'\ r. DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 5 JANUARI 19*9 No. 269* Nieuwe Duitsche boeken door A. M. Buis en, komt. Franz Werlel. Der Abituriëntentag. (Paul Zsolnay, Wien). Deze nieuwe roman van Werfel is ..Di& Geschichte einer Jugendschuld", zooals dé ondertitel luidt. De rechter van instructie Ernst Sebastian krijgt een geval van moord te behandelen en herkent in den beklaagde een vroegeren schoohnakker, Franz Adler, een literair uiterst begaafden jongen, bij wien hij zich had aangesloten, maar dien hij, juist om zijn veel grootere begaafdheid, niet uit kon staan. In zijn hart voelt hij -zich ver boven den .?Jood" verheven, l ij, Ernst Sebastian. wiens vader do hoogste rechterlijke functie in den lande bekleedde. Allerminst handelt hij dan ook naar het woord uit (?oethe's ?Wahl verwand scha f t en", dat nan dit boek als motto is meegegeven: ? ?Gegen grosze Vorzügo eines andern gibt es kein Hettimgsmittel als die Liebe". Den avond na het eerste verhoor heeft hij ci-n bijeenkomst met zijn voormalige klnsgenooten van het gymnasium en hij ver telt zelf van zijn ont moeting met Adler, die nu in voorarrest zit. l tot geval wordt besproken ' 'als de rechter weer thuis ; voel t'hij sterker dan ooit-hoe het eigen lijk zijn' schuld is, dat het met den zoo veelbelovenden schoolmakker zoo slecht id afgeloopen, Koortsachtig zet hij zich aan het schrijven, om die schuld te boekstaven. Als hij, aan zijn bureau zittend, ontwaakt, is het 'Zon dagmiddag en vóór hem liggen slechts enkele blaadjes, bedekt met vrijwel onleesbare stenografische krabbels. Het meeste is in dien tijd wel aan »ijn geest voorbijgegaan, doch heeft, hij niét op papier gebracht. Werfel deelt hét ons echter mee met Sebastian's woorden. : .. . ? Hét is een lange strijd geweest tusschen hem en Adler, die slechts op. het laatste oogenblik dóór den 'tcgenwoor-' digen rechter gewonnen werd ? en dan nog met welke middelen! ? omdat alle aanvallen afstuitten op de werke-' ? lijke, superioriteit van den ander, steeds weer, zij hét ook soms in .een korti nonchalant woord, tot uiting komend. Doch zooa.ls tle gestadige drup den steen uitholt, weet Sebastian. zijn tegenstander 'geestelijk 'loeg te pellen» door hem op allerlei manieren en. óp allerlei gebied gevoelens van minderwaardigheid te suggereeren, en verkeprde en zenuwsloopende gewoon ten bij hem aan te kweeken. En ten slotte weet hij hem zelfs te doen vluch ten voor iets dat hijzelf, Sebastian, bedreven heeft. Daarna hoort hij nooit mee,r iets van hem tot ze plotseling als rechter en beklaagde tegenover elkaar komen te staan. . Buitengewoon knap verhaalt Wei fel do geschiedenis van Sebastian's ?Ju> gendsehuld". Hoe die er een sadistisch genoegen in had den hooger begaafde te kwellen, om vlak daarop tóch weer spijt te gevoelen, zonder dat dit hem belet om voort te gaan met zijn wreed spel tot aan de onvermijdelijke cataatrophe. Snoepen, drinken, spiritisme, en morcele uitspattingen moeten (meeFranz Werfel helpen om Adler ten onder tp brengen, die zich steeds verzet en dan ook nim mer geheel en al de slaaf wórdt der in hem aangekweekte hartstochten. Die blijft, ondanks alles, het superieure wezen, » nulat zyn geest geen aandeel heeft in al dat minderwaardige. Maandagmorgen, tijdens het tweede verhoor, maakt hij zich aan Adler bekfnd én vraagt hem om vergiffenis. De van moord beschuldigde begrijpt er niet veel van en houdt tenslotte den rechter voor krankzinnig. Ku dan ziet Sebastian ineens: het i» een heel andere Adler. Franz Josef Adler uit Gablov.z, die nooit met hem op- het gymnasium geweest^ is. Daarmee eindigt het verhaal, gelijk /.oo vele drama's in dit leven, [als [een wrange fjtriv. Hunn* J «Hun ll'iltc. Juan, tforoUa.. ( I'hili))l> Rt'i'lntn J u n., Lei f 7/f/y. fe ' ?' *<?> ,. Atonale muziek. jn/,7., kunstenaar en ma ;ït se.happ ij . rad io . erotiek. Ameticfinirme. . . . er isbijna'geen onderwerp dat in de zen romctii' niet be sproken. wordt'. Mam' da,n ook niet méér dan besproken. Du één zegt dit over de kwes tie en een ander diit . en dan gaat het verhaal weer vorder. Het boek lu-d dus nog makkelijk vele malen zoo dik kunnen worden en het eenige waarvoor we den schrijver dankbaar zijn. is dat hij er na 404 bladzijden mee ophoudt. De onge lukkige lezer' blijft dan nog eenigen tijd met een bonzend maar leeg hoofd achter en grijpt. naar. het buisjc met aspirine-tabletten. Toch is die Spaanscue mijnheer , Juan Sorolla een geweldig tyiolist. De schrijver verzekert het ons zóó herh&aldelijk en zóó nadrukkelijk, dat we het tenslotte maar aannemen, zonder dat dit ons overigens verdere betobgen omtrent het geniale van 's hxans vioolspel bespaart. En als hij nu nog maar alléén muziek maakte! Maar de ellendeling praat ook nog aldoor en er zijn altijd weer menschen die op zijn gedaas antwoord geven. Zoo ontstaan de eindelooze en nergens heen leidende gesprekken over 1001 onderwerpen, -waaruit dit boek voor driekwart bestaat. Ook ons land wordt door mijnheer Sorolla bezocht én wij krijgen er eenigen -^- waarschijnlijk' allervrien delijkst bedoelden ? on/in over te hooren. In dezen trant,: ,,Hast du schon jemals eine Gegend gesehen, di'e so wenig phan'tastisch, so wenig heroïsch istlj>' fragte Sorolla. : is nützlidh geordnet un4 naacht den Eindruck als ob hier jedch Morgen aiifgcraumt, gowischt und. poliert würde. . . . "" '. ? . ..Einflusz hollftndischer Hausf rauentugend, die sich nicht auf die Wohnstuben zü beschranken schlelint, meirite Wjero, dicht an seiner Schul" Hoewel het boek zich geweldig inspant om hevig ?modern" te 'doen, is het' in wezen zoo ouderwetsch mogelijk en 'Van een vooze romantiek],! die minstens twee geslachten 'terug opgeld zou hebben gedaan. Voort durend meet , Juan ? bijvoorbeeld een lOf 005IBXEEK MEUBELEN EN STOffEEGINQEN OVERHEMDEN NAAR MAAT FR.SINEMUS 20 Leidschestraat 22 - Amsterdam OPSTAAN oen HCRSTCUT J.A.MASSING. O.ZA/OQR6UR6WAL 354. VfcMlT ?I BOUUTINHET n VERSTREKT DE DIRECTIE b,'j hef tfonrfgsp/em . <7et f3286 Wie ftemifz Schoof of fóng uaóes. prospectus. ?Meubelmagazijn Eden" MOLSTEEG"~ AMSTERDAM BOEKENKASTEN VOOR BETERE MEUBELEN ARNOLD HOUTSCHILT AMSTERDAM VICTORIA-WATER Opwekkend en gezond OBERLAMNSTEIH Natuurlijk Bronwater naar voren valtóhden lok donker haar ?Van. het bruine vourhbolfd." wpgptrijken. 'Ook heeft zjjn eerste concert dadelijk een 'ongekend succes, waarna hij ?in nicht'geringer Zahl" onmiddel lijk ' allerlei liefdesbrieven ontvangt. Ja zejfs dé pudêrwötschë, elegante verleider ontbreekt niet. Hier heet hij Taillefer en draagt hij , .tot smalle bogen geschoren wenkbrauwen", mitsgaders één ?goldumrandet'és' Einglas". In een taxi tracht hij Wjera; Juan's geliefde, geweld aan te doen. Geluk kig is echter de chauffeur toeval lig haar eveneens uit Rusland "naar Parijs gevluchte broeder Fedja, dié via den drank aan lager w?>l is geraakt, doch in wierl kle absinth blijkbaar nog niet alle broederlijk gevoel gebl nacht heeft. ? Natuurlijk wordt dit onver wachte wederzien oogenblikkelijk ge vierd met eon klef-sentimenteel ge sprek, dat de schoonste perspectieven opei t op een gelukkiger toekomst voor den rampzaligen dronkaard. . Zoo sleept het verhaal zich voort, tot aan het slot Juan een auto-ongeluk krijgt, waardoor hij de volledige be schikking over, zijn linkerhand zal moeten missen. Als violist heeft hij dus vermoedelijk afgedaan. Wij be trappen- ons ?'zelf. daarbij op de zeer Onchristelijke gedachte,, dat het ons liever ware gewfctest indien hij een verlamming aan zijn tongspier had gekregen. Want de laatste zin is niets minder dan een bedreiging. Juan ontdekt namelijk plotseling dat hij ?eine Aufgabé" heeft .... voor ?Europa..'.'.." M . ' Zou. dat beteekenen dat er nog een tweede deel komt? J< ' No. 2692 DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 5 JANUARI 1929 Uit de Natuur: De Hondsrug door Dr. Jac. P. Thijsse fll ER gelegenheid van haar vijfentwintigjarig ' JL .jubileum in een vorig jaar is de Nederlandsche Natuurhistorische Vereeniging begonnen met een reeks van uitgaven over de Flora en Fauna van Nederland en het Nederlandsche landschap. Het eerste deeltje van deze reeks is het Gallenboekje van A. Joman, het tweede 1) ligt thans voor mij en l et! eft een van onze merkwaardigste landschap pen. Een onzer geologen heeft eens gezegd, dat ..doze onbeduidende rug, een wel wat te groot c geologische reputatie had gekregen." Ik hoop echter, dat hij die reputatie toch wel zalmogen behouden en daar is wel goede kans op, niet alleen door Dr. Botke's boekje, maar toch ook wel dooi de unieke ligging van deze merkwaardige plooi, «lie men de ruggegraat van Drente zou kunnen noemen. Als kinderen noemden wij> die rug wel de Kattenrug en dan was Drente de.<kat; kijk maar eens _ op een kaart van Nederland met dé provinciegrenzen. En ook zonder provinciegréns v^lt die Hondsrug.' meteen in het oog als de waterschei ding tusschen de Hu -ze of Oosterm :ersche vaart in het Oosten, en het Drentsche, Schipborger, Rolder diep enz. in 'het Westen. Het Voorste Diep fcree\t bij Borger niét een zeer mooie vallei dwars door den Rug heen en verdeelt hem in een Noorde lijk en een Zuidelijk deel en op de punt,van het Noordelijk deel ligt onze goede stad van Gro ningen. . . In zijn inleidend hoofdstuk laat Botke u de tocht doen van Groningen naar Emmen. Hij doet het per fiets, dat heb ik' ook ettelijke malen gedaan. Maar ook heb ik den rug beloopenen dat is eigenlijk de ware manier, om hem te behandelen en dan moet je den meesten tijd wijden aan het stuk tussch.en Borger en Annen, hopende dat bij Anlo die mooie keienvelden nog aanwezig zijn of dat dé boschwachtertj Gieten zijn opgespitte st«enerx nog niet heeft verwerkt. Ook mogen een paar grint- of zanddelverijen niet ontbreken, want zonder keien en profielen kunnen we dien Hondsrug niet be grijpen. Botke wijdt aan do geologie van'den Hondsrug ongeveer > zeventig uitmuntende bladzijden, be grijpelijk voor ieder, die lezen, kan, en ziet er niet tegen op, óni .eerst de eenvoudigste geologische grondbegrippen aan t,e, brengen. Dit is niet .over bodig, want ons Lager en zelfs ons Middelbaar Onderwijs vindt maar zelden gelegenheid, om den jeugdigen Nederlander daaromtrent in te lichten en die moet dat dan op later leeftüd inhalen. Hij kan dat niet beter doen, dan door met Botke's boek op zak den Hondsrug te bewandelen; het gaat( net in een zijzak. ' Natuurlijk krijgt van alle geologische tijden het ijstijdperkjdemimsteplaatsenhierbij volgt Dj-. Botke d vhistorische'methode, waarbij hij dan gelegenheid vindt 1 e vc rtcHen. welke binnen- en buitenlandsche geleerden zich met onzen rug hebben bezig ge houden; Hij komt dan tot de slotsom dat wij hier te doen hebben met: ?eert praeglaciale rug, waarop het Noordelijk diluyium is afgezet door een ijsdek, dat hier en daar, plaatselijk dus, een'geringe plooiing en kneding heeft veroorzaakt.' pp som mige plaatsen vindt men óp de grens van beide vormingen gemengd diluvium. dat ook aan de oppervlakte kan komen". Dat is dus heel iets . anders dan een eindmoréne, waarvoor hij vroeger wel Werd gehouden en de kwaliteiten van een stuwmorene komen maar heel matigjes tot uiting. Botke zet dit alles zeer zorgvuldig uiteen op grond van eigen < onderzoek. Ook maakt hij ons belust «*p velerlei ijstijd verschijnselen en ik hoop, dat menig wandelaar 'nog ééns een echte mooie ronde 1) Dr. J. Botke: De Hondsrug , '.Groningen-' den Haag, H. B. Woiters. 210 pap., 78 illwtraties. l kaart. Prijs geit. f 2.90. ' : ' t ? VAM HELLES TABAK» IS gletschermolensteen moge vinden en met gevoelens van eerbied zal afdalen in de Derbingskuil of een dergelijke glaciale uitholling. Wij hebben ,den Hondsrug nog gekend in den tijd dat hij voornamelijk begroeid was met heide en daarin, lagen dan als eilandjes de verschillende dorpen met hun groene of gele esschen al naar het jaargetijde en hun kringbosschen, meest van eiken kreupelhout. Dat is nu allemaal anders geworden. Langs den hoofdweg staat op menige plaats buit«n de dorpen thans boerderij aan boerderij.. De streek va u (Heten en Drouwen is beboscht vol gens de regelen der kunst, ,de Emmer dennen ge nieten reeds een zekere vermaardheid. Toch is op menige plaats nog mooie ruime hei te vinden, zoo droge als natte en die laatste dan met de haar eigene rijke flora. Botke, die flink belezen is, vertelt van het nut van de heide het volgende: Toen aan Martinet gevraagd" werd door zijn leerling, ?welk nut heeft toch de hei?" meende hij als antwoord te moeten geven: ?opdat de stadslui, als ze Zon dags naar buiten trekken, toch ook een schoon gez'.cht zullen hebben". Onze auteur schijnt dat niet zoo ernstig op te nemen en vertelt, dat de heide velerlei ander nut heeft, want je kunt de jonge struikheide maaien voor veevoeder, pi ggen steken, strijing steken. zu.iden steken, bagger steken, boenders maken. iemenlarren maken. Ook dient de heide als weide voor de bijen en de schapen. Dit alles is geen klei nigheid, maar ik houd het toch in de eerste plaats met dei ouden Martinet on de stadslui. Jn Amster dam, Rotterdam, den Haag. Utrecht on Gritnjngen alleen reeds wonen meer dan twee millioert van die lui, voor wie het zeker goed is, dat zij af en toe eens een schoon gezicht krijgen over de wijde hei. 't Is onbegrijpelijk, zooveel als er in dit handige boekje staat, want naast de planten- en dieren wereld, krijgt ook de inenschenwereld een beurt, zoowel ii zijn hedendaagsch bedrijf als in zijn vroegere uitingen,, die ons van jongsaf Drente en in het bijzonder den Hondsrug hebben doen waar deeren als de streek van Hunnebedden, urnen en steenen bijlen. Dit boek komt juist op tijd, want wij mogen wel eens heel ernstig bedenken, welke waarde Drente heeft voor den ? wandelaar. NIEUWE UITGAVEN Martin Andersen A*c.ro, De fatnilie Fntnk. Vert. uit het Decmch d. Cl. liieiifnit. Amsterdam.' z. : j. Vctn Holkemn en ? Warendorfs Uity. 37/j. Hét realisme van dezen schrijver is rauw en hard. Hier doet zich een oer-talent hooren, forsch, naief, eenvoudig, zonder verfijning en in het geheel niet aangedaan met de complicaties van uiteenrafeUnde analyse. In dit werk is iets dat d'oet denken aan het i-h'ythme van ruwe natuurkrachten: een onstuimige zee, meedpogenlooze wind die de najaarsboomen havent, siriemenü.e regen. Maar ? en dit maakt ieder boek van 'Andersen Néx0 tot een artistieke merkwaardigheid? de liefde is de stuwkracht voa zijn kunst. Ook in dit boek. Een boek van een ontredderd gezin: een dronkelap van een vader, een bazige, ploeterende moeder en een pientere kwajongen van een zoon. Op de figuur Van de ^ moeder val]b het meeste licht. Het is een helleveeg; ze ranselt haar man af, ze raast de buurt bij elkaar. ze kaffert haar zoon uit, 2e rumoert nijdig in haar armzalig huishoudentje om, maar ze is een vrouw met een ziel. De tragiek van haar vrezen is schei-p en schrijnend. Ik heb, in een vroegere beschouwing. over de~en schrijver, al eens een vergelijking ge maakt met Zola; ik moest er ook nu weer aan den ken. De verwantschap is er; niet alleen, en niet in de eerste plaats door de keuze van de onderwerpen én de manier van realistisch uitbeelden, maar voor al door den socialen factor in beider werk. Ver.m,dérd? Men hoort het soms beweren. . Het .Hollandsen van de vertaalster is zeer goed, maar in de dialogen bieren daar wat stijfjes. HERMAN MIDDENDORP. VERPAKTE KRONIEK Oudejaarsavond in de Radio. CkE vorige week mocht ik nog zoo zeggen, dat men in 't al-ongewis des levens maar een paar vaste punten moet aannemen, zoo iets als rich tingpaaltjes, die men in .een woestijn zou oprichten. al schijnt de richting zelve minstens twijfelachtig. Kn dat het Nieuwe Jaar zoo'n paaltje kon zijn. waarbij men even halt hield om zich misschien te oriënteeren. zich desnoods bewust, dat 't heek' geval toch maar fictie is.... Blijkbaar ter heldere illustratie van dit laatste. kwam ons nu dezer dagen een bericht verkwikken in de bladen, onder radionieuws, waarin met innige voldoening geconstateerd werd, hoe de radio het mogelijk maakte ten minste één etmaal lang van de Oudejaarsavondstemming te genieten. Het begon al om half drie 's middags bij Melbourne en Sydney, waar men, als 't een beetje lukte, de Kerkklokken twaalf kon hooren slaan. Dan wachtte ons die ontroering om ongeveer i> uur van Baridoeng. om vervolgens over Europa al nader te komen: zeven uur Finland en Moskou, acht en negen uur Münehen. België. Frankfort.... tot onze eigen klokken het fatale weer verkondigden en wij tot den krop in de etnotie zaten. Maar wie daarvan dan nog niet verzadigd wa?. kon nog op staan om te ongeveer 4% 'het jaar einde in de Vereenigde Staten bij te wonen,-den heolen ochtend door, waarschijnlijk tot San Francisco toe. Als wanneer men hopelijk er genoeg van had. want meer levert de wereld dan werkelijk niet op. Dat alles kon men desverkiezend genieten aan erlengde oudejaarsemotie en in stage bewonde ring voor de radio e:i het menschelijké vernuft. dat al meer van'ruimte .en tijd te niet doet, op gevaar af dat d je znensch zelf niet meer weet waar hij blijft. Want ieder zal bevroeden, dat het ?.fictieve ..vaste punt" in d'en ,,Oceaan des Tijcis" op deze wijze hopeloos aan het drijven is gegaan. als het Plechtig Oogenblik gedurende een etmaal elk oogenblik' kan beleefd worden en zou duidelijk gedemonstreerd-wordt, dat r»?:e ure van overgang absoluut niet gewichtiger is dan die van Melbourne. Bandoeng. Ilélsingfor?. Münehen, of welke ure ook. Alleen de oppervlakkigen. die echter velen zijn. zullen zich vermaken met dit spelletje, inaar zij die nadenken, verder dan hun neus lang is, zullen eerder verba sd en huiverig verontrust zijn. als zij hier nog eens de onheilspellende beteekenis van de radio als tijd- en afstanddooder vlak voor zich zien. Het is eenvoudig .een vernietiging van de voornaamste waarden, waarnaar wij tot nog toe gewoon waren te leven, als het .;ginds" niet het ?hjer" en het ..vroeger" en ,,later" met het ,,mr', zoo voor ieder ervaarbaar, samenvallen. Er zullen waarschijnlijk zeer veel menschen op den .duur. gek van worden en reeds nu kunnen de zenuwen van menigeen er niet best tegen. Als ik ..de Staat'* was. zou ik in elk geval de korte golf radio» be halve Voor wetenschappelijke doeleinden, evenzeer verbieden als den verkoop van vergiften. Wij hebben in dat opzicht heusch. geen gezondheid te' ?veel. ' '''".?'?'? ? ?? ?'??'' ''...-'-.''??..'' / :? . ", ' '' T- C. Zak-Almanak Door de Directie van Bad-Ems worden kleine zaka!manakjes verspreid ter aanbeveling van hare geneesmiddelen als Emser-Water, Emaer-Pastille» en Emser-Zout tegen hoest, verkoudheid en alle aandoeningen der slijmvliezen. < GOOSEN.SWAGEPflAN PIANO'S-OGGELS=f 11