Historisch Archief 1877-1940
1*0.
DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 29 DECEMBER 1928
Uit de Natuur:
Duinwater
door Dr. Jac. P. Thijsse
H KT besluit van het Amsterdamsche gemeente
bestuur om het drink- en werkwater voor de
hoofdstad voor een groot deel te betrekken uit de
Vecht en de Loosdrechtsche Plassen, later even
tueel ook uit Rijn of Lek, heeft ons met groote
vreugde vervuld. De duinen krijgen nu weer een
goede kans, om te worden, wat zij behooren te zijn:
het lustoord voor Holland.
Toen die groote en veelzijdig begaafde, intuïtieve
Nederlander Jacob van Lennep ruim 00 jaa,r ge
leden wist door te drijven, dat Amsterdam xijn,
duinwaterleiding kreeg, waren de omstandigheden
heel anders dan nu. De drinkwatervoorziening van
de stad wasallertreurigst. Men kan zich tegenwoor
dig haast niet voorstellen, dat er destijds menschen
in Amsterdam hebben kunnen of willen wonen.
De bacteriologie lag nog in haar windselen en de
techniek had lang niet de koenheid en voortreffelijk
heid van thans. Van Lennep zag op Leiduin het
heerlijke heldere water wegvloeien in den polder,
zag in het duin zelve in de natte valleien schijnbaar
onuitputtelijke waterreservoirs. De drooggelegde
Haarlemmermeer had nog niet langen tijd gezogen.
Het lag dus Voor de hand om het overtollige water
Uit de duinen naar Amsterdam te voeren ter wille
van de bevolking, destijds tusschen de twee- en
driehonderd duizend.
Alles marcheerde dan ook voortreffelijk en de
duinen schenen er geen hinder van te hebben. Ik
herinner mij nog heel goed, dat ik in 1880 in het
hartje van de Amsterdamsche Waterleidingduinen
nog handekenskruiden vond bij de vleet: de orchi
deeën, die alleen voorkomen op zeer vochtigen
bodem. Menige vallei in dat duin had toen een
plantengroei gelijk aan die van de nu zoo beroemde:
Buitenmui op Texel.
Langzamerhand echter verminderde die water
rijkdom. De kanalen moesten hoe langer hoe ver-der,
hoe langer hoe dieper worden gegraven en toen
hebben wij in zeer weinig jaren gezien hoe die
bloemrijke valleien veranderden in kale vlakten,
schaars begroeid met zandzegge en klein buntgras,
of met armelijke mossen en korstmossen. De roof
bouw, want die afzuiging van oppervla-kto-water
moet eigenlijk roofbouw heeten. had zijn schan
delijk eindresultaat bereikt. Ook leverde de water
leiding niet meer genoeg voor de inmiddels sterk
uitgegroeide hoofdstad en toen was het da-t Penning
al kwam met zijn plannen voor een
rivierwaterleidiiig. Hij heeft toen het pleit verloren, want er
werd een andere oplossing gevonden: men kon in
de duinen groote voorraden water oppompen, uit
do diepere lagen. Reeds toen werd de verzuchting
geslaakt: waren wij maar direct hiermee begonnen,
dan was het heerlijke duin niet voor een groot deel
veranderd in een dorre woestenij." Aan. dat op
pompen uit die diepere lagen is echter een grens
gesteld, want daaronder liggen nog diepere en die
bevatten zout water. Nu de bevolking van Amster
dam het millioen gaat naderen, wordt het gevaar
voor verzouting van de waterleiding al grooter en
grooter en daarom zoeken wij nu onze toevlucht.
in de Loosdrechtsche plassen en in Kijri of l*ek en.
daar vinden we nu weikelijk een onbegrensde
hoeveelheid overtollig water, dat wij thans, nu we
zooveel verder zijn in de wetenschap der micro
biologie en chemische* technologie zoo zuiver
kunnen krijgen, als wij maar willen. Wie nu houdt
N.V. J. S., M E U W S E N ' S
Grootste keuze. . . . STETSONS
van zuchten of klagen kan zeggen: Ach. had
Penning destijds, maar meteen zijn zin gekregen.
Intusschen was er weer een nieuwe; duinwater
leiding bijgekomen: de Haarlem.se.he in 1SS1K. Het
is al weer niet te gelooven maar toch volkomen waai',
deze wist de beschikking te verkrijgen over een
kilometers lange strook midden door het Keimemer
duin, om daar oppervlakkig water at' te zuigen en
zij is daarmee voort gegaan tot op heden ondanks
alle vertoogen en ervaringen. In H)09 hebben de
Heidemaatschappij en Professen' Pubois twee
belangrijke rapporten uitgebracht over dit funest
bedrijf en den goeden en weigemeenden raad
gegeven, om voor de Hallotjes-stad toch ook het
water op te halen uit de diepere lagen, maar alles
zonder baat.
Wij hebben nu dert g jaren lang de verwoesting
van het Kennemer duin kunnen gadeslaan. Door de
daling van den grondwaterspiegel is de bovenlaag
van den grond meer dan gewoon gevoelig geworden
voor droge zomers en regenarme winters, zoodat
jaren als 1911 en 1921 hier veel ernstiger uitwerking
hebben gehad dan elders. De kanalenrij van de
waterleiding wordt thans aan beide zijden begeleid
door stervende en afgestorven berkenbosschen,
door kleurlooze gras- en mosvlakten en telkens
weer nieuwe zand verstuivingen, die voortdurend
moeten worden bedwongen. De droge zomers van
1921 en 1922 hadden in het hoe Ie duin veel ver
woesting veroorzaakt, maar de betrekkelijk voch
tige jaren die volgden, hebben herstel gebracht,
maar dat herstel is niet doorgedrongen binnen do
rampzalige strook van de duinwaterleiding on liet
aantal plantensoorten blijft daar nog altijd berieden
de helft van het aantal vóór 1IS!KS. toon sommige
duinen in dit gebied tot op den top begroeid
waren met viooltjes en eereprijs, met
maarivarentjes en zelfs met het zeldzame orohidoetje
Herminium en in de valleien groeiden Winter-groen
en Parnassia tot vlak bij Ovovvoen.
Het is zeer leerzaam, om te zien hoe dat herstel
zich wel heeft geopenbaard in hot gebied van do
Bloemendaalsche Waterleiding. Ons onvolprezen
Bloemendaal pompt overvloedig heerlijk water op
uit de diepe lagen en houdt daardoor zijn grond
water op een behoorlijk niveau, zoodat de mooie
vijver van Duin en Daal eri de nog veel mooiere
va l Thijsse's Hof alleen maar op en neer
s-hommelen i'\ harmonie met den regenval, /e-ldzamo
planten, die het in 1911 en dergelijke droge zomers
te; kwaad hadden ge;kregen, hebben zich
weerprachtig hersteld en groeien on bloeien weer vlak
bij het pompstation van onze wateTleiding. elie met
al haar installaties slechts weinig hoktareii in
beslag neemt.
De>eh nu worden deze pioniortjos weer bedreigd
doe)r gre>ot gevaar. De gemeente Haarlem heeft
haar voornemen te kennen gego.ven om haar
wate-rwinplaats uit te breiden met WU II.A., ee-n strook
van een kilometer breed en dat betoekont eigenlijk
ten slotte de ondergang van de> Koiinornor duinen
van den Zeeweg af tot een geie-el stuk van
Duin-onKruidberg. Het is haast niet te gelooven, ela.t deze!
gemeente wil blijven volharden, in haar
ouderwetsch, op natuurvernieling gericht, bedrijf, terwijl
en Bloemendaal n de papierfabrieken van. Van.
Gelder klinkklaar hebben aangetoond hoe' gemak
kelijk en voordeelig het water betieikken kan
worden uit de diepe lagen, en terwijl Amsterdam
rivierwater gaat nemen. Kigcnlijk ligt hot zelfs
voor de hand dat Haarlem met Amsterdam samen
flink in het groot die rivierwaterle-ielirig te>t sta,iiel
brengt met misschien secunelair nog gebruik maken
van diep water uit de duinen.
Dan r/,e)u het duinlandschap zich voe>r ee'ii groot
deel kunnen herstellen in volle
oeirspremke-lijkepracht en rijkdemi, zooals we; elie- hobbe'ii pogen te'
schetsen in Blonde Duine>n '? Voor sommige stuk
ken zou dat herstel wel vele' tie-ritalle-n van jaren op
zich laten wachten, maar die kunnen we elan in
korter tijd te»t aanzien brenge-n door doelmatige
bebossching, onze leus moet toch blijven: ele- eluine'ii
het lustoord voor het dichtbevolkte HoJla.net van
de naaste toekomst.
KRONIEK
Oudejaarsavond
17^ H vera.nde'i-t natuurlijk niets bij don overgang
J van. het Oude- jaar tot het Nieuwe-. Alle-s is
maa.i' fie'tie e'ri /,e-Ifs ele' aardsche1 kringlenip enn ele'
/.em is e>p ele'ii .'i l eri ver vari compleet. ze>e>dat voor
einh'lijke me-nsohori e>e>k in het asti-omische geen
bevrediging te \ inele-n is. Toch doen wij verstandig
op dien laat sten De;cembordag, zoetjes aan, zoe>
tegen half twaalf e-enige emotie te cultiveeren.
als wanneer wij terugkijken eip de-n voorbijen
jaarkring en vanzelf verder op ons reeds lange
leven. Kan men deze kleine gevoe-lscrisis nog
accentueeren deieir eenigen kerkgang in den voor
avond, die alvast in de vereischte stemming brengt,
zooveel te beter. Want wij hebben het meestal te
elruk en zijn er in 't algemeen ook niet tuk ejp ons
eip e>ns zelf te bezinnen. Dat geeft maar
empleizierige resultaten en leielt tot getejb. als het onn
zelfs niet eleiodgriezelig maakt vanwege de plotse
ling erkende wankelheiel en eenzaamheid van ons
menschelijk bestaan.
Deioh ze>e>. e>p gezette, plechtige- uren, allen niet
elkaar, onder het stille- licht en met ele veelzeggend
afgemeten, statige; uurslagen in het: vooruitzicht,
willen wij wel eens woemoedvol tomgmijmereii naar
het verleden e-n spre-keii over het zoet en het bitter
(e-n he-t bittor zoet) dat ems ele afgoloopen jaarkring
bracht.
Men behoeft daarbij echter de' sentimentaliteit
nie-t te overdrijven eri zich niet te gedragen als een
ee-r/.ame- oom in ele elage-n m jner verre jeugd.
Op elieii ge-ze-ge>riderr Sylvostoravoiid werd in zijn
gezin eleie)i' hem e-u zijn gasten kaart gespeeld met
animo, om iiie-t te- zeggen me-t koortsige spolwoede.
Tot ze>e>wat elf uren. T)a,ii kwamen, einder e;e-ii
stijgvnele- bekle-mimng van stilte, de' te>ebereidseleri
tot het soupei' a.an ele beurt, e-n als men e-e-miiaal aan
tafel neerzat, begreep ieder, dat nu de ure tot
inkeer goke<me-ri was e-n zette alvast zijn traaiikliere-n
open. -Maai' elan. te-ge-n klokslag van twaalf, nam ele;
oom he't wexird ejn had het gohee'Ie- ge-ze-lschap in
oen eimmozie-ii aan 't huilen, zeieielat zij elkaar bij
de-n i.irga'm al snikke-nelo omhe-lsde-n. Om daarna..
we-e-r vredig ne-e-i'ge'/.e-t en. e'H merkbaar e>pgoluch1.
gowoem ve-rde-r te schivmseii e-ri enii n uur
elnoelnuehtor iis'.a,!' huis te- gaan. . . .
Ik de-nk eige-ulijk. dat het in vele gezinnen neig
net zex) tex-gaat e-n tusse'heii mate'i'ie'e-le- ge'iie:ue'hte'n
e'ii ge'iien'glijk \\'ee'moeelige- ge-pe-inzen ele' la-atste
jaai'ui'en aange-iiaam voortsnolloji. Wie' waarlijk
bodioefd zijn, kruipe-ii liever te-voren in beel. maai
de ge-brade-n kastanjes met punch. e>f. hoogerop. de
ooste-rs nie-t champagne zijn altijel zekere teekenen,
dat me-ii zie-h e>p Oudejaarsaveinel aan erndigi*
gedachten e-n herinneringen eive-rgeeft. /oo'ii
e-nkele ke-e'i' i; dat e-en prettige, zelfstroeleiido'
bezigheid, bewijzend, elat men geen dorre of opper
vlakkige' materialist mag hooien. Daarom moe'te'ii
wij ele'n Ouelojaarsavemd in e-e-re- liouelen. .luist als
einze' jaar- e-ii ge-donkelage-n, levert de-ze- e-en zuivere*
brem van e-ine)tie' ei]), waaniit wij vrije-lijk me>geii
putte-ii. zemde-r ve>or emsze-lf e-n aneleroii mal te
lijken.
Het is dan zelfs ee>n a;inge-nanie plicht zie-lveil
te- zijn e-n he-t leven ernstig aan te- zien, me't ele'
punch e'ii eh' cliampagne-, ele- oe.ste rs e'iïele kasta 'jes
alp achtergrond.
F. C.
Kunstzaal van Lier
Rokin 126 Amsterdam.
Oostersche & Europeesche antiquiteiten
Oude en Moderne schilderijen en plastieken
Negerkunst & Ethnographica