No. 2678^ DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 29 SEPTEMBER 1928 ii Synagoge De -Synagoge in 1928 AMSTERDAMSCHE BIJZONDERHEDEN II. l>e groote synagoge ZOO heet nog Poltijd de oude synagoge der Hoogduitsch-Joodsche gemeente, die sedert 1815 officieel de hoofdsynagoge dei' XederlandschIsraëlitische gemeente wordt genoemd. Eigenlijk wel terecht; want hoofdsynagoge moge zij zijn, maar de groote synagoge is zij eigenlijk niet meer. Immers de in 1752 gebouwde nieuwe synagoge is grooter dan haar oudere zuster, Maar laten wij groot niet alleen stoffelijk opvatten 'en dus blijven spreken van de groote synagoge. \Va9ir de groote synagoge staat, weten wij allen: op den hoek van het Jonas Daniël 3Ieijerplein en de Nieuwe Amstelstraat. Het spreekt wel van zelf, dat het godshuis der Joden werd gebouwd midden in hun eigen kwartier. De vestiging der Hoogduitsche Joden in Amsterdam, waarbij wij ook de oorspronkelijk van hen gescheiden Polen mogen rekenen, dagteeketit van lateren tijd dan die der Portugeezen en Spanjaarden, /ij zullen er ook wel vóór dien tijd zijn geweest, maar de sterke stroo ming begint eerst in het eerste kwart der zeven tiende eeuw; ongetwijfeld hebben de gruwelen van den dertigjarigen oorlog vele Joden naar Amster dam doen wijken; daar immers hadden hun l'ortugeesehe en Spaansehe geloofsgenoot en al vroeger een veilig onderkomen, gevonden. De stichting der Iloogduitseh-Joodsche gemeente te Amsterdam wordt gesteldop l (>:>.">. Ken. gemeente onderstelt een vereenigingslokaal. hoe eenvoudig en primitief ook. Waar dat is geweest, weten wij niet. Maar naar een zeer artiiiemeHjke traditie kwam men bijeen bij een. der genooten. wiens woning daartoe ruimte bood. Volkomen begrijpelijk en natuurlijk. Maar even. begrijpelijk en natuurlijk was het, dat men trachtte naar de inrichting, zoo mogelijk den bouw van een eigen godshuis: want er kwamen steeds nieuwe lidmaten bi.j en de ge meente wies aan. Men begon met een lokaal te huren. Maar in KilS besluit de gemeente tot den bouw van een synagoge, die in Kil}) voltooid moet zijn geweest. Immers den 29 October Kil!) brengen KARPETTEN AXMIM5TEB. DIVERSE KWALITEITEn R60 F.2IO MEUDEL= FABRIEK 10 PARKSTRAAT DEN HAAG door Prof. Dr. H. Brugmans burgemeesteren en .schepenen een bezoek a.an de nieuwe synagoge. Dat is wel karakteristiek. .Men zou zich nauwe lijks een stad kunnen denken, waar destijds iets dergelijks mogelijk was. .Maar in Amsterdam was men zijn tijd vooruit. Laat het zijn. dat het han delsbelang der stad hier den doorslag heeft gegeven. het humanisme der Amsterdamse-he regenten werd humaniteit, zoodra het gold het lierbergvn van. Vervolgde en Verjaagde ballingen. -Met in de zeven tiende; eeuw haast ongekende verdraagzaamheid Werden hier de Joden even gastvrij ontvangen als. andere vreemdelingen. Armeniër;; en andere Ooster lingen, ja wie niet al. Vergeten wij niet. dat de Staten-Oeneraal reeds bij resolutie van 12 Juli 11)57 de Joden hadden erkend als onelerda.nen van Mare Hoog Alogeiiden en als ingezetenen der Hep'ibliek. De synagoge van 1U1S stond a.an de St roomarkt, d.w.z. aan het Waterloop! ei n tegenover tl e M (J7.es en Aaronskerk. Op die plaats is zij evenwel niet ge bleven. Want de gemeente bleef groeien in tul en li'.st en reeds met twintig jaar was een nieuwe i-n grootere synagoge noodig. Ook hiervoor wa.s weer de medewerking van het gerecht aoodig. die z.oiuleibezwaar werd verleend. Den ?! Januari KiTO werden drie erven a.angekocht aan wat toen de Deventer 11 out n ia r kt heette : drie weken daarna, k w," m er nog een. vierde er! bij. Op de/.en grond nu werd de nieu we synagoge gebouwd door niemand minder dan den stadsbouwmeester I'aniel Stalpaert inden eenvoudigen, soliedeii stijl van dien tijd en ook wel na.a.r een zekere traditie, die zich reeds in den kerk bouw ha,d ontwikkeld, liet terrein kostte ongeveer :i<SOI) gulden, de bouw omstreeks '.'>?>. 11(111 gulden. 7oo kwam de synagoge tot stand, die om haar sober en imposant uiterlijk en haar kostbaar en gewijd interieur altijd zeer is bewonderd. I )e meeste reizigers, die Amsterdam in de zeventiende en achttiende eeuw hebben bezocht, hebben hun schreden ook gericht naar de groote synagoge. Alle stedebeschrijver:, spieken met g'-oote waardeerinu en zelfs bewondering over dezen tempel, (l root is ook het aantal vorstelijke personen, die de syna goge hebben bezocht. In goede herinnering is nou het koninklijk bezoek op l April IÜ2I aan dit godshuis gebracht. De groote synagoge is natuurlijk niet meer zooa.ls zij uit de hand va n den 'jou wm eest er is gekomen.. De gevel aan de Nieuwe .\rnst eist raat is eenige ma.len vera.nderd ; de 1 egenwoordige vooi pui is van 1SÜH. Inwendig is het gebouw natuurlijk aa.ngepast moeten worden a. a n de ei.se h en vanden nieuwen t ijd : het meubilair is van den modernen tijd : een steeneii vloer is tha.ns niet meer doelmatig: de \ er\\ a rilling en verlichting stelt geheel endere eisehen dan in Ki71. .M.-iür de gevel aan liet Jonas Deniël .Meijerplein is nagenoeg onveranderd gebleven. Alleen <le geheele omgeving is veranderd en niet in ha",r voordeel. Het Jonas Daniël Meijerplein is eigenlijk een onooglijk stadsplein evenals het nabijgelegen \\~aterlooplein. Het is aangelegd op de bovenge noemde Deventer Houtmarkt en op gedeelten, van de in 1K71 gedempte l i out gracht en Muidergra.cht. /oo is een zonderling gevormd plein, oiitsla.an, dat voor de nagedachtenis van den befaamden rechts geleerde; alles ee'rder da.n een hulde is. Kn ook de synagoge is door die demping niet beter konie-n te liggen. Integendeel. DE VALE VLEK.... . l i t 'ixcltuil tri <lf' .1 tttxtri'dd iHi<('ftt' fftlxit n rtitidont f/r// l\ ottti/l,'l>j!,'f/!. ' ixfh. . .~iff fff' r/r-/v>/.--o/-/''<//f-f/f/.s--',V/' ////?/ xchtK'iK'it, hl t it/i't'tid i't: n r f/'/t '".s\ 'li' f il f't t'i'/'x/ci'xrlcti hrltixtct;. <tf nil/riri'f't' uu-t Itutt kirdxfctt. <ï'«' (illrti .-ittctf l<»' !*? faxten t'iiti rli't'^cli. (/< t'<i<it'l(t' i n riscA . . /:'/* ::/</. ft' ui t<t'l>'it. rdti ////? y.lntir, l'tl tl 11'11 «'II :.lrH i l m tO/tl.'t 'l C tl<! t/itl'/L tl'<t-. . . . t'dfr /-/r/,'. . . . ff ir r/f'fondl.it . 11 H' 'l Xf'/tijittt'xiH l j il il l! ',\'f///' /,' I'C f-f/,'i! tl tr! <lti' it<x){\ tn'iit'1'nji' t-f i 'tt 11 r rn t/ on rrtTdlxcht r»tt Ifftif-lint'!, <lt't .s7111,' 11' ni<ixx<t-i<thrih'ttt't<', '>'<(<( t'o ft, 11> fthtitfn ni n (/f '<?<>.'?(! l 't t'. et/> ti-</r<//'o<«/(tr itt/i!-.*f(>r ronn-1., /'. i 'i rol,' ui din)hN(/f(fffiuf }c (ii'U'ii'n .s1////'/ t'n!,-i'it'ii rrnfflf n mor 'l 'tcutofi!. . . II Uil l'l'iJC f/'T-s/ ur}f tlt f/ft il ht'lnt'ji'ti /'t .7*(//,' lïh'hf-un-tmrfH-ttjk tt>>HT<)f l . , l n 'l rrf roiht tl r<>:i (t!lc dtnit'ti ('tl 7 ri'f/'i'H ,i: tn^/sr/tr <>rtfl<'t'>/Of'({ ?_!<!" n "tj lt n h i, l'c, i, n/ fmt> i ii (f t/f i i nicf 'f .^Htd/.-ffij/.- roonltrl rol ff .w-A/,^/, rdrt fHtlifirkrn rart 1/,/ot d . VAM HELLES TABAK