijn dan een goede Goldoni of een der charmante zangspelen van den ouden \\Yener Joharmes Nestroy. of de parodie op Kotzebuc Die Dout ? schen Kleinstadter", of het door Volmoeller jaren geleden bewerkte sprookje Turandot" of onze Krelis Louwen". 11'et zij dan door sma.keloo/.e overdrijving van het in genoemde grotesken binnen de perken van den stijl aann'-melijk-l'aiitastische. Het vermaard ..rliythni"". m."t zijn hoogspanningen" en ..ontladingen", waarvan ik wonderen, ver wachtte, deed zich alleen, kennen in plompe dansdemonstraties, met vele herhalingen, stereotiepe en benepen handgebaartjes; daartusschen lagen groote brokken van gewone, alleen dikopgelegde kavakterbeelding. waarvan de eeuwige familie ...lourdaiii", vertegenwoordigd door den kleer maker Schimele en zijn gade, die de 200.000 trokken uit de loterij, de inzet was. Wêit ik er van gehoopt had, dut deze improvi satie 7iu volmaakt uit de verf. springveer-licht en snel. droom-vei-ijld. en doorloopend bezield, langs ons heen zou eaneaiioeren. zóó ni'-osleepeiid. dat. we er ons reddeloos aan gewonnen gaven, bleek bij alle moeite niet bereikt. ..Charges", uit de Comedia dell' arte overgenomen, barok-figureii. zooals ze pasten in het kader van een anderen tijd. ter nauwernood levend, zielloos of ontzield, en als ..model" zoo verschrikkelijk op de stang gereden. dat het pijnlijk was om aan te zien. liet gezelschap scheen bij deze druk bezette ver tooning slee hts over n tooneelspeler te beschik ken. Micho.'ls. die de rol van het snijdertje te aris tocratisch (de onloochenbare aristocratie van den geboren, kunstenaar:') maar overigens boeiend ver tolkte. Ken echte Comedia dell' Arte-speler: spel. dat in de drie stadia van vroolijkearmoede.bezwaarlijken rijkdom, en na het verlies daarvan verhoogde tevredenheid, dank zij alle geheimen waarover de ware tooneelspeler als het erop aan komt beschikt, de Vertooning droeg en de verveling verdreef. Noch de tooneelspeelster. die voor de vrouw van Schimele speelde, noch het dochtertje, de begeerde bruid van twee gezellen, noch deze gezellen zelf, kwamen uit boven een vlijtig dilet tantisme, waarnaar men op den duur verzuimt te kijken en dat. wanneer het ziel» zoo opdringt. kregel en vermoeid maakt. Lafotitaine heeft met zijn Savetie, qui chanlait du matin jusqu'au .soir". in enkele sterk-dramatische versregels meer van die arbeidzaam-blijmoedige stemming gewekt dan deze Kussisehe joden met hun ingewikkeld samenstel van mensclien en gymiiastiok-toostollon met elkaar vermochten. Kn wanneer er dan sprake moot zijn van het Leven", van de tragiek van het rijk bezit en liet geluk van het nederig verlan gen, dan spreekt dit uit den kreet van het Frarisehe schoerilapportje stellig ruimer, navranter en viriler, dan aan hel slot van deze vertooning, waar - alle illusie tot den bodem uitgeput met 0071 salvo van zinnelooze a7-m- 071 beeribewegingeii een stemming moest worden opgezweept, die o7is bij alle koude drukte van den avond lang was vergaan. ..Re7idez-moi. lui dit-il. 7iies chansons et 711011 S'imnio. Kt reprenez vos cent ns !" TOP N A K FF ,,l>e Heks" en ..Itcn jam i n III". Du silblime au ridicule.... het tooiieelwerk van deze Joden is inderdaad een voort durend voltigeereii tusseheii beiden. -Men sta::-t er versteld van hoe op hetzelfde moment uit den rommelpot van deze gedesorganiseerde, uit elkaar gehaalde kunst eensklaps een vurig vizioen van Uroughel ontstaat. Men ziet boven een over de Volle diepte van het tooneel rumoerende heksensabbat h een menschelijke pop. wonderlijk verteokend wezen in het frenetiek rhythme van. zijn dans. solist \ oor een moment ondanks (ie collectiviteit van deze kunst. Schijnbaar argeloos, maar in werkelijkheid magisch aangetrokken, valt het oog op een vreemden dikken danser, allerzonderlingsto paragraaf tegen de meelevende wereld van hot decor. . . . op een vrouw terzijde, als een gekwelde vogel tegen den wand van oen kooi. . . . op oen man. die extatisch uit een scheeve ladder hangt.... op een dakwandelaa.r. die onbewogen met een geel paraplnut je een schroei' draait in. den hemel. Dat alles zijn evonzoovelo kortstondige vreugde i. het beeld, het moment temidden van zijn rhythme. welke onmiddellijk weggevaagd worden door slordige stoeten van lompendragers. die dwars of schuins over het toonoel trekken en die wonderlijk wel lijken op do verkleedpartijen van kinderen, die mot komischen ernst langs do trappen en gangen v;;.n hun huis een optocht fabricooron. Wellicht verschilt dit ook niet zooveel van het principe dezer rovolut ionaire .loden. die va.'i speler tot volk hot onmiddellijke toonoel willen ereocrrn on die geen enkel medium en /.oker niet dat van het gesproken woord !>"nv;1 arden, dan alleen liet primitief h-aristoohteiijk gebn,"..r: massaal, grot'-exprossiol' a!;-, een stivtballet. onderbroken, door de aria. eoner opéiv oomique. die /.ich \va:',;- voorl durend niM/.iek hel rhythme op/.weept gril' overgeeft a:tüeen popu lair bel canto. CORN VAN DER 5LUX5 Het duidelijkst blijkt dit alles inliet verst door gevoerde n hel oudste stuk van dit gezelschap: ..Do Heks". Dit geeft te donken. Kou gezelschap.. dat eerst sinds kort /,ijn repertoire verschuift va.n de oude, la.ng 011 te lang beproefde tooiieelwet t on naar dezen losbandigen. dionysischcn vorm. die maar nauwelijks, maar dan toch nog juist genoeg rnnit is - dit gozolsoha.p met nog slechts weinigv stukken op zijn. repertoire is hot overtuigd d'.t in x.ijn gewaagd ;te werk. Hier is het tooneel volmaakt excentrisch en van liet voorplan, mot zijn dialoog overgebracht naar de volledige tooneelruimte. waai men spoelt op ladders, al'dakeii en ba.leons. (Jeon plek in do ruimte, waar het oog niet beweging speurt. Kn in zijn. geslaagde oogonblikken ziet men over dit decor van onbewoonbaar verklaarde woningen niet hicctilluj van do7t schoorsteenveger op het dak naar den gekwelden hansworst van enhoog: hel is dan het rhylhme der vertooning. dat den blik leidt. Xioor zeker goot t dit geen groote ontroeringen. Hot hart is hier volmaakt uitgeschakeld. Hot is alles het oog. het voortdurend mee-kijken in dit in zijn kalmste oogeiiblikken altijd nog kwikzilveroii paiiopticum. dat de stille slechts kent op een plotselinge bekkonsla.g: de stilte van een acroba'.eii-toer. waarachter hel circuslevoii doorraast. .Men staat hier stil om met het beeld extatisch en semble een oogenblik te verbazen, voor men doortuimolt in het bezeten rhythme van don bewogi igs-roes. Hot is het volk. waarvoor inon speelt. en waarop men spoelt. Dat in ..Do Heks" het rhythme zooveel doorloopondor wordt gevoeld, pleit voor de creatieve mogelijkheden van. deze kunst, die echter ook hier nog in haai'aanvangsstadium is. Te duidelijk blijkt in de andvre stukken de vooropgezette wil om lo(e komen uil hot oude. om do natuurlijke zwaai -t ekracht van liet organisch tooneel te ovei winne?». Do negatieve zijde schijnt in al deze re\ olut iona.ire kunst te overheerscliond. Toch is n bliksemflits voldoende om te doen /ion. dat het ook hier om meer dan een fanatieke reactie gaat. AU in ..200.000" Snskin ;'.a_n een parapluut je uit den hemel zeilt, (rekt hij oen curve door de tooneel ruimte, die op haa.r manier evenzeer verrukt aloon feilloo/.e entreehal van Pavlova. Als in ..De Heks" (iaertner do formidabelste aeroba.a.t van allen, zooa'.s Michoels buiten kijf de boste speler is -- op hot opperste dak verschijnt on rusteloos in i-aust isohe sprongen over de platforms springt, i dat meer dan aerobatio: het is t oom elaet ie in den alloreigeiiston zin van het woord. Kn als in ..Benja.inin 111" een linnen sta.dje uit den achtergrond oprijst als oen fata, morgana voor die zonderlinge.. dolende .lodenridders. of als de spelers zelf mot do decorstukken komen aanwandeloii om die achter zich neer te planton, da.n is dat in al zijn primitivi teit het te voorschijn goochelen va.n een tooneelillusio. die door de met veel meer zorg (maar minder tooneel-instinct ) ontworpen ..illusie" van hot gangbare tooneel niet geëvenaard wordt. /oo reilt en zeilt hier hot losgebroken schip dei revolutionairen. \Oor velen is het voor goed uit de veilige haven weg. Anderen, die geloovon dal do aarde even rond is als in ..Benjamin I l l", hebben wol hoop. dat dit schip misschien ergens aelitei Shakespeare «'eer uitkomt. Kn da,t het daarbij wellicht landen ontdekt, waarvan wij hot bestaan niet wisten. Kon overstelpende ontroering w;;.- <iit bezoek geenszins. Kou vilijno prikkel.... zeer /.oker. HFAIilK. SCIIOLTK Verzoeke bij opgave van ver huizingen duidelijk te vermelden of deze tijdelijk of blijvend zijn.