r r J GROENE AMSTERDAMMER VAN 5 JANUARI 1929 No. 2692 Sociale Psycho-synthese door Mr. H. Giltay Dr. Ni<n van Suchttlen: Tot het AlEene. (Mij. voor Goede en Goedkoope Lec tuur. A1 dam 1927;. Nico van Suchtelen's nieuwe boek is een wijageerig werk. Maar ook een praktisch hervormings: -geschrift. Voor van Suchtelen. is het Denken, het 1 Begrip geen einddoel, maar moment in de zelf ontplooiing van het Wereldwezen, of, zooals hij het uitdrukt: van het'Al-Eene. Het gaat hem in laatste i instantie niet om het inzicht, maar om het Leven l in zijn gansche alles-omvattende beteekenis. Dit j bUjkt reeds uit den titel van zijn boek. Het blijkt \ ook uit de rangschikking der hoofdstukken. Het eerste: Woord en Werkelijkheid" is van i zuiver beapiegelenden aard. Daarin wordt gehani deld over het denkeu, over geest en materie, over gedachte en woord, over denken en dichten. Met '!e twee volgende hoofdstukken: Weten's Ont waken" en Zelfbezinning en Wereldbeeld" nadeV'en wij reeds meer de objectieve realiteit: het /.waartepunt wordt langzamerhand verlegd van den iudividueelen geest naar datgene, waarvan die >;eest slechts een deel is: het A -Èene Leven. ? -Met het vierde opstel: Zedelijke en Redelijke Wereldorde" komen wij geheel op algemeen-cultu reel gebied. Do groote problemen van moraal, i echt en religie rijzen voor ons op en worden in het l'cht der in de voorgaande hoofdstukken gewonnen ^inzichten onderzocht. Hiermede gaat tevens een Einstellungs"-wij!? iging gepaard. Terwijl de wijsgeer tot dusverre. jitsluitend navorscht, hoe de dingen si j n, vraagt lij zich nu ook af, hoe zij behoorden te zijn. Van "uchtelen is er diep van doordrongen, dat de taak yan den mensch in het wereldgeheel niet iii belang',rellend, daadloos toeschouwen bestaat, maar dat .vaarachtig mensch-zijn, naar een woord van Emerv~j/.', /tert'orwier-zijn beteekent. , . , Men versta dit niet verkeerd. Van. Suchtelen , elt geen verlossertje, hij hangt zich geen boven. /uurlijken profetenmantel van het snit-lïudolf \ iner om de schouders. Ook waar hij het prak.h« levensgebied betreedt en met sociale herormingsidoeën voor den dag komt, blijft hij de; elfde bescheiden, zorgvuldig wikkend-en-wegende i-ènker, dien hij zich in de Vorige hoofdstukken .'?etoonde. Er is in zijn werk geen spoor van affecj atie of ijdele zelfoverschatting. Ook zou men zich l ergissen, indien men verwachtte, dat van Suchf,4 ... lolen'een voor directe praktische uitvoering vatare politieke of 'ekonomische hervorming bepleit. ."oen. Nico van Suchtelen is geen 'politicus in den ??Ywonen zin van het woord, hij ...veVwacht geen ";;I van het op touw zetten van een grootsche imssa-actie", hij is een van die stille, ijverige ^rkers in de diepte, een van 'die menschen, die ; >tpn dat het succes van den dag meestal n l -lijjn-succes.is,endat Gods molens langzaam mal en. 'Het is daarom geen wonder, dat,1 ' terwijl de munschrïjver van Suchtelen algemeen bekend is, Ion" van den socialen denker , van Suchtelen weinig t' niets weet. Ik zou weieerts Willen weten, hoeveel ft "ene lezers b. v. van het bestaan weten van zijn frauige dissertatie over De Waarde als psychisch f' rschijnsel" (1911 j, Prof. de Voóys heeft er inder21 i"/ De Beweging" een even diepgaande als &urdeerende beschouwing aan gewijd in zijn Ipitel Aan de Grenzen der Ekónomie." Maar 'per, het overige ', heef t, zoover ik weet, vrijwej )«aand notitie van dit proefschrift genomen.' j->ral de Marxisten hebben, zich hier weer eena tt 1 9ngeWoon consequent betoond in hun gewoonte ft alias, wat van den bourgeois"-kant komt, oen.'Yiig te negeeren. J m tusschen lijkt het thans niet gevyaagd te voor1 len, dat het Socialisme .zich binnen afzienbaren i, of hét wil of niet» moet gaan bezighouden met ''en, als door van Suchtelen uitgesproken. Want is langzamerhand een publiek geheim geworden, het Marxisme, in West-Europa althans, als lij Scheren P gén. Ptfn en naschrtfnen of stukgaan « der huid, indien men vóór het inzeepen baardoppervlakte inwrijft met . - ? ' . " , ' ? 30, Tube 80 et. P U R O L ideologie van het Socialisme zijn tijd heeft gehad. Meer en meer gaan de socialisten inzien, dat men er met het Marxisme niet komt niet alleen, maar dat het zelfs een rem is geworden in het proces der sociale vernieuwing. Wat Prederik van Eeden ?reeds vijfentwintig jaren geleden gezegd heeft (o.a. in De Blijde Wereld" van 1903) en wat toen door de socialisten als onzinnig werd verworpen, dat nl. het sociale probleem in den grond der zaak geen eko~ nomisch, maar een psychologisch probleem is, omdat de maatschappij niet bestaat uit doode, ekono mische radertjes, maar uit levende, bewuste men schen dat begint men thans meer en meer in te zien.. Het werk van Nico van Suchtelen kan men be schouwen als een nadere uitwerking van deze ge dachte. Trouwens, ook op vele andere punten is van Suchtelen de voortzetter van Frederik van Eeden's sociale bemoeiingen. Xu ik dit neergeschreven heb, bekruipt mij de gedachte: had ik dit welj moeten zegden? Bewijs ik het werk van Suchtelen. hiermee geen slechten dienst? Immers het is ten onzent com munis opinio, dat van Eeden's sociale bemoeiingen in alle opzichten mislukkingen zijn geweest. Hierop moet ik even ingaan. Waarop is deze opinie gegrond? Op het mislukken van van Eeden's .,Walden"-experiment. Die mislukking is een feit. Maar wat de meesten niet weten, is," dat van Eeden, behalve dat sociologische experiment, nog andere dingen op sociaal gebied gedaan heeft, dat hij. een aantal zeer belangrijke sociologische studies heeft geschreven en ook een doorwrocht boek over het sociale vraags uk: De Blijde We reld." En dat deze geschriften geen 'prulwerk zijn, wordt, dunkt mij, wel afdoende bewezen door de uitspraak van den bekenden socioloog Prof. Franz Oppenheimer, die in zijn inleiding tot van Eeden's . Giüekliche Menschhéit" schreef, dat .Je sociale hervormer van Eeden einst einc Zierde unserer Zeit genannt werden wird,- so sehr ihn -Jie Gegenwart auch als Utopisten" verhöhnt." .Ja, zelfs de buüen-zalvendc beul" Dr. G. Kalf f Jr. kan in zijn schandelijke, van Eeden-psychologie niet nalaten het als zijn overtuiging uit te spreken, dat aan het door van Eeden in zijn Blijde Wereld" voorgestane Socialisme de toekomst zal behoorén of de menschheid zal ten onder gaan.... , Maar om tot van Suchtelen tern-jf te keeren: evenals van Eeden is hij zich van de ontoereikend-' heid van loüter-politieke en ekonomische maat regelen" bewust en beseft, dat een sociale weder geboorte alleen mogelijk is, wanneer de leiding der samenleving in handen komt van de wijssten en edelsten van ons geslacht. Du vereeniging der proletaricrs van alle landen, de Socialistische inter nationale dus, kan alleen dan bevrijding brengen, wanneer zij geleid wordt door ecu Internationale van den Geest, door een collectie cultuurscheppend orgaan, welks gezag niet berust c p bruut geweld, maar op waarachtige geestelijke en zedelijke meerderheid. - ' . De huidige menschheid, zegt van Suchtelen in zijn slothoofdstuk, is als een lichaam, welks ziel ' door eenzijdige ontwikkelig is te kort gekomen. .De menschheid is,'in ekonomisch opzicht, meer en meer tot n groot organisme samöngegroeid, maar haar ziel is verschrompeld, verscheurd en verbrok keld. Toch voelen de menschen in hun Faustischen donkeren drang", dat zij bij elkaar behooren. Dit besef, van geestelijke aaamhoorigheid te verlevendigen^ het te doen ^ontluiken tot een helder bewustzijn, ia dat' : gene, tcaaraan het sociale organisme hei dringendst behoefte héft. Xoodig is een Qociale psj/chosynthese, ' waardoor tot algemeen -overtuiging wordt, wat nu ' ? nóg slechts leeft in enkele vereenzaamde indivi duen: het inzicht nl., dat het Al-Eene Leven, dat wij in ons erkennen;als Geest, ook de bouwer is van het nienschheidslichaam, en dat ;di zich dus* evengoed naar den oppersten Wereldwil heef t te richten als de individu» ' . ' Maar mijn artikel is al .te lang geworden. Ik zal daarom niet nader ingaan op den vorm, waarin van Suchtelen zich de verwezenlijking zijner denk beelden voorstelt. Ik hoop, dat het bovenstaande voldoende is, om velen het groote belang Van van Suchtelen's denkbeelden-te doen gevoelen. Mogen zij zijn boel? ter hand nemen en zich erdoor op gewekt voelen pm hun deel bij te dragen tot het groote doel: de stoffelijke,én geestelijke bevrijding der menschheid. Sr K MIJNHARDT's Hoofdpijn-Tabletten 60ct Laxeer-Tabletten. 60 «* Zenuw- Tabletten. 75 «* S taai-Tabletten.. 9Oct Maag-Tabletten 75ct Bij Apoth. en Drogisten Nieuwe Uitgaven Antoon Coolen, Kinderen van ons volk* Hilversum, z. j. N. V. Paul Brand'» Uity. bedrijf. Men zou geneigd kunnen zijn, den titel van dit boek voor een banaliteit te houden. Een artistieke vondst is hij in elk geval niet. Toch is het te be grijpen, dat de, auteur dezen titel gekozen heeft; hij heeft het practische nut, dat hij den inhoud dekt. en het is de vraag of er .qen andere -te vinden zou zijn geweest, waarvan men dat ook had kunnen zeggen. Want do eenheid van verhaal is in dit boek niet groot; er wordt in verteld van Brabantse!»** menschen, en ee.n ander bindend element is eteigenlijk niet. Er zijn verschillende geschiedenis sen"; die van den pastoor en den notaris is er n. die van Marie Verbeme en haar beide minnaars is er ook een. Daaromheen groepeereu zich enkele kleinere episoden. De auteur heeft wel getracht, in' beschouwende volzinnen, eenig verband aan te brengen, maar hij is daar toch niet in geslaagd. Ik vind dit erg jammer, omdat elk gedeelte op zich zelf van een bijzondere schoonheid is. De heer Coo len is een prozaschrijver van buitengewone belang rijkheid. Ik heb al meermalen over hem geschreven het laatst over het fijne Verhaaltjövan Jantje den schoenlapper en zijn Weensch kiendje en ik word telkens weer getroffen, zoowel door de innig heid van zijn subjectief meevoelen als door de ' scherpte van zijn objectief waarnemen. Zeldzaam mooi is in dit boek het verhaal van den pastoor en dert notaris. Het zijn eigenlijk alleen maar ge sprekken. De notaris heeft .en levensbeschouwing en is volstrekt ongelnovïg. De pastoor heeft ook zijn levensbeschouwing en is deel van de strijdende kerk .op aarde. De notaris komt schaken bij den pastoor, , en onder het spel door zeggen ze hun gedachten uit. De nota1 i- wordt ziek en sterft; tot liet einde vol hardt hij. Do pastoor ook. Dit verloop is beschreven met een volkomen meesterschap. Er is niets dat de zuiverheid onderbreekt of de atmosfeer, veitroebelt. Daarnaast valt te noteeren de figuur van Marie Verbeme; de gespletenheid van dit meisjeskarakter, getypeerd in haar weifeling tusschen de beide mannen die haar begeeren, is uitmuntend voelbaar gemaakt. Dan de kleinere episoden ? och, het is eigenlijk allemaal goed; alleen, het is t«. los a'an elkaar geregen. Antoon Coolen heeft alle eigenschappen om er te komen, en het is alleen 'mijn waardeering van zijn talent, die mij doet zeg gen dat hij er nog niet is. ; HKHM-AN MIDDENDORP *.''?',' Deutsche Literaturgeschiöhte nebst-. £esebuch für höhere Lehranstalten von B. E. BOUWMAN und TH. A. VERDEXICS,. mit Abbildungen und Portrfits Erster und Zweiter Ba d. Uitg. J. B. Wolterg, Groningen?den Haag. . J. B. BESA.XCOX et W. STRUIK. Précis historique. et anthologie de la littérature franfaise. Deux porties. Troisième dition. Grpningue et la Haye, J. B. Wolters.' BERGT UWEN INBOEDEL BIJ VOORGEKOMEN VESTIGING IN DEN HAAG OF IN HET BUITENLAND BIJ DE FIRMA BATENBURG & F O LM E R TE 'S-GRAVENHAGE.BuuGENSPAJiK 22 TELEFOON 11030 EIQEK GEBOUWEN. Bespreking kosteloos sp«c. BINNENLJ EN INTERN i TRANSPORTEN i DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 5 JANUARI 1929 Iets ondenkbaars" door Dr. Jan Romein De verhouding tnsachen de belde AnBel-Sakslscne Wereldrijken. T O KM het was in de stralende Julidagen van het jaar 1914 prins Lichnowsky, destijds Duitech gezant in loonden, in een gesprek met Mr. Asquith, Britsen Eerste Minister toen nog, op de mogelijkheid van een Duitsch-Engelschen ?oorlog zinspeelde, moet de laatste geantwoord hebben, dat d t iets volkomen- ondenkbaars" was. Kort daarop was niet alleen de DuitschRngelsche oorlog, maar zelfs de wereldoorlog een feit. En ais Asquith dachten er toen velen, dacht toen men". Er waren er maar weinigen, wier ver stand scherp genoeg, wier methode fijn genoeg en wier moed groot genoeg was. om het - in de ge geven omstandigheden onafwendbare noodlot in zijn vollen omvang te herkennen en recht in de ,.<H»gen te zien. Na den wereldoorlog is er reeds menige situatie geweest, waarby de opmerkzame beschouwer ook degeen, die niet de minste behoefte heeft aan ?een t'assandra-rol aan de'-eerste' helft van het jaar 1014 moest terugdenken. Het is echter de vraag, of dat o'oit met meer recht gebeuren kou. clan door dengene, die de internationale politiek van het afgeloopen jaar tracht te overzien en pro beert de door hem waargenomen lijn in de toe komst van 1929 en daaroverheen dói'r te trekken. voor zoover dat tenminste het gebrekkige meiischelijke inzicht gegeven is. Dit is zeker althans, naar het mij wil voorkomen: het belangrijkste wat er in 1928 gebeurd is, en wat -et- in 1JJ2J) waarschijnlijk nog verder staat te ge beuren, is de toenemende spanning tusschen de beide Angel-Saksische wereldrijken?het Britsche ?(?n het Amerikaansche. Een Britsch-Amerikaansche ?uiu-lug? Het is bij beschouwingen als deze even gevaarlijk om volslagen pessimist als om vol komen optimist te zijn. De ware houding ligt, hier -althans, en voor hen. die de gebeurtenissen en -strooinmgen niet beïnvloeden maar op zijn best, beschrijven kunnen, in het midden. Of, juister, /ij dient buiten elk optimisme en pessimisme om te &raan. en zich alleen af te vragen: wat is de werke lijkheid ? 'En de werkelijkheid is deze: dat, een oorlog tusschen Engeland en Amerika volstrekt niet'tot ?de ..ondenkbaarheden" behoort. Toch moet een Kngelsch-Amerikaansche oorlog velen wel nog ?vndenkbaard r voorkomen. Ten eerste, redeneeren zij. is er nu de Volken bond, met .het als aanvulling daarop beschouwde Kelloggpakt. Maar bij degenen, die de interna-. tionalöpolitiek van 1928, al is het maar eenigerinate, gevolgd hebben, kan het vertrouwen in den Bond bezwaarlijk grooter, velee- zal het geringer geworden zijn. In het Poolsch-Lithausche conflict over Wilma, in de Hongaarsche optanten-kwestie, in den hernieuwden druk van Engeland op Egypte. in de roerige buitenlandsche politiek van Italië. in den Chineeschen burgeroorlog en de daaruit ?voortgevloeide Japansch-Chineesche wrijving, in de internationaal zck'r gevaarlijke woelingen in Afghanistan, in al deze problemen heeft de Bond zich of niet, of iotaal zonder succes gemengd. De interventie in het nog niet volledig..geliquideerde ? x-onflict tusschen Bolivia en Paraguay was aarze lend e-n halfslachtig en zou stellig, indien r.iet ? andere, sterker factoren in dezelfde richting had? den gewerkt, op niets uitgeloopen zijn. Doch dit alles is niets, vergeleken bij de teleurstelling die 1928 hun gebracht moet hebben, die bij de ontWaperiingskwestie op hem vertrouwden. Zelfs ?overtuigde vrienden van den;Bond moeten toe geven, dat 1929 die zaak vindt, zooals 1927 haar .achtergelaten had. En het ziet er óók niet naar uit, ?dat, zoolang de nationale soevereiniteit onaange tast blijft, de Bond ooit iets anders zal kunnen " doen, dan het op zichzelf overigens zeer nuttige verzamelen van materiaal ter bestrijding van den handel in blanke slavinnen, en dergel ij ken zeker humanitaire, maar niet politieke bezigheden. Wat, ten tweede, de mogelijkheid van n Britsen-Amerikaansch conflict zoo ondenkbaar doet lijken voor de meeste Europeanen/'is dat Jum voorstelling, ondanks alles wat er in de wereld POLROGER&C1^ LE CHAMPAGNE EN VOGUE JAGER-GERLINGS HAARLEM veranderd is, nog altijd Europeesch is gebleven. Dat er aan den overkant van het groote water in de laatste twintig, dertig jaar een wereldrijk met te voren nooit gekende machts middelen ontstaan is, weten zij wel, maar het is hun geen leven de werkelijkheid gewordtn, die vanzelf de plaats in hun ge dachten inneemt, die haar toe komt. Ten derde verzet zich, en dat geldt vooral voor Engeland en Amerika zelf, tegen een oorlog tusschen beide rijken de valsche voorstellingen, die er in de meeste hoofden over de rassenkwestie en haar beteekenis voor de geschiedenis rondspoken. Wil men onder ras op de oude manier, een lichamelijke' saatnhoorigheid verstaan, dan speelt de rassenkwestie in de moderne geschiedenis heelemaal geen rol meer. want de rassen, in dien zin, liggeii allang hljtje mutje door elkaar. Xeemi/ men het begrip ras" daarentegen ruiiner, zooals ook wel gebeurt, en verstaat men er het binnen de nationale grenzen werkende groepsinstinct onder, da 'ris de betet-kènis er.van moeilijk te overschatten. Maar dan staat het feit. dat wij Engelschon en Amerikanen beiden beschou wen als te behooren tot het Angel-Saksische ,,ras" ook een, conflict tusschc.n beiden in geen enkel opzicht meer in den weg, evenmin als een conflict tusschen Italiëen Frankrijk b.v. onmo gelijk is. ofschoon beiden tot het Romaansche ras behooren. Dergelijke ..saamhoorigheid" ~ . speelt, zoo zij er al ooit een g . speeld heeft, tegenwoordig zeker geen rol meer. . Behalve dan een secundaire rol, in de propaganda, zoodra eenmaal een politieke combinatie tot stand gekomen h-. ? Wie zóó,'zonder vooroordeelen van Volkenbond, Europeesch denken en rassenkwesties. de, verhou ding tusschen Groot-Britanniëen de Ver. Staten beschouwt, moet wel tot. de overtuiging komen. dat dit probleem zeer ernstig is en nog ernstiger kan worden. . De kernkwestie is het oude probleem, waar Hugo de G root'al een deel van zijn miraculeuze krachten ?aan gewijd heeft, die van de vrijheid der zee. Zij komt hierop neer: Amerika wil vrij zijn om handel te drijven met alle volken waarmee het dct wenscht, ook als Engeland, dat nu nog de zee beheerscht, in oorlog mocht zijn. Het wil dus in tijd van oorlog zijn vrachtschepen niet do.or Engelsche ooilogsbodenls onderzocht zien, of zij soms onder neutrale vlag voor Engelands vijand bestemde goederen vèrberge'. ..Gerechtvaardigd"? Maar dan is de Engelsche tegeneisen even ..gerecht vaardigd"; /Want een kind weet. dat Engeland Duitschland nooit had kunnen verslaan zonder de blokkade, en dat het die blokkade nooit effectief had kunnen maken, zonder zich het recht aan te matigen, .alléschepen op hun waren te onder?zoeken. ? nde iru: vandaar den toorn. Vandaar en daar gaat het practisch om de wedstrijd in bewapening-iterrzee, met wat daarbij behoort: vlootstations, petroleumbronnen, en wat daarbij weer behoort:. invloedsferen in vreemde werelddeelen in of zoo noodig buiten h*.t rijksgebied. Deze toe stand is ingetreden sinds de mislukking van de maritieme ontwapeningsconferentie midden-1927 te Genève, zij is verscherpt door de hernieuwing der Fransch-Engelsche Entente midden-1928, en het is moeilijk anders te zien, dan dat zij zich nog verder verscherpen zal. Wij zouden 50 milHóen poitd sterling hebben kunnen besparen heeft de Engelsche admiraliteit gezegd indien de Geneefsche conferentie-niét mislukt was. Of in gewoon ? HollandSch: nu de Geneefsche conferentie mislukt is, gaan wij 50 millioen pon-1 sterling voor de uit breiding van onze vloot besteden. . : ? ? '? .'-. ' '?'.'?'.'.*: * ' ?,,-?' Amerika verhoogt het tarief op uien met vijftig procent Teekening voor de Groene Amsterdammer" door Joh. Braakensiek Maar inen kan een nieuwe conferentie bijeen roepen in 1929? Natuurlijk kan men dat. Maar het hoogste wat men daar zal kunnen bereiken, is de opstelling van het beginsel van pariteit. En dat hoogste beginsel, theoretisch de oplossing misschien. is practisch onzin. Wat is pariteit? Evenveel' , schepen, even groote schepen, even sterk bewa pende schepen. Goed. Maar dan het porlogsterrein? In de practijk hangt er voor een v}oot alles van af. hoever,zij van haar basis moet opereeren. Men be hoeft deze gedachte maar jn lva-M' consekwentie tot een afspraak omtrent de gevechtsterreihen 'op de wijze der middeleeuws.che vorsten door te denken; om de absurditeit van het z.g. pariteits beginsel te beseffen. De in 1929 komende nieuwe Engelsche regeering de tweede Labourregeering" niet onwaarschijnlijk zal harde noten te kraken krijgen- * '. Neen. ook vóór het komende conflict tusschen Engeland en Amerika geldt, wat wij zooeven van den Volkenbond zeiden: het kwaad is de nationale soevereiniteit; dergelijke conflicten zijn met het behoud daarvan onoplosbaar. De "kem van het probleem is deze: zijn de soevereine nationale sta en eeuwig? Er is geen enkele dwingende' reden om dit aan te nemen. Toen de menschen nog in het.stamverband leefden, waarbij zij zich n voelden met allen die dezelfde 'fictie omtrent n gemeenschappelijken stam vader met hen deelden, voelden zij dit stamverband ook als eeuwig. liet bleek niettemin tijdelijk. Clisthenes doorbrak het s amverband van de bewoners van ' Attica in 510 v. Chr., de Egyptische i koningen hadden het al'twee duizend jaar eerder in hun land gedaan, Amanóellah is er" op het oogenblik in Afghanistan mee bezig. .Men ziet: deze sociale formaties, hoe diep geworteld ook, zynnietee iwig, al hebben zij een taai leven. Met de sociale for matie,- die wij het nationalisme noemen, behoeft' het niet anders te zijn. Alleen.?de vervanging van het nationalisme door .een intérnatipnalisme want naar ihet stamverband kunnen wij niet terug' ligt vermoedelijk in een verdere toekomst, dan de korte spanne tijds, die het ons menschen ge geven is vooruit te zien. Maar zoo wij al niet kunnen zien. dat het daar naar toe gaat, wij kunnen er w 4 van overtuigd zijn, dat het daar naar toe moet ga'n. Dat is een heel andere kwestie. . '.v