DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 12 JANUARI 1929 No. 2693 ?Ultima Ratio" door Dr. Jan Romein Koninklijke Dictatuur In Joego-Slavië DE feiten zijn bekend. In den nacht van 5 op 6 Januari ? Kerstnacht voor de geloovige,n der Orthodoxe Kerk in het Oosten, die ook nog aan den Juliaauscheu kalender gelooven ? heeft Alexander Karageorgewitsj, koning vau het drie eenige Koninkrijk del' Serven, Kroaten en Slowehen in een proclamatie de Grondwet van 1021 voor opgeheven en de, 11 Dec. 1927 gekozen, Skoeptsjina ? het Parlement ? alsmede alle gemeenteraden voor ontbonden verklaard. Dezelfde proclamatie heeft de politieke partijen, voor zoover zij op nationalen of godsdienstigen ? lees: mokammedaanschen ? grondslag staan verboden en boven dien een nieuwe regeering ingesteld op een zoo zuiver dictatorialen of juister ? want koning en dictator zijn hier één persoon ? op een zóó zuiver absolutistischen grondslag, als de Eüropeesche wereld nooit te voren gezien heeft. Deze feitelijke inhoud van dit wat vreemde Kerstgeschenk aan de volken van Zuid-Slavië spreekt zoozeer voor zichzelf, dat daarover geen meeningsversch.il kan bestaan. ? Een tweede kwestie, waarover wel meeningsverschil bestaan kan, is .de interpre tatie van deze feiten.^De algemeene, men kan haast wel zeggen, officieele' opvatting is deze; de strijd tusschen Kroaten en Serven ? waarover wij reeds eerder te dezer plaatse geschreven hebben l) ? had zoo'n felheid bereikt, dat hij met parle mentaire middelen niet langer beslecht kon worden. De vijf maanden van het kabinet van Vader Korosjetsj hadden het bewezen, en toen dit kabinet dan ook, op den voorlaatsten dag van het vorige jaar, demissio nair .werd, is elke poging1 tot een nieuwe kabinetsformatie op die klip 'gestrand. Zelfs het door Dr.Matsjek ?na den moord op Steven Raditsj de leider der Kroatische boerenpartij ?? voorgestelde neutrale ka^ binet, dat een mandaat zou moeten krijgen om met de Kroaten te onderhandelen, kon niet tot stand komen. De democrateu verzetten er zich tegen, op grond van de nieuwe verkiezingen, welke alsdan, na de regeling van den staat op federalistischen grondslag, noodig zonden worden. Toen een parlementair en zelfs een extraparlementair kabinet dan onmogelijk bleek, zou de koning, op de wijze van het sprookje, zijn vrienden om zich verzameld hebben en, . ten§ einde raad, de boven kort ver melde besluiten genomen hebben. De nieuwe regeering zou djus ?? altijd nog volgens de gang bare opvatting? allereerst tot taak hebben de Kroaten te bevredigen, om, na het vervullen van die plicht, zich weer bescheidenlijk terug te trekken. ?',.'?*''*? ?' '.?'??? Deze voorstelling van zaken heeft vóór, dat zij begrijpelijk en weinig-alarmëerend is. Als bewijzen voor haar juistheid voert men aan, dat er in. de nieuwe regeering óók personen zitten van de verongelijkte nationaliteiten en mede, dat de nieuwe staatsinrichting tot stand zou zijn gekomen onder invloed van Frankrijk ? waarvan JoegoSlavië een bondgenoot is ? en van Engeland, die beiden, het gevaar van het Kroatisch-Servische conflict ziende, op de meest drastische maatregelen tot een beslechting f r van zouden hebben aange drongen. Er is dan ook maar één bezwaar tegen deze voorstelling, dat is, dat zij te naief is. En zij is te naief, omdat zij te veel op het uiterlijk let en daar door zekere innerlijke tegenspraken ver «vici itxnamd. Y oorzoo v er ik zie, zijn er een zestal factoren, dit. zoo zij al de boven gegeven na.evè voorstelling niet gansch-en-al ondersteboven werpen, toch het accent van het geheel zoozeer verschuiven, dat er iets anders voor den dag komt, dat er heel wat minder .geruststellend, uitziet. Ie. zitten «r in de nieuw« regeeiïng inderdaad behalve Serven ook Kroaten, Slowenen en Montenegrijnen, maar wie. is b.v. de voornaamste der Kroaten? Ongetwijfeld is dit Sjwerlocga, do minister van financiën: Kroaat, bon-catholique, bankier en vice-voorzittel' van do vereeniging van Zuid-Slavische banken. Nu willen wij graag ge looven. dat deze man, zooals men gemeld vindt, in internatiohalo finmitieèle kringen het ver trouwen geniet, maur juist op «ro.id daarvan is het niet erg aannemelijk, dat de Kroatische boeren hem als een der hunnen zullen voelen; te minder, oïndat in een agrarisch land het bankkapitaal hypotheekkapitaal is en de eerste boer, die een vriend van dit kapitaal is,,om begrijpelijke redenen, CBOSSLE/ THE qilALITy CAÏ3 IMPORTEUR AJSTIKKELIR ALKMAAR 1) Z.ie dit Weekblad van l Sept, 1928. OTORJACHT KruUermodel M. 10,60 X 2,3O 4 Slaappl., W.C. enz. ? 3O P.K. 4 Cyl. Bootmotor, 16 K.M. p. u. ' Voor inl. BINGHAM & LUGT HARINGVLIET 85 A ? ROTTERDAM. De plaat die Braakensiek in 190$ teekende ?: De Koning van Servië die de uitgeworpen Ministers de Grondwet nawerpt nog gevonden moet worden. Ten 2e. is er de figuur van den nieuwen minister president, Zjiwkowitsj. ?A bluff, downright > type of a soldier" noemt de Belgraadsche correspondent van. The1 Times hem ?die van ? de garde-divisie een corps ge.maakt heeft, waarop elk leger trotsch zou zijn." Zeer verdienstelijk, maar is een dergelijke figuur de aangewezen man om een zoo teere kwestie als de Kroatische, op te lossen ? Ons vertrouwen in hem -wordt niet grootcr, als wij, in een biografietje in de ?Prager Presse" van hem lezen, dat hij van afkomst een Oost-Serviër is> officier van de lijfwacht van den vorigen koning, Alexander Obrenowitsj, en, in die kwaliteit, in den bernchten nacht van 10 op 11 Juni 2) 1903 de mannen in het paleis binnenliet, die kwamen om zijn heer en koning en diens vrouw, koningin Draga, te ver moorden. Wij behooren niet tot de bewonderaars van bet vorstenhuis der Obrenowitsjen, dat, zooals onlangs opnieuw uit hét boek van een ZuidSlavisch journalist gebleken is, zich staande trachtte te houden, door zich aan Oostenrijk te verkoopen, maar daarmee wordt een officier van de , wacht, die de moordenaar van zijn vorst binnenlaat, nog niet tot een bepaald sympathieken en Vertrouwen inboezemdene figuur! Ten 3de wijst het feit, dat bij de bovengenoemde proclamatie de partijen op nationalen grondslag ? dus ook de Kroatische boerenpartij ? voor ont bonden zijn verklaard, er niet bepaald op, dat bevrediging van de eischen der Kroatische boeren door de nieuwe regeering als haar eigenlijke taak beschouwd wordt. ' Ten 4de ontbreekt in diezelfde proclamatie en de daarna afgekondigde ,,wet ter bescherming van de openbare orde" elke, ook de geringste aanduiding omtrent gewestelijke autonomie en federalisme. En dit had men toch wel inogeu verwachten, als de bedoeling van den staatsgreep werkelijk geweest was, gewestelijke autonomie un federalisme te brengen. Ten 5de wijst de bovengenoemde ?wet ter be scherming van de openbare orde" op heel iets anders dan op een regeling van de nationaliteiten kwestie, zooals uit .het volgende citaat blijken kan 3).: ?Staatsbeambten en 'ambtenaren, arbeider» van het militair bestuur, arbeiders van de autonome (particuliere) maat schappijen, die alleen of gezamenlijk dienst weigeren, worden gestraft met gevangenlstraffen van zes maanden tnt drie jaar. Aanstichters en leiders van stakingen worden bovendien beboet met tienduizend dtnar. Dezeilde straffen gelden voor hen, die door sabotage of lijdelijk verzet de normal- afwik keling van de hun opgedragen diensten verhinderen. De minister van binnenlandsche zaken, zal, in overleg met den minister van oorlog, een regeling uitwerken voor het oproepen van dergelijke, personen in militairen dienst. Alle in drze wet genoemde misdrijven worden door de lechtbanken als dringend voor alle andere zaken behandeld " Dit laat aan duidelijkheid niets te wenschen over. Het gaat hier zuiver om een beslechting, niet van den nationalen, maai van den socialen strijd en wel naar fas cistisch model, ticheel in overeenstemming is hiermee dan ook, ten Ode, dat zooals de .,Prager Presse" in zijn nummer van S Januari zelfs vet laat drukken, het nieuwe be wind in fiuantieele kringen gunstfg ont vangen is. Het is teekenend, dat juist een Tsjechisch blad dit zoo op'den voor grond schuift, omdat de Tsjechen in de finantieele en indus rktele wereld van ZuidSlavië een voorname rol spelen, op hun beurt daarbij weer vooral door Fransche bankiers geruggesteund. Op grond van het bovenstaande geloo wij dan ook tot de Volgende conclusie gerechtigd te zijn; tot deze n.l., dat de beteekenis van Koning Alexander's kerst geschenk in wezen veeleer bedoeld de crediétwaardigheid van den Joego-Slavisehen staat op den internationalen geld markt te verhoogen, dan allereerst de Kroa tische boeren te bevredigen. Dat men, vrij algemeen, niettemin dit laatste ais de kern der kwestie beschouwt,komt,omdat voor die crediét waardigheid een zekere regeling van de Kroatenkwestie natuurlijk onmisbaar is. Dit mag voor het moment zoo veel verschil niet maken, voor de toe komst is het van ontzaglijk gewicht of de Kroati sche boeren werkelijk bevredigd zouderi zijn» dan wel of hun beweging, zooals nu naar alle waarschijnlijkheid te gebeuren staat, met plomp geweld wordt onderdrukt. Wij willen wel gelooven, dat de instelling Van het ?absolute absolutisme" 'skonings ?ultima ratio" was: de geschiedenis reikt verder dan vorsten- en bankiersverstand en heeft haar eigen oplossingen. ? 2) Nieuwe stijl 3) Zie de 2f.It.Ct. 8 Jan. Avond blad D. pag.2. Cnrsiveeringvanmij.J.R. ? Kon» Meubeltransport-Maatschappij DE GRUYTER 6 Co. oo «o GVO DEN HAAG ®* *° °*> AMSTERDAM , - ARNHEM Internationale Transporten JVo. 269j DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 12 JANUARI 1929 SPREEKZAAL Iets ?ondenkbaars" HET ?denkbaars" volgens den schrijver, Dr. Jan Romein, is een oorlog tusschen Enge land en de Vereènigde Staten. ?Franschen en Italianen" behooren tot het Romaansche ras. Een «?onflict tusschen beide is mogelijk. Dus is het vanzelfsprekend, dat Engelschen en Amerikanen, Jbeide behooiend tot het Angel-Saksische ras, met ?elkaar oorlog voeren. ; Is deze vergelijking echter juist? Is de afstand tusschen Franschen en Italian n werkelijk dezelfde als die tusschen Engelschen en, Amerikanen ? liet verschil tusschen Fransch en Italiaansch is reeds anders dan dat tusschen Engelsen en Engelsen in Amerika. Eenvoudiger gezegd: Amerikanen en Engelschen verstaan elkaar beter. Voor mij ligt het hoofdstuk ?De Engelsche-Amerikaansche betrekkingen" uit het door Mr. F. Hage vertaalde ?Amerika" van André Siegfriod. Uit de volgende citaten moge blijken, hoe deze schrijver de verhouding Engeland?Vereènigde Mtaten beschouwt'. ?Engeland geniet het onbetwistbare aanzien van een moederhuis." ?Men bewondert den koning van Engeland, den Prins van Woles, de lords, de gentry; met een soort bijzondere eerbied worden de Britsche staatslieden ?on t vangen.'' , ?Een oorlog zou van weerskanten als heilig schennis worden beschouwd." ?Men moet het hier zoeken in de hechtheid, der familiebetrekkingen." ?Er is geen Britsch Staatsman, die niet innerlijk besloten schijnt, zonder tegenstribbelen alles toe t«' staan, wat de Vereènigde Staten zullen eischen. Die herhaalde concessies, tenslotte verkregen door <-en meesterlijk benutten van de troeven, die in de h'and wurden gehouden. ? maken ongeveer de yc?-whiedenia der ianttite dertiy f are» uit. De hartelijk heid komt weer boven, zoodra er derden bij zijn. Op de internationale conferenties, waar de En.gelsche en Amerikaansclu' delegaties naast elkaar plaats nemen, brengen sterke trokken van gelijkenis hen onvermijdelijk samen- Door hun instinct matige sympathieën en antipathieën zi«t men tusschen hen op spontane wijze een soort overeen stemming .tot stand komen; zij stollen zich bijna automatisch tegenover andere delegaties." ..Gemeenschappelijke taal, eeuwenoude gewoonte <»m samen té praten, dezelfde riianier van leven in de club." M. L. POLAK <Van redactiüwege bekort). Ik.ben de laatste, om de juistheid van de be weringen dor door den inzender gegeven citaten uit het boek van André Siegfried.' dat ik destijds met de grootste' belangstelling en instemming gelezen heb, te bestrijden. Ongetwijfeld voelen de Amerikanen zich aan de Engelschen verwant en omgekeerd. Ik wil den inzender1 ook toegeven, dat dit gevoel bij hen zooveel. levendiger is dari bij Italianen en Franschen, als hun verwantschap nauwer is. Ik wil aelfs toegeven ? hoewel nood'e ? dat de Amerikaanschë genegenheid voor den Engelschen adel iets meer is dan ?npbbisme' en titeljacht. Maar om dat alles gaat het hier niet. Wat ik betoogen wilde, is dat dergelijke gevoelens geen rol meer spelen, zoodra'pr eenmaal,een conflict is. Trouwens, Engeland heeft, zooals bekend, oorlog met de Ver. Staten ge,voerd, in een tijd, ?toen dé venvantschap nog veel nauwer was, en sindsdien heeft er nog.twee maal een oorlog tus schen hen gedreigd: tijdens den ^merikaanschen Burgeroorlog en in 1895, om een grenskwestie in Venezuela. Bij deze en andere conflicten'- heeft Engeland inderdaad tqt nor/ toe toegegeven. Het opmerkelyke van de huidige situatie is juist, dat hut ? sinds de vlootconferentie van. 1927 ? niet' Aieer van plan schijnt toe te geven ? ondanks alle familie-ziekte. ' ? ? V J. R. V.ROSSEM OEöESTEVARinAS Politieke crisis in Joego-Slavië Teekening voor ?de Groene Amsterdammer" door Joh. Braakensiek 'Over-' »eigen richting" IX liet .llaagsche maandblad van November 1928 komt eime verhandeling' over ..eigim richting" vourvan de hand van Prof. Mr. J. C. van Oven waarop ik de aandacht zou willen vestigen. Interessant is de conclusie van den hooggeleerden , schrijver, dat 7/1 j. wol verre van in een beschaafden staat niet te kunnen worden geduld, op een wel bescheidene maar niettemin constante plaats in. het re<:hsbewustzijn van 1< eken en juristen aan spraak kan maken: dat /.ij gelijk de frissche bron. kan zijn. waaruit oone nieuwe reehtsovertuiging zich met overstelpende kraclit baan breekt Merkwaardig is echter, dat de schrijver h«<swel zich.van een oordeel over de muidertol-geschiedenis zelf willende onthouden omdat de details daarvan hem niet' voldoende bekend zijn, toch bij de ver melding daarvan als van Kelf sprekend aanneemt. dat, er een ,.tolbestormmg". een ..gewelddadig" optreden, .een daad van ,.geweld" heeft ? plaats gehad, die naar veler oordeel met ..geweld' moest worden gekeerd. Misschien mag ik, als bij die aangelegenheid van nabij betrokken, deze ontstellende qualificfaties wel recht zetten. ? : ' Van geweld was geen sprake, alleen van een minzame weigering, den gevordenden tol te betalen. Handtastelijkheden tegen personen of goederen zijn, althans van de zijde der automobilisten, geens zins begaan. Gee,n autobestuurder heeft er ook maar over gedacht den tolboom stuk te rijden. Daar zou de auto zelfs trouwens het slechts van zijn afgekomen; een tank/was niet ter beschikking; alleen hebben de tot stilstand gedoemde auto's ,en stoomtrammen zich 'den tijd gekort door het voortbrengen van hun eenmaal onwelwillend na tuurgeluid. ,Dat veroorzaakte inderdaad een ge weld, dat hooren en-zien verging, alleen' in dezen zin heeft'de schrijver gelijk, maar wat hem overi gens tot zijne oordeelvellingen heeft geleid, blyft een raadsel. De tol is in elk geval ook niet bestormd maar er is geduldig-afgewacht-tot-die-openging. En de oplossing van dit raadsel ? ' Ik heb mij laten vertellen, dat de uitdrukking geweld in ons van 1838 dateerend Burgerlijk .Wetboek een speciale juridische beteekenis heeft, doordien zij .behalve dwang door feitelijkheden, ook enkel moreele pressie omvat. ' Mogelijk heeft dat den schrijver onbewustelijk beinvloed: al kon de gemiddelde lezer van een maandblad dat uitteraard niét begrijpen. Maar er is meer. De uitdrukking ?Eigen Richting" ? ik weet het maar al te goed uit ervaring ? is psycho logisch een prjkkelwoord van krachtige werking. In 'een salon kan'men er niet goed mee aankomen. Wie haar hoort wordt schier onvermijdelijk uit zijn rustige rust opgeschrikt. Zij toovert vanzelf KUNSTHANDEL D. G. SANTEE LANDWEER HEEHEXGRACIIT 39O - AMSTERDAM PEKMAAENTK TKXTOOXKTELMXGEX VAX' *» HIM>KIIIJK\ EX PIIKXTEX. een chaotisch beold van tumultachtige verwarring. bebloede , k->ppen. t«n breken van houtwerk voor den geest. Zoodoende leidt zij licht'tot het gebruik van to sterke uitdrukkingen. Bovendien heb ik al vroeger .met leedwezen moeten constateeren. dat ook mijn naam. dien de hooggeleerde schrijver mij de eer aandoet van te vermelden, soms als een prikkelwoord in de zelfde richting werkt. Ik mag daarom niet nalaten, bij deze gelegenheid enkele autobiographische bijzonderheden' te. open baren. Ik ben n.l. steeds van de leer uit gegaaïi, dat men flink moet optreden, als het daarop aankomt, dat flinkheid steeds met verstand moet worden toegepast, maar dat het zoogenaamd ge weld overbodig en alleen schadelijk is. Van geweld heb ik zelfs een ..geweldigen" afkeer: daarom heb ik gemeend in het licht te; rmwten stellen, hoezeer de hooggeleerde schrijver ? waarschijnlijk zonder het te willen ?? den gedragingen der tol-..hervormers" geweld aand'oet. , Kaar.den, Januari 1929. FLORIS VOS. WAT U IN 1928 V E R Z U l M DE UW KAMERS GEZELLIGER IN TE RICHTEN L A AT H ET NU DOOR l