Historisch Archief 1877-1940
DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 8 DECEMBER 1928
No. 2Ó8&
Oost en West
door Mr. H. G. Koster
Nederlandsche Munt
Holland'i beste 10 cenu sigaar
DE verhouding van liet oosten tot het
Westen. Begrijpen oost en west elkaar of
begrypen zij elkaar niet? Wat is er al niet over
gepraat en geschreven, gedebatteerd en gefiloso
feerd ! De oostersche ,,ziel" en de westersehe
ziel" zijn uitdrukkingen geworden, die een
gevoel van weerzin wekken. Evenals een al te
getrouw kerkganger beu kan worden van woorden
als zaligheid, genade en zonde, en een al te getrouw
meetingbezoeker soms misselijk wordt van ter
men als uitbuiting, klassenstrijd, meerwaarde,
zoo wordt de gehoorzame dagbladlezer tot walgens
toe gekweld door die oostersche eri westersehe
ziel", die elkaar wél, niet of 'n klein beetje be
grijpen. Toen de Dostojewsky-mode nog heerschte,
hoorden wij ook allerlei gekwezel over de Russische
ziel." Gelijk de befaamde Soep-Hein uit het
kinderboek cl leen dag. hetzelfde bordje soep vóór
zich kreeg, omdat hij 't niet verkoos te eten. zoo
krijgt de geduldige krantvewlinder minstens n
keer per etmaal Kipling's East is Easi and West
is West, And never ihe
twain shall meet opge
diend. Meestal is het
citaatsoepje nog verkeerd
klaar gemaakt óók en
staat er the two inplaats
van ihe twain. Let u maar
eens op ! Jacob van
Lennep heeft in zijn aller
aardigst citatenboekje
geschreven dat de meeste
citaten gebruikt worden
lijnrecht in strijd met
de bedoeling van de
schrijvers, aan wie ze
werden ontleend. In de
hoogste mate geldt dit
van Kipling's refreintje.
Want deze versregels
worden onmiddellijk gevolgd door twee andere
die aldus luiden :
Bvt there is neither East nor West. Border, nor
Breed, nor liirth,
Wken two strong men stand jacs to face,, t/io' they
corne from the aids of the carth.
De bedoeling van den dichter is dus juist het
omgekeerde van hetgeen de citeerders nicenen.
\Vant die bedoeling is deze: hoe ver oost en west
ook uit elkaar liggen, er zijn geen grenzen van
beschaving, noch van geboorte als twee sterke
inenschen van aangezicht tot aangezicht tegenover
elkaar staan.
Dit thema van Kipling's Bullad. of Kunt
and West i? het stramien, waarop een onlangs
verschenen Indische roman is geborduurd: de
roman van den heer J. Koning, getiteld Het Vc.rloren
Land l).Laat mij dadelijk zeggen: een belangwek
kend boek; een tendeiiz-roman, maar een. zeer
goede. Hoewel vooringenomen door het oostorsch
en westersch ,,ziele"-gedoe, dat ik al op de
eerstebladzij, ja op den omslag voelde naderen, overwon
ik weldra mijn vooringenomenheid en ik hel) het
werk tot aan het einde met spanning uitgelezen.
Het is de geschiedenis van een Javaarisclieii regent
szoon, die naar Holland komt om in Leiden rechten
te studeeren. Hij is een. droom».r, een stille peinzer,
een mysticus. Het westen lokt hem als een land
van mysterie, zooals sommigen onzer Iiidiëlokt
als. . . . het wonderland. Maar Europa stelt hem
teleur. Het westersehe leven is wreed. hard.
ko:-lverstandelijk. Hij zoekt wijsheid, vindt slechts
wetenschap, die zijn geest ledig en zijn hart koud
laat. Overal mist hij do vroomheid en do overgave
aan God, den islam, dien zijn vader en zuster en hij
zelf als de eenige ware en natuurlijke- levenshouding
aanvaarden. Hij komt in aanraking mot do revo
lutionaire Indische studenten. Korten tijd wordt
hij door hun frasen meegesleept. .Maar hij komt
tot inkeer als hij hun practijken kennen lee.t en
hun noodlottig drijven doorziet-. Relatiön met
blanke meisjes en vrouwen ontbreken hem niet.
Maar de erotiek van net westen is een andere
dan die van het oosten. In het Westen is de ero
tiek verbeeldings-spanning; in het oosten eenvou
dig natuurgebeuren. Zeer kiesch heeft de auteur
de gevoelens van Sosro (zóó heet de jonge Javaan)
ontleed. Heeft hij gelijk? Is de Oostersche erotiek
inderdaad fantasieloe>zo, natuurfunctie? Aan
ethne>logen en sexologen blijve de beantwoording
dezer vraag voorbehouden.
Sosro leert eindelijk een intellectueel Hollandsch
m ;isje kennen. Het tweetal komt heel spoedig
tot elkaar, /ij is semi-arts en als beiden afgestu
deerd zijn trouwen zij en zullen zij naar Indi
reizen. Het jonge vrouwtje trotseert den spot van
vrienden en kennissen en de scheldwoorden, van
het gepeupel in de straten, als zij met haar
inlandertje gearmd loopt. Maar op de huwelijksreis be
gint zij toch al te gevoelen, dat Sosro zoo getieel
anders is dan zij. Parijs, dat machtig westersch
cultuurcentrum, interesseert hem niet. St-il ligt
hij op zijn hotelbed, in mystiek gepeins verzonken,
ee;n strootje te rooken. En als het tweetal in Indi
' is, wordt de uiterlijk vereuropeeschte Sosro toch
weer de echte; Javaan. Hij voelt,,geheime krachten"
naderen; om zich daarvan te bevrijden haalt hij
een doekoen" die met magische kunsten niet
alleen hem, maar ook (irejnie van het lot!) het
doctoresje onder zijn toovorbehandoling neemt.
Hier eindigt het beiek ! Heel jammer. Want de
schrijver lost het probleem, dat hij gesteld heeft
niet op. Steeds weer had hij ons getoond hoe liefde
en wederzijdsch begrijpen, boe opgaan in elkanders
persoonlijkheid en ware deemoed twee geheel
verschillende rassen tot elkaar kunnen brengen:
t h ere is neitlier l\nxt nor II>*'/, Harder nor Breed nor
Biri/i ! Kii mi op het- eind slaat de; auteur om 1.11
Ui at elie-ii ellendigen doekoen aanrukken, elie-, een
griozeligen. cirkel om het Ileillandsehe doctoresje
beschrijft en op spookachtige, manier naar haar
blanke: voetjes staart.
Mogelijk hooft de auteur met dit slot bedoeld:
lozer, oeik ik kan u ele oplossing van hot
probloemexist?west nie't geve'ti. maar ik Ve;i>'e;ha,i'tc u vele'
gegevens; vindt zelf de' oplossing, die' voor n do
boste is !
Dit boek is geschreven niet oen ongewone
kennis van Indische en Iiidiseh-Kuropeesehe
morifchoii. milieus on toestanden. Do blik, dien
de; schrijver op het woelen dor Indische revolu
tionairen in Leiden, ems schenkt, is waarlijk
sensationeel, /oo verhaalt hij heie' daar jongelui
lijsten aaiilegeleii van ambtenaren en particulieren,
die bij het uitbreken van den groot en Indischen
opstand het eerst zouden worden vermoord. Wij
Vernemen, elat een dei' jongelui de- be'ta.alele
minnaar wfis van een oudere dame en dat hel door
deze' beta.a,lele honorarium door eleii jongeling
besteed werel voor do heilige' zaak der revolutie.
l'Ylsscho toestanden ! Natuurlijk hooft elit boek
ook y.ijn zwakke- kanten. Ken fout acht ik hel.
dat elt; schrijve-r ve'r/.uimd he-ett elen invleK'el van
elejuridische studie op den geest van ete/i'ii oosterling
te behandelen. De'auteur wilde ons de Kuropeese-he
Lehr- und Wanderjahi'e van den .la-vaan Sosro
geven: hij had ons elan ook nioete-n toonon hoe dit
oost er.se'h gomeied reairoerde op ele' stuelie vn.n het,
wosterscho recht niet zijn abstracte dogmatiek.
op het dialectisch gekrakeel der Ixio^-.'ieoi-drn.
eloii wirw.'V.' ele'i' jurisjiruelent ie', eleii .Ma,!i;!.-lihara,ta
\'<-(,n f doeningen, stelsels en problemen. \ ;in <le ver
warring, die reeds daarvan alleen op e-en
slilvrooni. mystiek gemoed uit gaal. h"el't de. auleiir
ge'i-n bes-,-f Lvha-d. Ook ele- si uilie el er medicijnen v a,t l
Ililele'. Sosro's vi-oiiw, hè.'ft (Ie ji.ufcdr niet als e.'ii
factor in haar geest csle-vor. gezien. Ililele is ve>or
een a.rts ook wel eeüklein beetje' onnoozol. Doch
dit zijn maar kle'iue vlekjes, llri \''ei'l<>/cti LUIK] is
We-rke'lijk e-en boek \'an iemanei. elie' wat te- /"guon
hé:''ft e'ii hel goed wé; Ie zi'ggeii. zoiiel'-r
litleraire mexiielen-nerij. zemelor jir.-t e-nsio. e-on ben-k mot
eiueliTWe-t se-h-eloge-lijko e'iu'onse-h;1 [ijie-n e-n toch in
ele hoe>gsto mate.... ei'ii boek van de/i-n tijd.
1} liet ]'<rr/o>'eti I.cml. roinun t'ftn Joluti) I\<innt<i.
.M<iiitn,"h<i)))>ij r/>i>r doedc /?» <!i>edi-oi>i>e let-luur Ie
Amsterdam. 102S.
TOEGEPASTE KUNST
door Otto van Tussenbroek
Tentoonstelling van Artistieke
Oe.tonniStoffen enz.
In het Stedelijk Museum te Amsterdam hooft
do afdeeling Kunstnijverheid der N.V. l'. P. van
Vlissingen en ('o's Katoenfabrieken te Helmonii
een overvloed van hare voortbrengselen bijeen
gebracht op het gebied der y.gn. erotonno's, printen
plains. silkshine's enz., waarvan in de eerste
pliiali
de dooi1 A. ren der J'l.m ontworpen .stalen dienen.
te worden vermeld 011. wat meer zegt: dienen
tiworden geprezen !
De/.e kunstenaar heeft begrepen dat eene ge
ornamenteerde stof des te meer eenheid z;i)
vertoonen als bij de herhaling het gebezigd
siermotief zoo min mogelijk opvalt en dit laatste? zich
daarbij vrij en speelsch ontwikkelt tot een vast
aaneengesloten, karakteristiek geheel.
Het vlekkerige, verbrokkelde aanzien wordt
hierdoor voorkomen (en dit vooral in de gedekte
tinten mér dan in de sterker contrasteererxle
kleurstalen). waarbij door een zuiver tegen elkander
aansluiten en passen (het z.g. registreeren";
der bij het drukken benoodigde blokken of walster
open plekken e.d. nauwlettend zijn vermeden.
In tegenstelling met de; nieuwe; ontwerpen
van ('iiddhtq en Lanoou zocht, van dei' Plas het
niet in wat men zou kunnen noemen de
slingerende; lijnteekoiiing van e>e-n zich duidelijk herha
lend, min of meer week doinond motief, ma.it;
hij componeerde in hoekige vlakken, meest diago»
naals-gowijzo zijne ontworpen, waardoor alle0
tot oen sterk aaneengesloten decoratief geheel
werel opgevoerd. Daarbij zijn talrijke; détails in
hot totaal deT versierings-ordonnantie zoodanig'
opgenomen dat deze als he-t ware' diiarin ongemerkt
verzinken om toch. olk voor zich, als fijne toetsen.
in he-t klour-gammi).. hunne' waarde te behouden .'
Wij hebben Gidding wel eens boter op elive-i
gezien en wat Lanooy gal' vie-1 geheel buiten y.ijn
talent, want wie- het nobele pottenbakkerswi i 'h
van dezen kunstenaar ke'iit (of het glas woa.rii,
hij inderdaad y.ijn a,angeboren ceramischen a.au
nie-t verloochend.-) weel dat hij allerminst
«rtii.UK'ntist ka.n heeteii.
/oo ziet men elan op de/o tentoonstelling
(wa.arva.n slechts te betreuren valt dat ele^ goede sma.aK
bij de inrichting niet evenzeer lot y.ijn recht kwan
als in ele- aldaar uitgestalde- producten) l-miiddruk
en ma.cliinodruk nevensee-n en ei' is eins kans te-!
Ie T/.a.ine vergelijking. Is bij eerstgenoe'mde
eei.voudige. eiuele werkwijze allereerst eiTi wei-km;,;,
noodig elie' y.ijii vak door en dooi' verstaat en eiie
dus niet Ie mager en iii<-( te vel. zijn houten Me n
pols op ele steit' zet niet uiterste zorgvuldigheid.
opdat niets verloope of vorvloe'ie, ele- maclmn
daarenlegeji. uitermate' ingewikkeld, biedt nie-mi'
mogi'Iijkheden. ma,ai- ook daarbij keiint y.ellb...
heerscliing in hel spel. waar hel stellen deriolle'!>
allee-n reeds '/, i'i' veel tijd' in beslag neemt. Voel
elke kleur wordt een al'/on<lerlijko, metalen
M.I!.(cliché''! gc'bc'zigd en ook hier is liet regis) i-e-e ; e ?!?
liindende' eiseh. l >a.t daarbij elk.- werkwijze', het/.r
hanil- .il' macliinodruk. ha.a.r eigen kenmci k> i.ei
k.'U'.'t.kter eeYaa.irl. ligl voor de hand. \Va.ar l.i.j het
Ita-ndwerk. iloor minimale' vorsi'iiilloii, een yek,>.
vrijheid en he-wegelijkhcid vall e>|> t- n,e H..I i .
ge-el'! ele machine een niec'i' inathi'in.'il iseh strak'k'
(e-e'k.'iiing. HijzemdeM' t'ra.ai zijn de' zn"n. slia,di>v,
pla.ins. waarvan d.' lijnen en kleuren licht \ e : ?
\'Ioeieii, een oflVel elat verkregen wordt dooi- h< :
vi'mr het \\oveii. bedrukken van de keltinu.
Ten slolte verdient vermelding liel
kunst/-nelerepe-weefsel (op (Ie- liekellele' ,la.ci|lia rt-machini
ontslaan, welke juisl werkl als een si raatoi>-i l
niet gepei'l'oreerde \ e ui wka :i !'t en'. w;:.ai'bij ei'
loe'pa.ssing als menbelbokleodingssf of op
.-iiiiu1sl ooien en tahoiirols wordl aanhol oond.