No. 2682 DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 27 OCTOBER 1928 S T A NI S L A V S KI 1863-1928 door Dirk Verbeek Stanïslavski MOSCOl) gaat Stanïslavski vieren, den bijna legendarischen tooneelleider, wiens naam in de tooneelwereld een klank heeft zoo schoon als destijds die van Duse. Een feest dat ieder, die van het tooneel houdt, hem vaiv ganscher harte gunnen zal. Zelden of eigenlijk nooit heb ik een landgenoot gesproken, die Stanislavski wel eens had zien spelen; onder mijn collega's heb ik nooit iemand ?ontmoet, die hem kent. Daarom mag ik misschien wol beginnen met een persoonlijke herinnering. Het was in Parijs, een jaar of vijf geleden, waar Stanislavski, alvorens na,ar Amerika te gaan, eenige voor stellingen zou geven. Ik was dien middag Hébertot gaan bezoeken.?die directeur was van het groote Théatre des Champs Elysées en van de kleinere (\>médie des Champs Klysées. van het nog veel kleinere Studio des Champs Elysées en van het maand blad Le Théatre, waarin opgenomen Oomoedia Illustré.... een machtig man dus, om met hem te bespreken de mogelijkheid van een optreden te Parijs met ons Hollandsche gezelschap. De elegante Hébertot was allermmzaamst: ca s'arrangera. mon cher, n'ayez pas peur; je comiais votre ministre (iedereen in Parijs kent onzen beminnelijken gezant) en hij zond een van zijn ontelbare administrateurs het gebouw in om Louis Jouvet te halen. die, nu Copoau er het bijltje bij neer legde, bij Hébertot was gekomen, en met wien ik per se kennis moest maken. Hij bood mij voor den avond een loge aan in het grootste theater. waar Stanislavski zijn eerste voor stelling in Parijs zou geven van ,,De Kersetuin". Van de Hollandsche voorstelling in Parijs is niets gekomen ik geloof dat iedere tooneeldirecteur een dik boek zou kunnen schrijven over zijn teleurstellingen, maar wat 'n vervelen de boeken zouden dat zijn Hébertot is al lang met den kous op den kop uit ?zijn theater verdwenen maar ik heb dien avond Tscbekov's ..Kerse tuin" gezien met Stanislavski. den regisseur, in de rol van Gaiev. De schouwburg was vol. Heel veel Kussen. Heel veel Franschen. Georges Pitoëff liep er rond. omstuwd door een troepje bewonderende landgenooten van hem. en hij had in de ?groote krant, die Hébertot bij wijze van programma bad laten ronddeeleu en waarin voor de niet-Russen y.eer uitvoerig de inhoud van ,.De Kerse tuin" stond verteld, een hoofdartikel geschreven ter verwelkoming van hem, die vroeger zijn leermeester was geweest. Wat nu te zeggen van deze onge venaard mooie, voorstelling? I n hoofd zaak dat ze overbluffend was van stemming, van sfeer. Binnenshuis. in de kamer, (dwars over het tooneel. door een gordijn, aan een draaibare roe in tweeën gescheiden, zoodat dan weer links, dan weer rechts het grootste stuk van het tooneel werd gebruikt en soms het geheele tooneel. door het gordijn op zijn ringen langs de roe tegen den achterwand te schuiven) heerschte een huiselijkheid van photografische accuratesse. Dit effect was bereikt niet alleen doordat het decor, de meubileering en stoffeering tot in de meest mirmtieuse details waren uitgewerkt, maar diezelfde detaillee ring was doorgevoerd in het spel van allen: iedereen kwam deze kamer binnen, bewoog zich daarin en ver richtte daarin al die kleine handelingen die menschen binnenskamers in het werkelijke leven verrichten. Soms spraken allen tegelijk, soms niemand. Het was het tot naturalisme opgevoer de realisme, urn maar een klein voorbeeld te noemen: toen in de laatste acte alles liet huis uitgedragen was en dus ook de schilderijen en de muren waren verdwenen, kon men nog zeer goed zien waar die schilderijen ge hangen hadden, want donkere plekken toonden waar die schilderijen het behang voor verschieten hadden be hoed. In het tweede bedrijf, dat buiten in den tuin speelt, wederom die ongeloofelijke detailleering, zich bij voorbeeld uitend in de nooit door eenigen speler losgelaten demonstratie van het puffen in de warme zomerzon en in al de geluiden van vogels. krekels, honden verder in hel veld, die men op een heeten zomerdag buiten hoort. Dit alles echter opgevoerd tot liet sublieme. Het had de schoonheid van een schilderij van een ouden meester, wiens stijl geen kunstenaar van heden zou willen of ook maar kunnen volgen, maar daarom van niet minder ontroerende pracht. Precies hetzelfde gold voor de spelers. Ook van hen trad er geen op den voorgrond, Stanislavski zelf zoo min als de anderen. Ook bij Stanislavski's voorstelling was het duidelijk, dat ieder zich met de grootste nauwgezetheid hield aan de regie. Kchter niet uit vrees voor de regie-dictatuur, maar in den dienst van liet door den meester gestelde ideaal. Stanislavski zelf bleek een groote. zeer stevige vent te zijn, klaarblijkelijk uiterst beschaafd, met elegante ma nieren en een groote souplesse in zijn bewegingen. Hij speelde hoogst een voudig met het meesterschap van den kunstenaar, die den toeschouwer doet denken, dat die kunst heelemaal niet moeilijk is. Gaiev in den ,,Kersetuin" is een groote liefhebber van het biljart spel en het was buitengewoon merk waardig Stanislavski telkens aan een denkbeeldig biljart een denkbeeldigeii stoot' te zien maken, waarbij hij met zijn tong het geluid der caramboleerende ballen prachtig imiteerde. Ln het begin was dit denkbeeldige biljarten vermakelijk, tot het langzamerhand tot een obsessie werd, zoodat als hij met iemand ging praten je onmiddel lijk de angst besloop, dat hij wel weer midden in zijn betoog zou afbreken om een van zijn denkbeeldige caramboles te maken. Niettegenstaande dit obsedeerende bleef zijn (iaiev echter een beminnelijk niensch. /(M) was dus deze voorstelling ereen. zooals wij ons die vandaag niet meer denken kunnen, nu wij al deze details als niet t ei' zake doende en afleidend van. de hoofdzaak als balUist hebben overboord geworpen en geen regisseur den tijd meer heeft voor de eindelooze repetities, noodig om zulk een resul taat te bereiken, maai'het was in haar genre, dat een voortzetting van liet werk der befaamde Meiningcrs bete» kende, volmaakt. Het zijn da,n ook de Meiningers ge weest . die, in l S! M l op t oiirncel e .Moscou optredend, den groot sten invloed op Stanislavski hebben gehad. Keeds jaren lang was Konstantin Sergewitsch Alexejev. die zich later Stanislavski's theater te Moscou In de rol van Gaiev Stanislavski zou noemen - een naam, overgenomen van een zijner amateurs, die zich teruggetrokken had bezig met eeri groep amateurs eerst operet tes en later tooneelstukken op te voe ren, soms in de prachtige zaal, die zijn vader, rijk koopman, had laten bouwen, soms in andere lokalen. Neer en meer verloren zijn ondernemingen het ka rakter van dilettantisme en naderden '/.ij. artistiek en commercieel, bet beroepstooneel. Toen hij echter de Mei ningers had gey.ien, de kracht van. het samenspel had begrepen en het ondoel matige van het ster-systeem, de nood zaak had erkend van de tirannieke macht der regie, begon hij eerst nog met zijn amateurs den nieuwen weg te verkennen tot hij in ISStS Dantschenko ontmoette, dramaturgisch leider aan het instituut der Moscouer Philharmonie, niet wien hij. na een conferentie. die IS uur aan een stuk voortduurde kan hel Kussischery het zoo be roemd geworden Moscouer Kunst theater stichtte. 7 ij n ..t heat er bloed " dankt hij aan zijn grootmoeder van moeder's zijde de destijds beroemde Fransche actrice Varley die met een Fransch ge zelschap in Petersburg een voorstelling kwam geven en daal' met zijn groot va<ler trouwde. Het is vooral door de sa.nienwerking mot Schekof dat het Mos couer K uus( t heat er zoo'11 hoog»' vlucht kon nemen. De drama's van Tschekov zijn zuivel' naturalistisch. De persoonlijke verhouding tusschen Tschekov en Stanislavski is al tijd zeer innig geweest. Toen de dichter ziek was. ging Stanislavski hem met zijn hee.le gezelschap in de Krim op zoeken, om een heeleii zomer lang bij hem t»1 repe.teeren. Daar leerde hij een anderen jongen, onbekenden dichter kennen, die met hem het plan voor een stuk besprak, dat. in het Hnssisch, ..In de diepte" zou heef en en dat ieder kent. als .. Nacht asyl". Die jonge dich ter heette: Maxim (iorki. Stanislavski is echter bij zijn naturalüiinc niet blijven staan, heeft daar naast van alles geprobeerd. Met Gor tion Graig heeft hij een nieuwe, monu mentale ensceneering van den Hamlet geprobeerd. Met zijn leerling \\achtangov heeft hij het' Hehreeuwsche theater ..Ilabinia." tot ontwikkeling gebracht. Hij heeft den grondslag ge legd voor cabaret knn.-t. waarvan de ..t'hiime Soiiris" en de ..Blauwe \ ogel" liet gevolg zijn geweest. Maar y.ij'i wa.ve grootheid ligt in het feit (lat hij het tooneel-nat nralisme opvoerde tot het sublieme.