Historisch Archief 1877-1940
No. 2678^
DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 29 SEPTEMBER 1928
ii
Synagoge
De -Synagoge in 1928
AMSTERDAMSCHE BIJZONDERHEDEN
II. l>e groote synagoge
ZOO heet nog Poltijd de oude synagoge der
Hoogduitsch-Joodsche gemeente, die sedert
1815 officieel de hoofdsynagoge dei'
XederlandschIsraëlitische gemeente wordt genoemd. Eigenlijk
wel terecht; want hoofdsynagoge moge zij zijn,
maar de groote synagoge is zij eigenlijk niet meer.
Immers de in 1752 gebouwde nieuwe synagoge is
grooter dan haar oudere zuster, Maar laten wij
groot niet alleen stoffelijk opvatten 'en dus blijven
spreken van de groote synagoge.
\Va9ir de groote synagoge staat, weten wij allen:
op den hoek van het Jonas Daniël 3Ieijerplein en
de Nieuwe Amstelstraat. Het spreekt wel van zelf,
dat het godshuis der Joden werd gebouwd midden
in hun eigen kwartier. De vestiging der
Hoogduitsche Joden in Amsterdam, waarbij wij ook de
oorspronkelijk van hen gescheiden Polen mogen
rekenen, dagteeketit van lateren tijd dan die der
Portugeezen en Spanjaarden, /ij zullen er ook wel
vóór dien tijd zijn geweest, maar de sterke stroo
ming begint eerst in het eerste kwart der zeven
tiende eeuw; ongetwijfeld hebben de gruwelen van
den dertigjarigen oorlog vele Joden naar Amster
dam doen wijken; daar immers hadden hun
l'ortugeesehe en Spaansehe geloofsgenoot en al vroeger
een veilig onderkomen, gevonden.
De stichting der Iloogduitseh-Joodsche gemeente
te Amsterdam wordt gesteldop l (>:>.">. Ken. gemeente
onderstelt een vereenigingslokaal. hoe eenvoudig
en primitief ook. Waar dat is geweest, weten wij
niet. Maar naar een zeer artiiiemeHjke traditie
kwam men bijeen bij een. der genooten. wiens woning
daartoe ruimte bood. Volkomen begrijpelijk en
natuurlijk. Maar even. begrijpelijk en natuurlijk
was het, dat men trachtte naar de inrichting, zoo
mogelijk den bouw van een eigen godshuis: want
er kwamen steeds nieuwe lidmaten bi.j en de ge
meente wies aan. Men begon met een lokaal te
huren. Maar in KilS besluit de gemeente tot den
bouw van een synagoge, die in Kil}) voltooid moet
zijn geweest. Immers den 29 October Kil!) brengen
KARPETTEN
AXMIM5TEB.
DIVERSE KWALITEITEn
R60 F.2IO
MEUDEL= FABRIEK
10
PARKSTRAAT
DEN HAAG
door Prof. Dr. H. Brugmans
burgemeesteren en .schepenen een bezoek a.an de
nieuwe synagoge.
Dat is wel karakteristiek. .Men zou zich nauwe
lijks een stad kunnen denken, waar destijds iets
dergelijks mogelijk was. .Maar in Amsterdam was
men zijn tijd vooruit. Laat het zijn. dat het han
delsbelang der stad hier den doorslag heeft gegeven.
het humanisme der Amsterdamse-he regenten werd
humaniteit, zoodra het gold het lierbergvn van.
Vervolgde en Verjaagde ballingen. -Met in de zeven
tiende; eeuw haast ongekende verdraagzaamheid
Werden hier de Joden even gastvrij ontvangen als.
andere vreemdelingen. Armeniër;; en andere Ooster
lingen, ja wie niet al. Vergeten wij niet. dat de
Staten-Oeneraal reeds bij resolutie van 12 Juli
11)57 de Joden hadden erkend als onelerda.nen van
Mare Hoog Alogeiiden en als ingezetenen der
Hep'ibliek.
De synagoge van 1U1S stond a.an de St roomarkt,
d.w.z. aan het Waterloop! ei n tegenover tl e M (J7.es en
Aaronskerk. Op die plaats is zij evenwel niet ge
bleven. Want de gemeente bleef groeien in tul en
li'.st en reeds met twintig jaar was een nieuwe i-n
grootere synagoge noodig. Ook hiervoor wa.s weer
de medewerking van het gerecht aoodig. die
z.oiuleibezwaar werd verleend. Den ?! Januari KiTO werden
drie erven a.angekocht aan wat toen de Deventer
11 out n ia r kt heette : drie weken daarna, k w," m er nog
een. vierde er! bij. Op de/.en grond nu werd de nieu
we synagoge gebouwd door niemand minder dan
den stadsbouwmeester I'aniel Stalpaert inden
eenvoudigen, soliedeii stijl van dien tijd en ook wel
na.a.r een zekere traditie, die zich reeds in den kerk
bouw ha,d ontwikkeld, liet terrein kostte ongeveer
:i<SOI) gulden, de bouw omstreeks '.'>?>. 11(111 gulden.
7oo kwam de synagoge tot stand, die om haar
sober en imposant uiterlijk en haar kostbaar en
gewijd interieur altijd zeer is bewonderd. I )e meeste
reizigers, die Amsterdam in de zeventiende en
achttiende eeuw hebben bezocht, hebben hun
schreden ook gericht naar de groote synagoge. Alle
stedebeschrijver:, spieken met g'-oote waardeerinu
en zelfs bewondering over dezen tempel, (l root is
ook het aantal vorstelijke personen, die de syna
goge hebben bezocht. In goede herinnering is nou
het koninklijk bezoek op l April IÜ2I aan dit
godshuis gebracht.
De groote synagoge is natuurlijk niet meer
zooa.ls zij uit de hand va n den 'jou wm eest er is gekomen..
De gevel aan de Nieuwe .\rnst eist raat is eenige
ma.len vera.nderd ; de 1 egenwoordige vooi pui is van
1SÜH. Inwendig is het gebouw natuurlijk aa.ngepast
moeten worden a. a n de ei.se h en vanden nieuwen t ijd :
het meubilair is van den modernen tijd : een steeneii
vloer is tha.ns niet meer doelmatig: de \ er\\ a rilling
en verlichting stelt geheel endere eisehen dan in
Ki71. .M.-iür de gevel aan liet Jonas Deniël
.Meijerplein is nagenoeg onveranderd gebleven. Alleen
<le geheele omgeving is veranderd en niet in ha",r
voordeel. Het Jonas Daniël Meijerplein is eigenlijk
een onooglijk stadsplein evenals het nabijgelegen
\\~aterlooplein. Het is aangelegd op de bovenge
noemde Deventer Houtmarkt en op gedeelten, van
de in 1K71 gedempte l i out gracht en Muidergra.cht.
/oo is een zonderling gevormd plein, oiitsla.an, dat
voor de nagedachtenis van den befaamden rechts
geleerde; alles ee'rder da.n een hulde is. Kn ook de
synagoge is door die demping niet beter konie-n te
liggen. Integendeel.
DE VALE VLEK....
. l i t 'ixcltuil tri <lf' .1 tttxtri'dd iHi<('ftt' fftlxit n
rtitidont f/r// l\ ottti/l,'l>j!,'f/!. ' ixfh. .
.~iff fff' r/r-/v>/.--o/-/''<//f-f/f/.s--',V/'
////?/ xchtK'iK'it, hl t it/i't'tid i't: n r f/'/t '".s\
'li' f il f't t'i'/'x/ci'xrlcti hrltixtct;.
<tf nil/riri'f't' uu-t Itutt kirdxfctt.
<ï'«' (illrti .-ittctf l<»' !*? faxten
t'iiti rli't'^cli. (/< t'<i<it'l(t' i n riscA . .
/:'/* ::/</. ft' ui t<t'l>'it. rdti ////? y.lntir,
l'tl tl 11'11 «'II :.lrH i l m tO/tl.'t 'l C tl<! t/itl'/L
tl'<t-. . . . t'dfr /-/r/,'. . . . ff ir r/f'fondl.it .
11 H' 'l Xf'/tijittt'xiH l j il il l! ',\'f///' /,' I'C f-f/,'i! tl tr!
<lti' it<x){\ tn'iit'1'nji' t-f i 'tt 11 r
rn t/ on rrtTdlxcht r»tt Ifftif-lint'!,
<lt't .s7111,' 11' ni<ixx<t-i<thrih'ttt't<',
'>'<(<( t'o ft, 11> fthtitfn ni n (/f '<?<>.'?(! l 't t'.
et/> ti-</r<//'o<«/(tr itt/i!-.*f(>r ronn-1.,
/'. i 'i rol,' ui din)hN(/f(fffiuf }c (ii'U'ii'n
.s1////'/ t'n!,-i'it'ii rrnfflf n mor 'l 'tcutofi!. . .
II Uil l'l'iJC f/'T-s/ ur}f tlt f/ft il ht'lnt'ji'ti
/'t .7*(//,' lïh'hf-un-tmrfH-ttjk tt>>HT<)f l . ,
l n 'l rrf roiht tl r<>:i (t!lc dtnit'ti
('tl 7 ri'f/'i'H ,i: tn^/sr/tr <>rtfl<'t'>/Of'({
?_!<!" n "tj lt n h i, l'c, i, n/ fmt> i ii (f t/f i i
nicf 'f .^Htd/.-ffij/.- roonltrl rol ff .w-A/,^/,
rdrt fHtlifirkrn rart 1/,/ot d .
VAM HELLES
TABAK