DE GROENE AMSTERDAMMER VAN i SEPTEMBER 1928 No. 2674De dood van Stjepan Raditsj en de Staatscrisis in Joego-slavi door Dr. Jan Romein STJEPAN, Steven, of Stipika", zooals zijn boerenaanhangers hem noemden met een dier bij de Slaven gebruikelijke verklein-voornamen. die de wanhoop van me ligen Russischen-romanlezer zijn, was een typische vertegenwoordiger van een merkwaardig soort politici, dat het OostEuropa van vóór den wereld-oorlog ook wel kende. maar dat toch pas daarna zijn groote kansen kreeg, toen in al d:e immers nog overwegend agrarische landen groote boerenbewegingen ontstonden, als verre uitloopers van de Russische Kevolutie van October-November 1917. Op het eerste gezicht schijnt er in hun politieke gedragslijn weinig vastheid. Ook Raditsj heeft in zijn loopbian, die, politiek gesproken, ongeveer tegelijk met onze eeuw begonnen is hij werd in 1871 geboren 7,00 ongeveer alle mogelijke posities ingenomen: eerst pan-slavist, sinds 1UU1 leider vai de Kroatische boerenpartij, maar van 1908 af niettemin een aanhanger der Habsburgers, van Hongarije in het bijzonder, waartoe Kroati destijds behoorde. Na de ineenstorting van het dubbelrijk aan den Don.au in 1918 eerst weer scherp verzet tegen de vereeniging met Serviëen de Slowenen, waaruit volgens de machtspreuk der toenmalige Kntente liet drievoudige Zuid-Slavische Koninkrijk moest geboren worden, een verzet zóó heftig, dat liet hem nog een jaar gevangenisstraf kostte, bij de negen die hij vroeger al uitgezeten had vóór zijn verzoening met Hongarije. Kn ook nu weer de zwenking, toen pogingen, tusschen. de jaren '20 en '20 ondernomen, om eerst te Londen en daarna te .Moskou steun te zoeken, hadden gefaald: Raditsj erkende de centralistische con stitutie, de dynastie en het leger en scheen zijn nationalistisch ideaal van een alleen federatief met Serviëverbonden Kroatisclien staat geheel te laten varen. In November '25 werd hij zelfs minister van onderwijs, maar zijn scherpe antiItaliaansche propaganda maakte liem onmogelijk. en bij de verkiezingen van het vorig jaar leed zijn boerenpartij een gevoelig verlies. Toen wér een tactische zwenking: de verzoening met Pribitsjewitsj, den leider van de onafhankelijke demo craten, een jeugdvriend van hem, maar zijn doods vijand sinds de annexatie van .Bosniëen llerzegowina. Tezamen met dezen, met zijn neef Paul en zijn. verderen aanhang voerde Raditsj nu weer een felle oppositie, ja obstructie in het Skoeptsjina in Belgrado, vooral naar aanleiding van de op handen zijnde ratificatie van het verdrag van. Nettuno. 'MEUBELEN MX MOU5E 15 MXCA5TLE DE SPREEIWOOR. DELUKE LIEFDE VOOR HET MUIS KARAKTERISEERT OOK HET enGELSCME MEUBILAIR Z UVinDTHETinonZE TOOriKAMERS T ^ .^MEUBEL = FABRIEK MESKER 10 PARKSTRAAT DEN MAAG dat de voortduring van het Zuid-Slavische vriendsehapsverdrag met Italiëmoest verzekeren. Deze oppositie zou de laatste zijn van den eeuwig strijdbaren, eeuwig, naar het scheen, f vontwisselenden man: 20 Juni jl. klonken schoten il het Zuid-Slavische parlementsgebouw; zekere Rakitsj voerde een vooraf beraamd moordplan uit; n kogel doodde Stjepan's neef en medewerker sinds lange jaren. Paul, een andere hun partij genoot dr. Basaritsjek. en een derde verwondde Stjepan zelf. Xiet doodelijk. maar toch zóó ernstig, dat zijn door suikerziekte ondermijnd gestel tegen dezen schok niet bestand is gebleken. Den fSsteii Augustus overleed hij. beweend door tienduizenden boeren, voor wie ook zijn wisselend woord toch steeds weer waarheid was. Xooals gezegd: een weinig vaste en principieele politiek op het eerste gezicht, maar een politiek, wier schijnbare onvastheid en beginselloosheid bij nader toezien niet in ..streberei" of in welke andere eigenschap ook van zijn persoon was gelegen, maar, evenals bij andere boerenleiders van vroeger en nu, veroorzaakt werd door hot feit, dat hij a>:m bet hoofd stond eener 6om'/i-partij: en nu is het steeds een der eigenaardigheden van boerenlieweginu'en geweest, dat zij er niet in slagen een zelfstandige politieke rol te spelen, zooals dat. ieder op zijn tijd. de .adel . of de bourgeoisie en. onder omsta.ndighedcn. ook de industrieele arbeidersklasse gedtia'i heeft. Deze gemakkelijker te constateeren da,n te verklaren omstandigheid is ook in laatste instantie, naar het ons voorkomt, de oorzaak van Raditsj's schijnbaar zoo grilliger, half impossibilistiscbe. half opportunistische politieke loop baan. Kn daarmee ook van het feit. dat de Kroa tische boeren hem ondanks die schijnbare grillig heid tot het einde toe zijn. trouw gebleven en hij hun. Xiet zóó grillig of opportunistisch intusscheii was zijn politiek, of n hoofdlijn komt. zoo zij al niet steeds te zien is. toch telkens weer bo\en: zijn rui.ii.-r impossibilisme zwemend nationalisme, dat hem zijn bijna steeds volgehouden tegenstelling tot Servië, en zijn steeds volgehouden tegenstelling tot Italiëgedicteerd heeft. Kn het zijn juist die tegen stellingen, die dus inden groiiduit maar n oorzaak voorkwarinen. waardoor zijn lot eu streven eng verbonden blijven /.al met de staatscrisis, die op het oogenblik het drievoudige koninkrijk beheerscht en dreigt te verscheuren, en die een blijvend gevaar oplevert, voor de bestaande ver houdingen op den. Balkan en daarmee men kent het refrein -?voor geheel Kuropa. Kr is wrijving, al sinds 1019, va,n het begin af aa.n dus, tussehen de drie naties die tezamen het Koninkrijk Zuid-SIaviëuitmaken, tussehen Ser viërs eenerzijds. Kroaten en Slowenen anderzijds. Vanwaar die wrijving, zóó heftig, dat zij zich nu al herhaaldelijk in straatgevechten, moord en wedermoord heeft moeten uiten:' Kil dat onder naties. die niet a'leeri na.uw verwant zijn. maar n ti'.al spreken, en die alle drie gehaakt hebben naar vereeniging. toen de Serven nog gebukt gingen onder het Turksche juk en. een eeuw later, de Slowenen nog tot Oostenrijk en de K routen nog tot Hongarije behoorden? Die gevaarlijke wrijving, die Ha litsj's dood nu dreigt heftiger dan ooit te doen ontvlammen, heeft in hoofdzaak twee oor/aken, een historische van cultureelen en een actueele v;'n economischpolitiekeii aard. De eerste gaat ver terug, /ij besta.-1,1 hierin, da! bij den strijd tussehen IJome en Byzi'.ütium. die al uit de IXe eeuw dateer'. strijd om de .supremr! i.' in deze la.» J en. de Kroat en onder Roomsch- Kat holieken. de Serviërs daaren tegen onder Uyzanl ijnsch-orthodoxeii invloed zijn gekomen. De Kroaten voelen daarom zichzelf t'Is \Vestersch en superieur, terwijl zij de Ser\ en als Oostersch. als 1>\ zant ijnscli en achterlijk be schouwen. Dat deze t euenst ellinu' uven vcr/i ns. I BERGT UWEN INBOEDEL BIJ VOOBGBNOMEN VESTIGING IN DEN HAAG OF IN HET BUITENLAND BIJ DE FIBMA BATENBURG & FOLMER TE 'S-GRAVENHAGE,HuiJGENSPABK22 TELEFOON 11030 EIGEN GEBOUWEN. Bespreking kosteloos 8PEC. BlNNENL. EN INTERN. TRANSPORTEN van den een of anderen historicus-kamergeleerde en niet dood. maar nog levend is. bewijst liel ..politieke testament" van Raditsj zelf waarin hij op zijn laatste ziekbed aan een Duitse h journalist o.a., dit verklaarde: ..Ik ben er van overtuigd, dat zulks (de eerlijke, overeenstemming met Servië) o ik nimmer mogelijk zal zijn. De IC malen en de Serviërs zijn twee verschillende volken, van verschillenden aard en van verschillende over leveringen. De Kroateii zijn door afkomst, ge schiedenis en beschaving verbonden met het Westen, de Serviërs met het. Oos'en. l)c Kroaten zijn een volk van .Kuropeesche be schaving, de Serviërs een volk va:i Oostersehe en Byzaiitijnsche beschaving". /oo wreekt zich de oude rivaliteit tussehen Rome en Byza.'itium tot op dezen dag: een bewijs tevens, als er nog een noodig was, d;it die rivaliteit- dieper zat dan een woordje meer of minder in het credo. de vasten op Zaterda,g, het ongezuurde brood bij de mis. het gebruik van eieren met Pasehen en de gewoonte der westersclie geestelijkheid zich den baard te scheren en til welke gewichtige kwesties meer dien strijd tussehen Rome en Byzanl inm heet en veroorzaakt te hebben. Toch kan de hierboven genoemde historischcultureele tegenstelling den haat v;.'?i den Knotten tegen d;> Serven niet voldoende verklaren. Kr komt dan ook. zooi'Is gezegd, een a.etueele kwestie v;m economisch-politieken aard bij. die overigens van de hist orische tegenstelling niet los te in;;ken is. Kn dat is deze: anders dan in Italië, waar het streven na,ar eenheid is uitgega.an van de econo misch, politiek en cultureel Verst ontwikkelde deelen. l'iemont en l.ombardije. ging liij ZuidSlaviëdit streven uit van het wel politi"k sterkste. ma,ar economisch en cultureel aidit erlijke d.'el. va.n Servië. I)e Serven \n schouwen daarom .loegoSlaviëmeer als een (l root-Servië, dan als een vereenigd koninkrijk, en liet is nog maar sedert kort» dat niet meer alle hooge posten in het heele Rijk door Serveii. worden bezet : en de Kroaten \ a.n hun kant zien in .locgo-Sla viëmeer een Servische overheersching dan een Rijk. watu'van zij een gelijk berechtigd deel vormen. Kn het feit. dat zij o.a. meer bela.sting moeten opbrengen, niet alleen dan vroeger onder Hongarije, maar ook dan de Serven nu. voegt bij dit gevoel van politiek overheerscht te worden het nog pijnlijkere van economisch t" worden uitgebuit. De verhouding tot Italiënu heeft deze tegen stelling acuut gemaakt, want hoe de Kroaten ook soms nog over Serviëdenken mogen, tint i- Italiaansch zijn zij allemaal en daardoor ook weer in de scherpste oppositie tot hun regeering, die al drie jaar. zij het onder Kngelschen druk, liet verdrag va.n Xettuno heeft willen laten rat itieeel eïi en het mi Irouu'ens ook geda,an heef!. Is het mogelijk, da,t Serven en Kroalen Ie eemuer tijd HOL;' tot een natie zullen versmelt en r Of zal het broddelwerk van Yersaüles ook op dit punt zichzelf binnenkort overleven:' liet zon de kleine Kntente deerlijk verzwakken en daarmee heel liet kunstmatige politieke evenwicht in Oost-Km-opa. d;:1 toch al wankel is. verstoivi. met al de onoverzienbare gevolgen va,n dien. De (lood va,!l Stjepan Raditsj heeft de beid'1 volken voor die levensvraag gesteld. MIJNHARDT's Hoofdpijn-Tabletten 60ct Laxeer-Tabletten.. 6Oct Zenuw-Tabletten . 75ct Staal-Tabletten..90ct Maag-Tabletten 75ct Bij Apoth. en Drogisten