DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 27 OCTOBER 1928 No. 2682 Dramatische Kroniek door Top Naeff Het Itotterdainsch Hofstadtooneel: Het graf van den onbekenden soldaat, door I'aul Ita.vnul REEDS tweemaal schreef ik u over deze tra gedie van den jongen Franschrnan. opge dragen aan de kameraden die in den oorlog gevallen ?zijn. en ook voor e en derde maal zal ik niet schromen. Men komt er niet over uitgedacht. En het laatste "woord lijkt wel onuitsprekelijk. Wij Hitten er' ook ' telkens weer anders vóór. Onder den eersten indruk «prak het begrip: dit is nu oorlog.. .. het sterkst tot ons. Langzamerhand maakt het werk zich uit ?deze betrekkelijke beperking los, wordt het ons al gemeenzamer: dit is het l even. dit is de Dood. in hun almachtigheid. Dit zijn de absolute gevoele s overal, zoolang het gaat, bestreden, verloochend, verkleind in hun ware proporties, hun naakte verschrikking, hun oneindige heerlijkheid. Men kan uit deze lange, lange belijdenis van een menschenziel, aan welke ,,in de loopgraven", aan de uiterste grens van het leven, op de toppen van het menschelijk bewustzijn, alle levenswaarden nieuw ?zijn verschenen, ook voor zichzelf een nieuwe wereld optrekken. De woorden, de klare, korte ?zinnen, stralen uit als zoeklichten, belichten tel kens een ander complex van gedachten, vermoe dens en vertwijfelingen, openbaren ze als positieve erkenningen, als zekerheden. Leven en dood worden in de angstig-kostbare minuten van dezen wreeden bruiloftsnacht, waarin twee jonge menschen om het volstrekte in de liefde en het sacra ment van het huwelijk worstelen, tot n ondeelbare wereld. De eeuwigheid, gevat in enkele uren. manifesteert zich hier. als vervu'de zij de hoofdrol. Bekortingen zijn uit een dramatisch oogpunt noodzakelijk, maar alleen al het aanbrengen der ?coupures is een taak, die van den tooneelleider «en buitengewoon levendig en verfijnd aanvoe-lingsvermogen vereischt; dramatisch maken feitelijk ?deze ,,coupures" het stuk. Leest men het daarna weer over, dan blijkt hoeveel er, bij gewonnen bewogenheid, aan den anderen kant verloren is gegaan, hoe uit deze, voor het tooneel veel te ge rekte lyrische clausen, om den hoogen zin der ge sprekken te verstaan, nauwelijks een woord ge mist kan worden. Elke opvoering moet derhalveniet alleen als een persoonlijke visie van den regisseur worden aangemerkt.zij is een adoptatie van het oorspronkelijke werk. Men geloove daarbij niet. dat een publiek, voor de eerste maal tegenover dit stuk geplaatst, het ook maar voor een deel peilt. dat velen de allerfijnste roerselen in deze jonge menschenharten, deze grandiose bekentenissen van liefde, zoomaar volgen kunnen. Nochtans .gaat er als van muziek een machtige indruk van uit, zijn er associaties; over de zaal daalt de .stilte der bevangenheid en ieder gevoelt: hier worden dingen aangeroerd en verantwoord, die ?ons bekend waren en niettemin vreemd. Zij worden geheven in een licht, waarin onze alledaagschheid. ?onze mediocreteit, ze zelden of nooit slechts dan ?wanneer de groote machten voor een oogenblik vat op ons krijgen vermoedt. Uier is het gedaan met het lapwerk en het oogluikend compromis, met allen leugen om bestwil, met alle phrasen, en zelfs met alle woorden. Dit is het getuigenis van twee, die het weten wat leven, en liefhebben en sterven is, en stijgen tot het sereene zwijgen, dat -aan de groote stilte voorafgaat. Het eerste bedrijf (de thuiskomst van den sol daat) slaat dramatisch het gemakkelijkst aan. maai' het tweede nadat de liefde in doodsangst het paar vereenigd heeft is het groote bedrijf. waarop het aankomt. De nimmer gelijke gevoelens van mj.n en vrouw bereiken hier. na korte zaligheid, de ijle hoogte, waar het ..misverstand" begint. ?Opdat geen schemer van onwaarachtigheid iii dit ?opperst ui r tusschen hen blijve. dwingt de vrouw den man haar omtrent den oorlog niet langer barmhartig te misleiden. En hij bekent: De ?oorlog kan nog heel lang duren". Xa veertien maanden van eindelooze afwezigheid, erger dan een ramp '." waarin haar jonge leven zich kromde onder het zwaard, dat elke seconde kon vallen, geen uitzicht. Wederkeerig wil zij thans haar waarheid bekennen: haar vertwijfeling, haar ?onmacht nog langer lief te hebben in abstracto, de uitgeputheid. de vernieling door den tijd van haar innigste gevoelens, haar vrees voor de lente. die komen gaat. de lente, waarin zij misschien even zal kunnen vergeten, wellicht zal lachen op het ongeweten oogenblik. dat haar liefde de kogel treft. In wezen aangrijpend-waar, schieten haar woorden in deze regionen te kort. of te ver. Het onhoudbare van den toestand, zoozeer ver scherpt sinds zij zijn vrouw werd, schuift het beeld van den dood als bevrijder van een allengs 011dragelijken last tusschen hen. Het eenvoudig-bevestigend woord: ,.Jc t'ainie" waarnaar de man op dit oogenblik smacht, zij brengt het in haar vertwijfeling niet over haar lippen uit angst voor den eed van onsterfelijke trouw, dien het voor haar bevat. T7it deze edele aarzeling wordt het misverstand geboren. ..Dan houdt je niet meer van me !" roept de man uit. in zijn alles overstelpende vrees dat hem ook dit laatste, dierbaarste, waaraan zijn stervensmoed hangt, ontvallen zal. K n wanneer deze kreet nu maar even te stellig klinkt, dan is ook meteen elegeheele zaal omtrent de beweegredenen van de vrouw in de war gebracht, en begrijpt men van dit nachtelijk gesprek niet meer dan van elke banale woordentwist tusschen twee minneiiden. Dit maakt dit werk zoo uiterst moeilijk te spelen. Het is een taak ook voor de toeschouwers, om hier voortdurend mee te stijgen. Tot eindelijk de sol daat het verlossend woord spreekt in de. hem afgeperste, allerlaatste bekentenis: dat het einde al daar M. Dat dit inderdaad hun vier laatste uren zijn, want dat hij men kent het verhaal om nog nmaal zijn bruid te zien. een opdracht heeft aanvaard, zóó gevaarlijk, dat zijn doodvonnis ermee geteekend is. Tegenover deze simpele reali teit, valt de geheele complicatie» weg. niet deze hartverscheurende zekerheid van het onherroepelijk verlies, is de vrouw verlost van haar subliemeri twijfel. Thans weet zij alleen nog maar dit eerie: dat zij liefheeft, trouw tot in den dood. Dat liet hoojste aan haar vervuld werd. In het derde e-n zwakste bedrijf krijgt de ver houding tusschen den vóór-den-oorlogschen. onbewusten vader en den op het slagveld mensch ge worden zoon licht te veel nadruk; de heftige episode is daar misplaatst. De Duitschers schrapten drievierden van den tekst, waardoor het bedrij!' weer te schraal werd en eerst aan het slot --- het onvergetelijk schoon afscheid" - zich weer tot het peil van 11 verhief. Vergelijking tusschen de Duitsche vertooning eri de Hollandsche zou, waar beide zoo verschillend uitvielen, en in hun soort zooveel moois gaven, in een labyrinth voeren. De Duitsche was om het met n woord te zeggen lyrischer, melodieuser, een hooglied ... De Hollandsche daartegen over duidelijker, warmer verantwoord, bijge volg ook nadrukkelijker en meer beredeneerd. De praestatie van den regisseur (Cor van der Lugt Melsert) dwingt zooveel bewondering at', dat op en aanmerkingen fittcrig lijken, maar aan den anderen kant. dient hier de strengste eisch te worden gesteld. Waarom dan. waar verleden winter llenri Dekking, dit werk voordragend in zijn eigen, op het gehoor bevredigende; vertaling, groot en indruk heeft gemaakt, voor deze vertooning een anonieme vertaling gebruikt, die de teere lyriek van Uaynal in stadhuis-Xederlandsch omzette'.' Waarom in I en 111 een gewild modernistisch decor toegelaten. dat meer geleek op de wachtkamer van een tand arts, dan dat het ook maar iets suggereerde van het interieur in een oud Franse h kasteeltje, waar immers alles tot ergernis van den ..soldaat" het ancien régime" ademt. Het morgengrauwen" in II speelt een huiveringwekkende rol. het moet langzaam aansluipen. precies zooals de tekst hel aangeeft, liet plotseling effect van dat enorme raam, dat den geheelen achtergrond vulde, was zoo overdreven, dat het de intimiteit van het bruidsvertrek geweld aandeed. Kn waarom de vaderrol (Piet Bron) even zwak. ja 7iog zwakker bezet dan bij de Duitsehers? liet beste was voor dit werk niet goed genoeg, en er waren onder het gezelschap acteurs te vinden geweest, die aan den argeloozen aii.storraa! een w.'wdig rclie!' hadden kunnen geven. Fientje de la Mar als Audc" ... .Ongetwijfeld heeft zij met haar /uiver aceent mooie en knappe dingen gedaan, als actrice out roerd. Maai juist dat /.ij dit als actrice deed. doorloopend de geroutineerde actrice was. maakte dat /.ij de illusie van dit twintigjarig meisje niet benaderde. Hel innerlijk rhythme. de exta/.e. ontbrak aan haar geheele tragische persoon. Veel dichter dan zij. stond de persoonlijkheid van Jan van Kes bij den geest van dit stuk. \\eekerdanzijnverheteiiDuifTOEGEPASTE KUNST door Otto van Tussenbroek Het Klas op de Zweedsehe tentoonstelling in liet Stedelijk Museum te A'ilani Overwinning van moeilijkheid, technisch mees terschap en genialiteit in het hanteeren van gereed schap is waardeloos als niet a'lereerst door bezieling der stof. door vormbeheersching en door oor spronkelijkheid daarin het waarachtig kunstenaar schap tot uitdrukking komt. Dit laatste is doe/, al het andere is slechts middel.'. . Wat Sinioii (lati- en Kdicurd tfn/i! als ontwerpers dei' bekende glasfabriek Orrefors" (waar juist zooals in Leerdf.m de vervaardiging van het kunst glas uit de flesschenfabrikatie is voortgekomen !) in het glas bereiken, hoofdzakelijk in de z.g. ,.koude bewerking" door slijpen en graveeren (ir tegenstelling met de ..warme bewerking" als de glas-massa nog plastisch is.) wekt volle bewondering om velerlei goede eigenschappen en des te meer als zij hunne historische kennis van oude modellen ondergeschikt stellen aan het verlangen iets nieuws te geven. Er is bij het sieren door slijpen zoo gauw een te veel en dit is oorzaak dat een enkel, simpel maar om nobelen en doelmatigen vorm opmerkelijk schoon drinkglas het vaak wint van tal van dingen welker tooi wat al te sterk overheerschend blijkt. Bijzonder fraai zijn de kelken waarop, in h< t fonkelend kristalglas, niets anders dan een klein maar zeer karakteristiek ingeslepen figuurtje van Sint (leorges met den draak e>f ee'n danser met wat luchtballonnetjes worden ingeslepen. UI en teer, ragfijn, haast Japansch aandoende, ele>or he-t minutieuse, als rn.^t lichtflitsen geteekend ! Kr is duidelijk eene onderlinge wisselwerking merkbaar tusschen (late, en Kalei, liet is alsof Hald jonger is. eivermoediger. a'se f Uatc zich mee-i inhoudt en bczaeligeler wil zijn. Kn zoe> kon e;r se>ms e>ok same'.nwerking groeien waarbij beider talenten zich ge'lijke-lijk emtploeiiele'ii. Maar eiver ele wijze; waarop al dit seihoons werd uitgestald (nie>t op wit of zwart maar eip verschoten. rood, alles eip n plan. zeinder e-enige' bewuste schikking !) ben ik niet te sprek/n. want zij deed aan eleüi te»taal-iridruk der inzending enorm (-'diade. \W1 het sterkst, kon men dit tertsen aan de. moe ie. fijn getinte- graal-kenumeii va.n Halel !. . Ken aneler maal. he>pe-nlijk, beter. se-he eolie-ga. maai' van zulk een fijne intelle-ctueelee-n geve>e>lige eloorlee-felheiel. elat het op zijn wijzeweinig minele-r boeie-nel e-n aangrijpe-nel was. Achter lie-m voelden wij eie-n ge-he-ele-n nvorid den elooel, al elit navrant spel le-e-fele- in ele se-haduw van he-t afse.'he-iel. ve-rlicht eloeir ele- we-e-lde van neig vier lange- ure-n van bovenme-nse-he-lijk ge-luk. Dat ve-le-n ele- ge-e-ele kans om in ons lanel iets van Paul Kayiial's ste-ni te- verstaan, waareleere-n l Expositie Beeldhouwwerken JOHAN POLET tot 10 November 1928 Kunstzaal van Lier Rokin 126 Amsterdam.