No. 2680 DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 13 OCTOBER 1928 Vrouwen over Mannen H. RINGERS door W. van Itallie-van Embden WAAR Rotterdam even lijkt op 'n blijde stad met hoornen en bloemen en rust. op 'n bovenihuis 'n paar groote kamers, die uitzien in groenen 't knalrood van bloeiende geraniums. We zitten in antiek-gevormde fauteuils: oude kasten pronken sober op diep-toiiige klecden. Kr is ruimte om elk schoon voorwerp, die 't als 'n eigen leven geeft. De fabrikant vertelt: zijn oogen. achter 'n lichtgroene uilenbril kijken de boomen in: gesoigneerd zit zijn blauw pak. maar dandy-achtig allerminst. ,.'k Heb niet een van de grootste bedrijven in ?chocola: misschien wél op 'n gespecialiseerd gebied : bonbons. Kan zijn. Ruim 2:i jaar geleden begon ik; toen werden in Holland alleen bonbons uit 't bui tenland gebruikt: Saroti. Marquis. hé".... ./Richtte uw vader de zaak op?" ..Nee, ik. Mijn schooltijd? Gauw verteld ! 'k Schaam me. Heb hem slecht besteed. Geen pleizier in leeren. Wel in rondkijken: opnemen. -Fout. Die jaren zijn om kennis in te pompen. Later.... heb ik geleerd, tusschen heel zwaar werk door." ..Dus alleen de Lagere School?" ..'t Is zoo. Vader was 'n aannemer van naam. 'k Wou niet in 't vak: 'k wou banketbakkersknechtje worden." ..Trok de ..zoetheid" u aan?" ..Kan best. Dat weet ik: 'k bad de eerste week. al spijt. Valsche schaamte weerhield me om 't te zeggen. 'k Raakte al gauw ..déclassé": niet nog in Alkmaar, waar vader woonde: maar daarna in Amsterdam. Mijn kennissen zakten in beschaving. Ik mee.'" T'w tijd daar goed besteed?" ..Geluierd. Was onhandelbaar. Kon me niet schelen, 'k Voelde: ik ga ónder. Toen heb ik vader gesmeekt: ..laat me den verloren tijd inhalen, laat me léren''. Vader zei onverzettelijk: ..neen". Hij had 't vertrouwen verloren?" ,,Kort voor zijn dood zei vader me: ...Jongen. 'k heb zoo lang gevreesd dat er niets van je terecht, KOU komen". . . Hij heeft, den bloei van de zaak nog beleefd ! Wat ik toen wou? iets vaags: 't gym nasium, 'k Was 18 jaar." Hadt u 'n eersteklas leerhoofd?" Middelmatig. Maar met ijver en volhouden .... 'k Was al begonnen lessen te nemen in talen. Sukkelde door. Vroeg eindelijk mijn ouders verlof om naar Zwitserland te gaan." Om hier weg te komen?" ..Om rne in vreemde talen te oefenen. Ja. dat was de hoofddrijfveer. -?'k Loop in Gerieve: werk zoeken; 'ri maand lang: 't laatste geld raakt op; de laatste dag. ... 'n betrekking in Lausanne. bij 'n confiseur. Als wat? Werkman, 'n Moeilijke tijd ! Alles tégen me: patroon, personeel, 'k Geloot' dat ik 't rg onhandig aanpakte. En in gebrekkig Fransch. Ze lachten me uit." Had u wilskracht noodig." Op je tong bijten. Dóórzetten. Werkdagen van 15 uur waren gewoon: in December tot 18 uur toe. Geleerd daar? niet veel. De minste werkjes waren voor mij." ,,'n Troosteloos begin. Waar woonde u?" In 'n pension. Genoeg te eten? Sobertjes be schouwd .... ja. Mijn kamertje zag uit op 't meer van Genéve. ... 't Blauwe water, de bergen. . . . Daar ben ik dikwijls gelukkig geweest. Eén ding wist ik: niet naar Holland terug. - - Moeder stuurde stilletjes geld." Dat hielp." Heb 't niet gebruikt, 'n Vriend uit Holland kwam me opy.oekeii. . .. 'k heb 't geld mee terug gegeven.'' ..Zoo die]) belcedigd?" ..Door eigen kracht er komen, ol' ondergaan.'' De vastgebeten kaak grifte' de woorden in. Als sterke werkstukken lagen de breede. handen, ge kruist. o\ er de stoelleuningen. ..In ns: 'n omkeer ! De patroon werd bestolen; 'k heb hem attent gemaakt. IIij begreep; begon mij op te dra.ge.ti: administratief werk, organisee rend zoo'n beetje. - Had er lang de capaciteiten niet voor. Toch, in "n minimum van tijd, was 'k haast oriderchef, boven anderen uit, die 't meer verdiend hadden". ..Waren de overvleugelden boos?" ..Ze dorsten niet in opstand komen, Wie me '1 meest hadden geplaagd, werden nu onderdanig. Na wér '11 jaar, de eigenaar vroeg me: ..wil je de zaak overnemen?" Hij kon directeur worden bij ('ailter. Hadden moeilijkheden met de bereiding van bonbons. -Mijn patroon was 'n schitterend vakman." ..Kn u vereerd door 't aanbod?" ,,Voelde er niets voor. De zaak interesseerde me niet. Waarom? Weet ik niet. Heb 't geval pas naai' huis geschreven toen ik geweigerd had. Kwam 'n tweede voorstel A'an den patroon. Hij wou bij Cailler. in Brok bij (iruyère, allén, werken, als bij iemand naast zich had dien bij vertrouwen kon." ..Nam u dat aan?" ,,Xee. \Vant 'k moest 'n contract teekenen, dal ik in gén andere fabriek zou werken in Europa. Kon ik onmogelijk doen. Maar. toen ik zoo met re uit mijn baantje gekomen was.. .. ging ik naar buis. En ik dacht: die episode is uit ! - Reist me achterna, 'n nieuw contract zónder de beruchte voorwaarde. Wilt u gelooven? 'k Had geen zin. 'k (iing met looden schoenen terug.'' ..Rieden uw ouders 't u aan?" Ze lieten me volkomen vrij. 'k Dacht: bevalt 't rne niet, 'k ga door naar Italië. -- De eenige ge bleven voorwaarde was: 'k zon niet afkijken hoe ze hun chocola bereidden, uit cacao." Kon u dat volhouden?" ,.Er waren verschillende afdeelingen. 'k Heb eerlijk getracht.... kwam nooit waar 'k niets te maken had., 'k Geloof: 'k ben eerlijk geweest." ,,En uw werk minder -/waar?" ^rttTa ! Toen is de schoonheid van Zwitserland me 7,00 lief geworden. Ook: '/.oodra 'k mijn entree deed in de fabriek heeft de volheid van 't werk me gepakt. Denk eens aan: l!{()<) arbeiders." ,,In uw vrije dagen de bergen in?" Geen tijd. Lessen genomen: boekhouden: Italiaansch. 't Dorpje had geen leeraar. I .iep 'n uur heen en terug 's avonds naar Brille." ..Wat 'n drang ! Had u 'n bepaald doel?" .,'k Dacht: 'k heb 'ukans. Waarnemen. Op de fabriek ook: opsteken. /e hadden 'n grooten afzet naar Holland. Kou daar voor mij niet iets te probeeren zijn? 'k Schreef enthousiast naar huis. Had geen verwachting. En.. .. vader voelde voor 't plan ! Kwam over met mijn broei', 'k Zie ons zitten. Mijn broer en ik rekenden, cijferden. begrootten. Toen we klaar waren zei vader: ..Ver menigvuldig de uitgaven met twee. en reken op vier jaar werken zonder 'n cent winst." Met trots: ,.En zóó precies is 't uitgekomen." ,,'ri Ontmoedigend begin." ..Prachtig dat we gewaarschuwd waren, 'k Vroeg mijn broer: ..Doe je mee?" Hij won niet. Dan allén. In Parijs kocht ik mijn machines: in l'ar ij s ook leerde 'k 't geheim, waar alles mee staat of valt. in ons vak: cacaobranden. De meeste fabrie ken betrekken die kant en klaar. Wij hebben '1 dadelijk zelf gedaan, om 'n eigen aroma te hebben. 'n eigen cachet. We begonnen met 5 arbeiders en ti IMv." ..Kn nu?" 'n Genoeglijke biiiuetilach: ..Nu? 15(1 arbeiders en 75(1 l'.K. 't. Vierde jaar eerst ging zonder verlies. Merkwaardig: dezelfde broer, die in '( begin niet mee wou. bood zich aan na een jaar. Toen moest ik 't hem ontraden, 'k Twijfelde .... Zou 'ker ooit komen? Hij wou tóch. Kn ge lukkig ! Zonder hem had de zaak nooit, y.oo'n vlucht genomen." ..Had hij er zooveel verstand van?" ,,IIij is 'n verstandig man. Zeker van eiken stap. Als ik te vlug wovi. hij remde, Zijn nuchtere kijk .... we vullen elkaar aan. In Alkmaar was de fabriek al tweemaal vergroot: we konden er geen grond krijgen. Komt 'n fabriek te koop in Rotterdam. l'itstekend. We trekken er in. Maken 'n naamloo/e vennootschap. Geen eigen kapitaal genoeg?" Zeist als Woonplaats. HOUVVTKKKEIX TE KOOP in liet centrum vuil Ifieiist. aan den verkeersweg tree.Iit Arnhem, in <le onmiddellijke nalti.jlieitl van liet Ilaailhui*. ile Hotels Hermitage en 'ig eii het Slot van Zeist. Prachtig opgaand s;el»oomte. stofvrije wesren, voorzien van rioleerins- Sias, water eii eleetricïteit. Kadere gegevens worden verstrekt door de Si.V. PARK KEKSBEKGEX Montaubanstraat 4, Zeist. ...Nee. Dadelijk gaan we vooruit en tóch is :t moeilijk in komen: 't llollandsch publiek wil nu eenmaal bonbons uit'l buitenland! De oorlog. vreemd genoeg, heeft ons geholpen, 't Buitenland was uitgeschakeld. We kregen 'n kans. Toen wisten we: die eerlijk gebruiken. Nu. nu we tijdelijk de markt hadden, 't produkt laten zakken, om meel- winst te maken 'i Is in allerlei vakken gebeurd. Wij waakten er tegen als tegen onzen ergste n vijand. 't Is wel voorgekomen, we reikhalsden na*ir werk, we hebben orders geweigerd. Ze wilden dat. we te goed koop Kouden Ie veren. En dus knoeien. N iet doen. Vertrouwen houden. Wie zijn zaak lief heeft. zoekt, dat boven winst. Ons steeds meer gespecialiseerd op fijne bonbons. Maken nu zoo'n XOO soorten." ,.Waarom zoo verbluffend veel?" ..'t Publiek wil altijd wat nieuws. Je moet volgen' 't Begin van den oorlog, dat was zrnnwsloopend \Ile orders werden afgeschreven: 't gegoede publiek ging zuinig doen; 'n volks artikel zijn. we niet. Voor 't eerst, na jaren, voelde 'k me moe; ging in Gelderland wa.t levens vreugde zoeken. Kn 'k dacht: hoe zielig wonen arbeiders in 'n groote stad. Is de fabriek niet te verplaatsen? We kochten 2(1.000 .M-. m-ond in Alkmaar. Daar staat bet nieuwe gebouw, modern. vol licht en lucht. Mijn idealistische aard wou zich uiten: we bouwden aardige werkmanswoningen." ..Dat waardeerden ze wel." ..7e wilden er niet in. Hadden zooveel bezwaren. En de prijs? te goedkoop; kon geen rekening velen. We zouden meer gebouwd hebben: we hebben «r integendeel van verkocht." ..'n Desillusie voor uw sociale bemoeiingen." ..Niet de eenige. We hadden 'n goed jaar. We reserveerden ? 155.()()() voor 'n arbeidersfondsje: in aandeden. Wie lang bij ons waren, kregen naar verhouding. 't Sloeg niet in. Ze wilden lieve]-: geld-in-handen. Zou immers nu al lang op geweest zijn! 't Kondsje doet goed bij ziekte en aan we duwen". ..Toch niet ontmoedigd worden." ...Natuurlijk niet. Doorgaan, 't Laatste jaa,r hebben we m'g meel' werk op onze schouders gezet: de fabriek overgenomen van de Hont en Leyten. 'n lléle hap. Maar mi is 't ook genoeg vooreerst ! Nu niet meer uitbreiden: eonsolideeren. Mijn broer woont nu in Alkmaar." ..Kn u die zoo van buiten houdt, in Rotterdam !" ..'k Heb me Jeereii schikken." ..Tóch moet uw voldoening groot zijn, als u terugdenkt aan dat halt' mislukte jongetje...." De binnenlach. ..Als ik terugdenk, moet ik hél dankbaar zijn. Maai' heb ik t ij d om t erug te denken? 't Werk rolt .... en ik rol mee !" GIDDING5 MTUYNENBURG MUYS| ilSCHILDEPSI VERZOEKE ALLE STUKKEN VOOR DE REDACTIE IN TE ZENDEN AAN HET SECRETARIAAT VAN DB GROENE AMSTERDAMMER" KEIZERS GRACHT 333, AMSTERDAM.