No. 2691 DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 29 DECEMBER 1928 Twee Kerstfilms door L. J. Jordaan .,Dawn" (Cavell-film) Cinema Imperia l ,,Verdnn, vislons d'histoire". Marivaux Parijs. OOK de donkere, maar plechtige dagen om endo nabij Kerstmis brengen hun actualiteiten mee. Wij plegen ons dan gaarne bezig te houden met filosofische beschouwingen over oorlog, vrede. kanonnen, kerstkribben en wat dies meer zij. Bij tijd en wijle mengt de bioscoop zich op haar beurt in dit dierbare koor, door het brengen van. met vromen en tegelijk practischen zin samengestelde. gelegenheidsprogramma>. De beruchte Kerstfantasieën onzer groote theaters liggen nog versch in het geheugen do allesbehalve ..signifische" roode lampjes stemden den burger week de papieren sneeuw viel overvloedig en het Stille Nacht, heilige Nacht" bracht iemand liet water tusschen de kiezen. Dit alles werd bekroond door een orivervalschte Kerstfilm, liefst met engelen en visioenen en wij gingen na afloop gesticht naar huis.... ot' ietwat wee, al naar onze gevoelens. Intusschen kan een dergelijke demonstratie, die alevel meer niet de recette, dan met de piëteit te maken heeft, slechts de zeer naïeven in den lande overtuigen van onzen algemeenen christen- en vredeszin en de goede smaak van zeer velen verzet zich oneerbiedig en heftig tegen een diergelijk punch-pacifisme. Nee dan lijkt mij een mentaliteit als de Parijsche preferabel: zij draait met een zekere aange name onbeschaamdheid in deze gewijde dagen twee knallende oorlogsfilms. En als wij dan toch met alle geweld een blik in het hart der massa" moeten slaan, dan ontdekken wij er allicht luw er een nog altijd smeulenden, maar tenminste op! echten militlntheid, dan een valsch-sentimenteeU- burgermans-vredes-ideologie. Dat was dan de vermaarde ..Cavell-film", de film, die ambassades in opstand bracht en keurings commissies op den rand van een zenuwcrisis. Tant de bruit pour uiie omelelte. . . . ! Want laat ik het maar dadelijk /.eggen zonder dit politieke spectakel zou de film Dawn" zachtkens met duizend andere oiibeterkenende producten de vergetelheid /ijn ingvgledeii. ..Dawii' is een inférieur stuk werk. dat geen enkele opmer kelijke kwaliteit vertoont - '1 en /.ij dan het sensationeele gegeven. Wat. haar bovenal uiterst verwerpelijk maakt en liet kunst/.in/iig geweten tot hevig v,;rzet prikkelt, is haar cinema tografisch volkomen valsche opzet een opzet. die een gevaarlijke verwarring sticht in de nog altijd chaotische appreciatie van de goede film ? die zich bedient van oneerlijke middelen - die om kort te gaan geen ..fair play" is. noch in den loyalen. noch in den artistiekeii zin van hel woord. Men kan zich voorstellen, dat iemand wordt aangetrokken door de Cavell-t ragedie, als motief voor een kunstwerk, liet is daarbij volkomen onverschillig, of de historische figuur juist gezien is of niet het is berhaupt van geen beteekenis of men door een oorlogsepisode geïnspireerd wordt. of door een paar pantoffels. Mits de inspiratie oprecht zij en de middelen zuivr. liet is hier meer gezegd, dat onze persoonlijke inzichten in de Russische Revolutie niets te maken hebben met den ..To temkin" of ..De Moeder" -- zij hebben alleen te doen met de artistieke bewogenheid van den kunste naar en met de zuiverheid zijner middelen. Welnu noch van het een, noch \;>n het andere is ;n Dawn" sprake. Geen waarachtig geïnspireerd kunstenaar laat een historische figuur meespelen, omdat zij de werkelijkheid heeft beleefd -?dil i;; ecu goedkoope Uarnum-aiul-Baile\ -attractie, die be«EXERAAJ, AOEXTJKX VOOll r.-i^^,,TTffm AMATEUR-KISïO-VITKlISTIXG FOTO-SCHAAP & Co. SPUI 8 A M S T F, II n A JH rieden iederen artistieken norm staat. Geen waar achtig kunstenaar gaat met zijn heele gezelschap naar de authentieke plaatsen, of zij technisch ge schikt zijn ja dan neen, omdat het geachte publiek de zaak gaarne ..echt" ziet. Geen waar achtig kunstenaar tenslotte vernedert zich tot zulk een armelijke, droge post-mortem reportage tot zulk een wezeiilooze illustratie van. gemengde berichten en oorlogsfeuilletons. Wat ons dus in de eerste plaats behoort te stellen, fel en vijandig, tegen een dergelijke interpretatie, die de eerlijke en hartstochtelijke» kunstwerken deiKussen bezoedelt, is de troebele, geniepige op zet het ordinaire trucje, om met een sensationeel-politiek onderwerp furore te maken. Want het onuitwischbare kenmerk van /.ulk soort valsche films is hier wel zeer duidelijk aanwezig: hut driji'en nni de fi/»t op den iVA'.s/ .' Niet voor niets wordt ons in het programma en op het doek herhaalde malen en niet vette letters verzekerd. dat Miss ('aveil. . . . ,,has saved hen hundrcd d»d ten human Uren .'" I.oop naai' den duivel, mijnheer. met uw misselijke schund-reportage. Al had /.ij twee honderd en tien duizend human lives" gered. dan nog redt zij niet uw ne banaal en verachtelijk product. Het valt niet anders te verwachten, dan dat de technische uitvoering op hetzelfde peil staat. Wie zoo speculeert op de sensalioneele uitwerking van /ijn onderwerp . moet wel van een uiterste machte loosheid in zijn artistieke potentie zijn. De/e eerste film, die n.b. een renaissance van de Kiigelsche productie moet verbeelden, kan den Amerikaanschen vaklui slechts een schaterlach ontlokken. En terecht ! Het licht is abominabel heele scènes gaan verloren in een groezelig verward elairobscur. Monleeriiig en typeering /.ijn beneden critiek: we /ijn er pijnlijk van doordrongen, dat in heel Brussel van anno 'l ;"> alleen datzelfde onnoozel handjevol soldaten bestaat, dat uit den treure langs de vensters op den r.c.htergrond loopt. De enkele laarzen van Kisensteiu's ko/akken waren ee.i legioen (leze Duilschers ten voeten uit zijn een paar verdwaalde schutters ! Ik heb in Amerikaaiische films Pruisische militairen ge/jen, die in monsterachtige sehiieidigkeil" ware grotesken leken van de origineelen. Hier lummeleii een paar belachelijk uitgeruste tooncelsoldateii rond. met platte ransels. oud-modische wurmeiistekers en slecht-passende ba/arhelmen. De officieren, de klassieke schneidige" officieren der Wilbelmsche periode, dragen tweedehands jassen en houden krampachtig hun sabels vast -de Duitsche opper bevelhebber beeft eengezicht.dat duidelijk \ es !" en No !" zegt en doet wanhopige pogingen om zijn «,:ingeplakteii snor niet te verlie/en . . . . maar de buizen en ...Mi-dame l.odard" /ijn echt ! Hl ij ft Sybil Thorndike «Is ...Miss Ciivell". Wanneer ik mij heenzel over het irrileeren.le type van de boveii-mensclielijke plantjesheilige. dan. heeft dit spel zeker kwaliteiten, /ij beeft een mond. die onfeilbaar een warme, vibreerende stem suggereert -- de \ «.l v«n haar gewi:::tl roept teeiv, vluchtige la.vendelgeuren op ----- haar iiaiidenspel is een zachte, bewogen mineiirinuziek. De groote tragedienne. die' ons kond la:it, blijkt een film speelster, die ons boeit. Maaroverigens: Dawn":' ilnikioiil. moet /.ijn: ..Danni .'" ..VciNl il il- visioiis «l'llistoi r<-". Mier zijn wij op geheel ander terrein. Wat dit werk aanstonds onderscheidt is afmet ing. weidsehheid. grandeur, /eker - ook dit is een poging tol reconstructie, maar een poging tot reconstructie der emotie door de reconstructie der feiten. Voor a.lies wordt liet gedragen door een idee duur de extase van een kunsten":!!'. liet is uiterst interessa-.it de t wee oorlogswei-keii, oogeiischijnlijk zoo gelijksoortig, in den grond zoo principieel verschillend, met elkaar ie verge lijken. In de l'arijsche pers. die er een handje van heeft, lastige situaties te ontgaan, beeft men een oordeel over deze precaire film zoeken t e vermijden. dooi' pathetisch uit te roepen: Asse/ ! Asse/ '. ! Genoeg oorlog genoeg vernieling genoeg bloed- genoeg ha;: t !" Jawel, messieurs speciaal wanneer het een film geldt die niet chauvinistisch genoeg is. nietwaar:' Overigens ik herhaal: wat doet het er toe. welk onderwerp den kunstenaar tot motief dient'r 11.'t beschermt, noch veroordeelt een werk. De jonge Léon Poirier heeft een in waarheid gigantische taak op zich genomen: de visionnairsynlhetische verbeelding van het groote oorlogsdrania in West-Europa. Door de film gaan enkele symbolieke hoofd figuren: Ie soldat francais. Ie soldat allemand, la M ere. Ie Mari, la jeune fille etc. etc. '//ij zijn de rustpunten in den woest en br.aierd van oorlogs ellende. Verder is het werk verdeeld in drie episo den: La Force l'Enfer Ie Destin. Met behulp van dit eenvoudig schema tracht hij de tragedie van '14 te doen herleven. Hier is dus geen sprake- van eenliefcjeshistorietje, met den oorlog als pakkeiiden achtergrond de wel zeer ernstige bedoeling is. in et-iiige visioenen, de geweldige oorlogscatastrofe te omvatten en op te roepen. Hij zegt. er zelf hit volgende over: II ii'y a pas de röles dans Vt>rdun. Il inpeut, pas y en avoir. car. ici, les evenement s doininent les hommes: c-eiix-ei-n'agiss'.'iil pas: ils sont actionnés. Ce sont de petits jouets dans line grande tempête. I.eur vie privee ne saurait interesser persomie, done pas d'intrigue romanesque, pas de röles a jouer. Mais ;i cötédes per.soniia.lités historiques représentées dans Ie film par des documeiits authentiques. un certain nombre de figures symboliseiit chacuiie une idee. doniient des expressions humaines aux forces en jeu. S'il s'agissait de röles au sens théatral du mot. ce serait en véritéde tres petits röles. de bien fugitives silhouettes, niais nous iie sommes pas plus ici dans Ie liiéatrc qiie dans Ie roman. Nous sommes dans rhistoire. I/hisloire ne déealque ]>as les hommes, elle les agraiidit: c e qui serait petit röle devient grand symbole. Cela, une pleïade d'artistes l'oiit compris et. rerioncimt o, toutes ]iréséauces se sont groupés autour de lV?uteur pour l'aider a réaliser soii oeuvre. Ces artistes ont renonce a se maquiller. a rechercher lii grande scène. a prcparer letirs effets; ils oiit accept de t out faire, au contraire, pour n c pas ,sr détacher d< ia iiTHtjut' f'pif/ifc. tHiitH hicn .s'// inror/ion'r. . . . Xiedaar de ernstige, respectabele, rnaaj- /.eer /ware ta,:tk. die de jonge Kransche cineast /ich gesteld heeft, l Toe bij daarin geslaagd is? Naa.r mijn meening veels/ins voortreffelijk. Het is hem er nergens om te doen. als in de CaveH"-film, bepa,alde spannende a.vont uren ol /ells ma.:Mbepaalde gebeurt "nissen o]i den voet te volgen. Door conpage en montage (het snijden en opnieuw componeeren van de' film) gaal bet idee van opzichzelt' staande feiten geheel verloren, liet is of wij in een kokende, woelende zee kijken: hier een ontzaglijke wa.terberg. die zich steigerend verheft daar een prisma van teere kleuren in een mist van fijne waterdruppels ginds een lawine van kolkend schuim. Kn daarboven het alles domineerende leitmotiv van den gcschutsdonder. Technisch is de film /eld/.aa.m knap. Wij /ijn na ..The big pi;r."..de" en ha;ir t«lloo/.e imitiities aan heel wat gewend geraakt, op bet. gebied van slag\ el.lreconstrnct ie. l'oirier overtreft ze naar mijn meening alle. Het zijn wilci,- visioenen van dood en vernieling - de evocatie van een hel. opgeroepen do.u- wreede. nuchtere t'aits divers. -/,ooa!s wij /..allen in de kranten la/.en en in koorts;: cht ige nachten lot feroce nachtmerries Verwerkten.... liet is de gi-oote techniek der Amerikanen op ee>' boog.M\isiomif.ir plan gebracht. Het eeiiige storende element vormen de ing. copieerde scb.iii'mcn der gesnelivelden. Di! is Werkelijk een platitude en een ii"iveteit. het. Werk onwaardig. l »e ty| ring der figuren is bijna overal volmaakt. Xelfs de vieux mr réclir l d'einpire een soort fantastische reïncarnatie v,-oi den <mdei> Moltke. is a.ls symboliseering van het Duitsche militaire aneien-r.'ginie fi-appaüt. ileeleinaa! vrij va.n )>atriottischc tenden/.en is de film. onda.nks liaur pacifistisch motto. niet. Maar over het gein-el is zi.j toch mild gehouden - tenminste voo) ons. buiten latulers. l'^en knap en /.eer goed werk ! DÜBESTEVARmA