No. 2685 DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 17 NOVEMBER 1928 Wetenschappelijke Varia KRONIEK De rechte weg: niet steeds de kortste door Dr. P. van Olst l N een der voorafgaande ..varia" besprak ik eenige nieuwere methoden ter opsporing van delfstoffen, o.a. langs niagnetischen weg of met behulp van een wring-balans, waarmee kleine wijzigingen in de aantrekkingskracht der a.arde werden aangetoond, die volgden uit de aanwezig heid van ertsen e.d. Op deze geologische-iiatuurkundige methoden van onderzoek kom ik mi nog eens terug, want er zijn nog een paar zeer vermel denswaardige systemen bij. Vooral het gebruik van een st-i smograaf bij het zoeken van zout als indi :atie van petroleum is interessant. Wat is een seismograaf? Ken toestel, dat aardbevingen voedt en registreert nog zelfs op zér verren afstand van het centrum der aard beving. Het is heelemaal geen kunst om een aardbeving te voelen als men er middenin zit en het eenige. dat voor ons bet symbool is van vastheid, n.l. de grond on der onze voeten, ons in den steek laat. Maar wel is het een heele kunst om als er geen vuiltje aan de lucht is. te kunnen zeggen: thans heeft er een aardbeving plaats waarvan het middelpunt ongeveer in Klein-Aziëligt; en dan nog door berichten, die er wekeïi over doen om ons te bereiken, in het gelijk gesteld toTvorden. Dit bereikt men met den seismograaf. Als men een gewicht aan een. touw hangt aan don zolder.heeft men een slinger gemaakt. die voorloopig in rust is. Als 11 i het huis. dus ook cle kamer een aardsehok krijgt, verplaatst de zolder zich een eindje. Het slingergewicht echter heeft door zijn traagheid (of inertie zooals de natuur kundige dit noemt) den schok niet meegemaakt, daar het niet onwrikbaar aan het huis vastzat. Het is daardoor achtergebleven en hangt even niet meer verticaal onder het ophangpunt. Dit komt op hetzelfde neer alsof er geen aardsehok was geweest. maar iemand het slingergewicht iets terzijde uit den evenwichtsstand had getrokken. De slinger zal daar door iets gaan slingeren. .Stel dat iemand na de:i aardsehok in de kamer komt. I lij zal j dan aan het zwakke of sterkere slingeren van den slinger kunnen zien dut er een scho'v ge weest is, en ook of de sclw>k tttci'k' ui ziruk was. De seismograaf is ook zoo'n slin ger, alleen van een ander type om ook de allerzwakste schokken nog te voelen, die de bovenbeschreven slinger zelfs niet in beweging zouden brengen. Men maakt het toestel zoo dat het óf horizontale schokken voelt, Of verticale schokken, want met beide appa raten tegelijk kan men dan. iedereii willekeurig gerichten schok aantooiien. Immers een schuine schok is te ontleden deels in een horizontaal. deels in een verticaal bestanddeel. De verticaalseismograaf (fig. 1) bestaat uit een stevige stang O I), die bij C draaibaar aan den muur zit en bij ]) een 7, ware n nietaalmassa M draagt. De stang met gewicht wordt gedragen door den spiraa.lveer S. die van boven vastzit. Krijgt 't toestel een verticalen schok omhoog, dan blijft h -t door zijn inertie even achter zoodat de veer iets uitgerekt wordt en het toestel pas mi. gaande schommelingen weer ( De horizontaal-seismogi-aaf ( uit een zwaar gewicht M. dat lange stang zit. die recht l verticale stang A 15. die bo kan dra i en dus de as is. waarom M en de hori zont a.Ie slang kunnen draaien. Krijgt hc.t toestel een horizontale schok dan blijft het weer even achter. Maai' van schommelen is thans geen sprake. Om dit te bereiken moet het toestel, zooals da.n ook in wer kelijkheid gebeurt, iets anders opgesteld worden, n.l. met de slang AH iets schuin. J let toestel zal dan bij een schok in slingering komen om den e\ enwichtsstaiid. Hoe minder de schuine stand verschilt van (h; verticale, des te gevoeliger is liet toestel: maar-men moet oppassen dat de- stand niet weer zuiver verlico^il wordt. wa.nl dan krijgt men geen schommelin gen meer. zooals ik reeds zei. Hoe langer de horizon ale stang en boe zwaarder het gewicht .M, des te grooter wordt ook de gevoelig heid voor zeer geringe schokken. (iewoonlijk maakt men hel toestel zoo, dat het zijn eigen schomme lingen automatisch opteeke it. Men laat nu in net te onderzoe ken terrein een lading dynamiet springen, die een paar nieter in den grond is ingegraven. Op deze wijze ontstaat een miniatuur aard beving, die een tiental kilometers in het rond te voelen is. tenminste met de beschreven gevoelige seismografen. De schok van de ont ploffing plant zich mi met zeer on gelijke snelheid voort in velschil lende stoffen. Door de lucht gaan de trillingen met een snelheid van ongeveer .5.511 M. per seconde, maar door rotsgrond. di ht bij de oppervlakte!, niet een snelheid van l SIM) M per sec., en nog vlugger op groot er diepte. In ondcrgri nidsche zoutmassa's gaan de trillingen nóg veel vlugger, want de snelheid neemt in het algemeen toe naar mate de dichtheid afneemt en de veerkracht toe neemt. De snelheid in zont kan wel ISIM) M. per sec. bereiken, l Fel is dus mogelijk (fig. o) dat de ont ploffingstrillingen, die ten deele door den bovengrond ga.au van S, waar de ontploffing geschiedt. naar W. waar de scismngraaf staat, luti'r arriveereii dan de trillingen SAHW. die- door diepere grond lagen gaan en daar van A tot 15 door een zoulmassa lieeiigaa.ii. De langste weg wordt dus in kort eren lijd donrloopeii; vandaar dat ik begon met 1e zeggen: ilt' r.chie tre.ii ia niet uteetls ili' k'irtxtc. Als men dus op verschillende plaatsen me{ deii seismograal' noteert waar de mi r natuur-aard hèving gevoeld wordt en vooral iKdiiiieer zij gevoeld wordt na het gegeven ontploffingssein. dan kan men in sommige gevallen als de trilling bijzonder vlug arriveert, uit, de/.e abnormale vlugheid conclndeeren dat er een zout massa inden grond zit, die dan als een indicator van mogelijke petroleum gebruikt kan worden. Maar de/.e metingen zijn alleen mogelijk met zeer gevoelige toestellen, die de zeer geringe, kunst matig opgewekte aardschorshevingen tienduizend keer verst erken; tegel ijk niet de/.e groot e gevoeligheid komt het onvermijdelijk gevolg, n.l. dat bet toestel op een zeer stevig voetstuk moet opgesteld worden. De windstoot, die een boom doet schudden. brengt daardoor tegelijk den grond in zwakke eelllge op- en neer>t rust is gekomen. g. -1} bestaat ook aan een horizonla e ekig vast zit ajin < en ?n en onder in een tap trillinu": branding op de verre kilst ^ kan [vel- in het binnenland nog voelbaar zijn en bovendien kunnen allerlei voorwerpen door terugkaatsing de a.ardt rillinu'en bein\ loedeii. Al deze kleinigheden worden natuurlijk voor het zoo zeer gevoelige t rest el even zooveel bronnen van ernst ige storingen . Alleen herhaalde [proefnemingen geven dus een betrouwbare uitkomst, en da.n is weer de geoloog onmisba.ar om met zijn praktische ei-\arinu de na.t uurkundige feiten aan te vullen en uil te leggen. tiirtiiigrnis «lor waarheid ~\ K mort het nogeens hebben over liet ..rechts-* plegel)". Nu naar aanleiding van de wel heel lang geleden ('nlemborgsche moordzaak, waarvan thans liet vertraagde tweede deel voorde; Tielsche rechtbank ..dient." Ofschoon het waarlijk tol niet vet>l dient. l )e/.e Tielsche rechtbank liad de verkeerde ver oordeeld op getuigenissen, die. na een moeizaam en volhardend onderzoek van de Verdediging, later volkomen valsch bleken. Met het voor de justitie logisch gevolg, dat nu de valse h e getuigcrs wegens nx'ineed moesten terechtstcia.il en wel veroordeeld zullen worden. Zulk een rechterlijk college is als een hakmachine, wat er onder geleed wordt, gaat ei' aan. bedoeld of niet. kostbaar of niet. Want zoo ondersehe.idingloos als het eerste, zal ook dit tweede oordeel zijn, dat, welbeschouwd, een eigen ooi-deel inhoudt. Het is immers gebleken, dat Mier op uiterst zwakke basis recht gesproken is, nu men de beide hoofdgetuigen opnieuw ziet verschijnen: allerprimitiefste zielen, nauwelijks liet dierlijke ontstegen, voor elke suggestie vatba.a.r, die hun stomp egoisme voordeel belooft, of hun a:igst voor de gestelde machten helpt verminderen. Wat weten de/.e menschen van de waarheid", of hoe /.ouden /.ij hun eigen indrukken of gewaarwor dingen kunnen verstaan en ontkomen aan de kh.derlijke fantasteneen, die, als verlengstukken van die indrukken, in hun verwarde hersens ter stond opstijgen;1 Ken enkele wenk naar den kant van hun veilig heid of voordeel is dan voldoende om bun de ..feiten" in dien zin te doen plooien, en eenmaal zoo vastgesteld, groeit die interprctat ie in zeker heid, tot de getuigei-s inderdaad niet anders weten of het is de zuivere waarheid, die /.ij spreken. Ook ;?,! waren /.ij in liet begin daar niet zoo heel zeker \;i». Aldus in de/.e armoede van begrijpen, voelen en zich herinneren, verschenen /.ij in hel kabinet va.:i den rechter van instructie, die enkel ..de w.i.'i.:-hcid ' zocht, hetgeen hier eenvoudig zeugen wil de bevestiging va.n zijn constructie en opvatting der feilen. w;1..;.1 ::t oe. de/.e zielige wezens vanzelf sprekend. het kneedbare materiaal leverden. Natuurlijk beïnvloedde hij hen niet bedoeld of bewust, ma.iir hij miste de menschenkeiinis. om ge tuigenis en zijn eigen oordeel daarin, naai- waarde te schatten en was denkelijk ook een ietsje te veel overtuigd van /.ijn inzicht in crimineele zaken. /oo bouwde deze rechter, met vaste en vaardige hand. het gebouw des misdrijfs op, tot eigen en dei rechtbank tevredenheid, en had daarbij maling a.a,n dwaze psychologische bezwaren en subtili teiten. Waarvoor tha.ns deze onnoozele zielen zullen boelen, /oo wil het Wet en Justitie. Op hun hoofd komen de onwetondhedeii, licht vaardig heden, ijdelheden en vooroordeelen dei' heeivn rechters. Kn er was ook nog een advokaa.t. die niets Ier \erdediging te zeggen vond. bij dit rechts-plegen .... K. C. BRANDBLUSSCHER HOLLANDIA" SPANJAARD&C2 FABRIEK ESPANA UTRECHT