DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 24 NOVEMBER 1928 No. 2686* Amsterdamsche Bijzonderheden door Prof. Dr. H. Brugmans liVIII. l>e watervoorziening; ^ E is een oud verhaal, dat Kavel V in 15M) J aarzelde naar Amsterdam te komen, omdat dat gevaarlijk was voor zijn gezondheid; immers alles was hier bedorven, bodem, lucht en water. Stellig is de bodem van Amsterdam niet altijd even zuiver; feitelijk woont men hier op een moeras. Intusschen heeft dat blijkbaar nooit al te veel kwaad gedaan; er is trouwens niet al te veel aan te doen: Amsterdam ligt nu eenmaal waai' het list en ontleent juist daaraan grootendeels ook zijn. eigenaardig karakter. De lucht van Amsterdam schijnt zwaar te zijn en ook vele menschen te drukken; maar alweer: er is niet veel aan te doen. Geheel anders staat het met het water: hier heeft men in den loop der eeuwen getracht zooveel mogelijk verbeteringen aan te brengen, daar men wel spoedig tot bot inzicht kwam, dat zuiver drinkwater voor de gezondheid van de allergrootste betetkenis was. Vóór de zestiende eeuw hooren wij daarvan niet al te veel. De Amsterdammers waren voor hun behoefte aan water, met name aan drinkwater, aan gewezen op het regenwater, dat overvloedig van de daken stroomde en langs goten en pijpen in regenbakken werd Beleid; of het daarna ook nog weid gezuiverd, blijkt niet. We-lwatei, uit den bodem opgepompt, kon slechts op enkele plaatsen in de stad wo den gewonnen, waar een hoogere zandbodem aanwezig was. En dan was er nog het rivierwater, dat uit den Amstel en uit de burg wallen, grachten en. vesten kon worden vei kregen. Dat klinkt op het oogenblik wat zonderling, wanneer men althans aan de mogelijkheid van drinkwater denkt. Maar de Amstel schijnt oudtijds vrij zuiver water te hebben gehad; bovendien nam de regeeiing aanhoudend maatregelen om de ver ontreiniging van het water te keeren. Of die keuren veel hebben gebaat, moge in het midden blijven: er is hier grond voor ernstigen twijfel. Immers de stadsreiniging liet nog alles te won.sch.on. over en de burgerij moest haar vuil en afval toch kwijt. Wij weten, dat de walmuur gewoonlijk vei fraaie! werd door noodzakelijke getimmerten, die do rein heid van het rivierwater niet kunnen hebben ver groot. Wij vernamen ; l dat Karel V het Amste-ramsche water als bedorven beschouwde; Zijne Keizerlijke Majesteit zal wel gelijk hebben geluid, ten minste wat betref i h 11 Amstolwat ei. Daar kwam nog iets anders bij. .liet kwam voor. dat door doorbraken zoutwater y.icli in A in*t eiland verspreidde, zoodat het rivierwater totaal onbruik baar werd. Dat was omstreeks KiOO ht-t geval. Feitelijk was men toen in Amsterdam alleen aan gewezen op de regenbakken. 'Nu hadden, niet alle inwoners e n regenbak; onder de smalle gemeente in de volksbuurten had men stellig zulk een nuttige en onmisbare inrichting niet. IC r moest dus raad worden geschaft. Kr werd dit op gevon den: er werd een gilde opgelicht, de watersoeieteit, die zou hebben te zorgen voor den geregelden aan voer van Vechtwater. Dit water werd in schuiten te Amsterdam aangevoerd: uit die schuiten werd het aan de inwoners verkocht voor een stuiver per gang, d.w.z. twee emmers. Dat was de gewone prijs: maar bij langdurige droogte of bij gesloten water steeg do prijs natuurlijk, soms wel tot het tienvoudige. In het algemeen was deze aanvoer voor de mindergegooden bestemd; vermogenden lieten het water in kruiken uit befaamde pompen in Utrecht en irr Haarlem halen. Zoo was de toestand nog in den aanvang der negentiende eeuw. Toen begon de watervoor ziening meer en meer de aandacht der autoriteiten te trekken. Koning Lodewijk besloot een tiental waterbakkeii in zijn nieuwe residentie te laten nraken; het is er niet van gekomen. Ook Napoleon, wieri weinig ontging, bemoeide zich met de water voorziening van (!;? dorde stad van het keizerrijk. Zoo werd beproeid meer putten te boren op daar toe geschikte plaatsen, het Amsle-lvelel. do Nieuwmarkt, de Noordermarkt; maar de/.e poging leverde geen bevredigend resultaat, op. liet zou tot bijna het midden der negentiende eeuw duren, voordat er geheel andere plannen werden be raamd. Tot dusverre had men water getrokken. uit den bodem, uit den Amstel, uit den regenval, uit de Vecht, hl l S-l ('5 kwam de gepensioneerde majoor der genie Vaillant voor het eerst met het denkbeeld voor den dag om het water te betrekken uit de duinen, die'n alleen als aanvulling, daar volgens hem l.et gebruik van regenwater wel nooit zou eindigen, l'it de duinen zou het water door gemetselde tunnels worden gevoerd naar het be kende Brouwerskolkje bij Overveerr etr vandaar door buizen naar Amsterdam. Dat was waarlijk wel het verlossende denkbeeld voor de watervoorziening van Amsterdam. .Maar zooals zoovele nieuwe donk! oeldeir worden ook de plannen van Vaillant bestreden en /.elt's gehoond. Maar de ontwerper ging zijn gang: hij stolde zich in de eerste plaats in verbinding met Kngolsche ingenieurs, deskundigen op \vatorloidinggobied. en ten andere met invloedrijke Amsterdammers. Daaronder moet vooral worden genoemd de be kende dichter mr. Jacob van hennep, die dadelijk het belang der zaak inzag 011 mot klemmende wel sprekendheid den aanlog van een eluinwatiTloiding bepleitte, /oo kon dan in l Sol de Duiiiwat er-Maat schappij worden opgericht, a,an wie do regeering do noodige concessie verleende. Amsterdam had geen eigenlijke concessie voor dit bedrijf gegeven. Kr bestond dan ook geen Wettelijk monopolie, hoewel de l hiinwatei -Ma.al schappij feitelijk toch wel meest el' was van dewalorleverantio dor sta,d. Alleen luidden l!ui gemeester on Wethouders den 20 April ISl'l verlof gegeven voor den aanleg dor waterleiding: geen enkel Voordoe] voor do gemeente was daarbij bedongen. Dell 11 November 1S.*)1 werd de eerste spade in de duinen gestoken door den. ! rius van Ora.njo; de koning was vol belangstelling voor de zaak eu had daarom zijn elfjarigen oudsten zoon ge/ouden; liet feit werd door Boots bezongen. De zaak Werd mot kracht ingezet en doorgezet. Twee jiUU' na. de eerste spa.tlest eking, tien l-i December 1S.">:'>. kon hot eeiste duinwater aan de Anisterdamselio burgerij worden geleverd uil een fontein bij de Willemspoorl. Don l -Mei 1S51 werd het eerste abonnement afgesloten, liet gebruik nam steeds toe: terwijl men irr 1S4(> nog dacht, dat (i.")U M-. water per dag. voldoende zou zijn, had Vaillant reeds gerekend op H.">00 Ml?..wat men onzinnig en bespottelijk had gevonden. Welnu, in 1S55 worden reeds 7(100 .M2. per ela.g van do duinen naar Amsterdam gepompt. Vandaar dan ook, dat reeds in ISöde werken in de duinen moesten wordtin uitgebreid. Ook later worden tle/.e werken steeds uitgebreid, met name van 1S77 tot 1S7!.): toen werd ook een tweede transportleiding van Leiduin naar Amsterdam gelegd. Juist in dezen tijd was do verhouding tot ele gemeente veel slechte!' geworden. Bij het gegeven verlof had de gemeente geen enkel voordeel be dongen: maar het nadeel voor de maatschappij was, dat het verlot' ten allen tijde kon worden inge trokken. Het kwam zoo ver, dat do gemeente be sloot niet verder met de maatschappij te onder handelen en den directeur van publieke; werken op te dragen een plan voor een gemeente-wal er-leiding op te maken. Zoo kwam een ontwerp voor een Vechtwaterleiding tot stand. Toon begreep even wel de Duinwater-maatschappij, dat zij eieren voor haar geld moest kiezen: zij deed nieuwe voorstellen. Maar do gemeente ging haar gang. Don !' April 1SS-l- besloot do raad aan de maatschappij don aan leg van een V echt-waterleiding op te dragen, eleze; nieuwe concessie voor :>."> jaar te veiieeiien on bovendien verschillende! voordeelen voor de ge meente Ie bedingen. Maar toen weigerde de maat schappij do nieuwe concessie te aanvaarden; lang durige onderhandelingen wa.rerr het gevolg. Kerst tien i April JSSÖkon de raad do nieuwe concessie voor de beide waterleidingen verlociien: daarin werden belangrijke rechten voorde gemeente ge reserveerd. Do Yeohtleiding kwam door de tegen werking dor polderhestureM eerst l Mei l SSS Be reed; zij diende uitsluitend voor do industrie on Voor don publieke!) dienst: als drinkwater wa.s /.ij uitgesloten. liet duurde evenwel niet lamr. of er kwamen nieuwe; be-zware-n, elie voorna.melijk hieruit voort kwamen, elat er nog dikwijls watergebrek was. met name in heete 011 droge zomers: men herinnert zie'h tle; klachten der bewonels va,n de hoogere regionen van Amsterdam, waar men zich mot een minimaal straaltje; moest tevreden stellen. Hoe-wel tlit euvel zich natuurlijk even goetl bij gemeeiite-expli.itat ie kon vooreloeii 011 inderdaad ook heeft voorgedaan. Wee-t men hel aan de maatschappij. Zoo werd tl:; openbare ineeiiiug ook hiel voor ele intrekking der conce'ssie gewonnen, elie; zeer werd vergemakkelijkt door elen moeilijken finaneie-elen toesta.ntl. waarin ele .Duinwater-maatsehappij was komen te \ crkoeren. .Burgemeester oir Wet houders stelelen dan ook tien 7 Novombe'i' ISit.") tien raad voor. tle concessie in te tivkken: den IS De-ceimbe-r we-iel elaartoc besloten. Om fe>rmoel-t'ina.neie"-le- leele-neii werd elat besluit 'l April ISIMi nog eens gowijzigel. Ma.ar toen was sedeTl het begin van dat jaar tle exploil at ie der wa.terleidingen roe-els eloor tle gemeente begonnen. In datzelfde! jaar kreeg do ge-im-e-nte k tle lieschikking over de- in Isss aa.nge]e'gele- waterleiding van Nieuwe!'-Amstel. /.oo bezat Amstcrelam dus in IS'.Mi drie waterleidingen. Neig in daty.elftie ja.ar tletleii Burgemeester en Wethouders vc.o! stellen tot hot uitvoeren van uit breidingswerken, die ook werden aangenomen. Kintle l!)02 waren tle/.e werken groot entleels tot uit voering gekomen, l ut usselu-n bleek l'et al spoedig, tlat nog grootere capaciteit der wate-rloielingen voor tle behoeften van Amsterdam nooelig was. Men deed ond rzeie-kinge-n. op ele heide onder Hilversum, aan elen Ki.jn bij Amorongvn en op (Ie YehlWo. Zelfs Werden voeirboroiele-nele- maat regelen getroffen. VOO!' tlell boUW van eell Itijnwate-rlcieling. liet is er niet van gekomen. \\ ij mogen ei' no^ wel eens a.;!.n ht ruïneren, dat Amster dam hot tla.nkt a.a.n mr. /. van ilmi Boigh. «lal toen y.ulk een kostba.ro nieuwe- wate-il -ieling niet is tot slanel gekomen. Men heeft zie'h «'eer gewend tot de; oude winpla.ats. ele- Konne-ine-r duinen. Hier Werilon van l!Hi:! tot l'.IOti alleilei uit lu-oielingsworkon tot stauel gebracht : ei n derde leiding werd van Leiduin naa.r Haarlem aange-le-gd. Ook ele winplaa.ts van eli-Wii.torle-ielingva.il Nieuwei -Amstel te Hilversum werd belangrijk ve-rbe-te-rel. Tussclu-n I'.MI!) en 1!»1 l wist tle gemeente de hand neig eens te leggen op nieuwe terreinen m de duinen : d a.'i rel oor kon het kana.lennet belangrijk «onieii uitgebreid. Daardoor kou Amste-relam iiie-1 alleen zie'h /.elf van steeds grooter ove-rvloe-el van water vooi/.ieu. maar ook nog een aantal kleine; ge-inoe-iiten op zijn buizennet aa.iisluiteu. Wa.tel' Wekt gewoonlijk Weinig gee'stell ift : het is. 0011 wat koel element. Maai' niettemin, kan nu-n me t waarde-e-ring constateoi-en. elat do watervoorziening van Amsterdam thans beter is ela.n ooit te \ore-n en dat tlo alge-meeino ge-zemelhe-iel elaurbij in de-n ruimst011 zin gebaat i> geweest. BERGT UWEN INBOEDEL BIJ VOOBGENOMKN VESTIGING IN DEN HAAG OP IN HET BUITENLAND BIJ DE FIRMA BATKNBÜKG & FOLMEK TE 'S-GRAVENHAGE,HUIJGENSPARK22 TELEFOON 11030 EIGEN GEBOUWEN. Bespreking kosteloos 8PEC. BlNNENL. EN INTERN. TRANSPORTEN