DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 26 JANUARI 1929 No. 2695 l No. 2695 DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 26 JANUARI 1929 ï r il Dramatische kroniek door Top Naeff Hot HolInmlMCli Tiioneol. !><> Vrouwen» urt*. door HUIIM lt«»hfiMclt t IN «li-, in het programma gedrukte ..Inleiding" tot zijn'Stuk noemt de schrijver 7. ir h ..overtuigt! naturalist." Trots de/.e overtuiging, behoeft liet eerbaar naturalisme zich «Ut akelig pamflet t egt n tle natuur in haai- belangrijkste functie nog niet in' de schoenen te laten schuiven. Wil men er nis tooneelstuk cciiige aandacht aan besteden, dan kan dozt- hoogstens liet 7.edebeeld gelden van een zóó houdingloos tijdperk, dat elke tendens er weerklank in vindt, en hot toonoel erin leven' kau vau kuiter brutale speculaties op tle populaii:e__ pro- en contra's van den dag. Waarbij dan vooral de sexuofcle moraal, sinds den oorlog bron van conversatie, in aanmerking komt. Wat ik bovenal tegen deze soort producten heb is. dat zij aile emoties, door een algeheel gebrek »an 'goeden smaak en beschaafde reserve, le,eg plunderen.. Men behoeft niet bij ..Gretchen" stil te blijven staan, noch van huis uit een philister te 7Jjn, om in te zien, dat bepaalde verhoudingen en gedragingen van onzen tijd. zoo, in de massa. voor Jan en Alleman onthuld, ten sluit e al te ..gewoon" kunnen worden. Men moet dan al een groot kunstenaar zijn ? zooals bijv, Arthur Schnitzlor. wiens laatste roman ..Therese. «Thronik eines Frauenlebens" ongeveer aantoont hoe een kunstenaar deze tijdsverschijnselen beheerst-hen moet om «-r ook maar aan te durven raken ? wil ' men dit publiek boeien met gegevens, waarvan alleen de sensationeelste nog ietwat vat kunnen hebben. Na de Parijsoho ...PHsonn'ieïe" liep uien dezen winter te Berlijn storm voor een stuk van. don . Amerikaanschen schrijver ..Drei'ser" ..Ton in tles Töpfers Hand", een uiterst onbeduidend geschre ven stuk. maar met een ?Lustmord" op een klein meisje - in-t geval speelt zich bijna voor de <togen van het \>-rwende publiek af ? als groote attractie1. Men kan van moeninpzijn. dat we in deze'.wereld over niets meer in het openbaar ..mogen zwijgen". maar dat de.kunst, in het bijzontier de dramatische. van deze gulle publicaties d«» dupe is. staat voor mij vast. Kr zal binnenkort aan niets meer iets ..aan" /i.in. ? Jn dit verband was de heer Hans, liohfisch te goeder trouw en op de hoogte van. zijn tijd. toen hij zich afvroeg: Wat kan hierna nog trekken'r en zich gelukkig achtte in een zeker wetsartikel 'dat '..abortus provocatus" strafbaar stelt, een nieuw snufje te hebben gevonden. Zeïfs voor de Rechtbank wordt zoo iets nog niet gesloten deuren behandeld, w.elk een nobel» taak voor liet voetlicht. . . . Want bij hem zou het nu eens niet. zooals bij Wodekind en anderen, als een delicate bijkomstigheid terloops worden aangeduid, bij hem 701» 'net als ..these" in het middelpunt del, publieke, belangstelling staan. Zoo ..naturalistisch" als het er «-ven door kon. de firma l'tertnöhlen had. tot onze nadere orieixtoering. de -.suggestief»1' operatie-tafels van den vrouwenarts ..-welwillend" afgestaan. lloty dankbaar is haar de Muze. . .. 1 Ongelukkigerwijs moest er toen. om weer aan een andei-on? 'eisen des tijds te. voldoen, ook'een goede dosis moderne ethiek doorheen. Humanisme en barmhartigheid, zijn de leuzen; waaronder, de.' gemakzuchtige, .toegeeflijkheid voor zichzelf en anderen, zich opblaast. Zon kón Dr. 'Fechner erin slagen, na op abortus te zijn betrapt en zijn tijd te hebben uitgezeten. Vóór de. rest'van. 7. ij n lui ,1e ven ?als martelaar zijner menschlievendhoid te poseoion, en als slachtoffer oonef bekrompen maatschappij. die maatschappij den rug toe, te. koeren', om zijn troost tfa vinden in do whisky-flesch. Dergelijke slappe mannenfiguren, opgediend a la Itusse. doen het nog altijd op ons toóntvl. D. G. SANTEE LANDWEER KUNSTHANDEL Heerengracht 398, AMSTERDAM . TOT 15 PKBR. TE\TOO\NTKÏ,MX«i HOTTSXKDEX IUNA.K FPl'KK , De schrijver had int ussilieii de indicaties tot het tlelict wel wat klemmender kunnen stellen. De eet'ste vrouw, welke Dr. Fechner aldus ..hielp", was een getrouwde vrouw, die, moeder van vijf kinderen, tegen nummer zes te veel opzag. De tweede: een jong meisje, bevreesd haar netten verloofde te zullen froisseoren indien hij acht ei do gevolgen van haar intiemen omgang met den eersten den besten slampamper kwam. Het vuur tier menschelijko medelijdendheid kan een dokter hooi wat nader aan do schenen worden gelegd om hem in zijn beroepseer te doen wankelen ! Ken dame-patiënte komt ons inmiddels, te zijner "lIecTi»rge.~"A'êWêllën7"ü"air"hëF"lM'USch niets buiten-^ gewoons is, waarvoor dokter Fechner terecht stond, dat het feitelijk tot den bon ton behoort zich op deze wijze van de consequenties van'de liefde te ontdoen, en dat de artsen, die er zich toe leenen, ten opzichte der ondeskundige'deskundigen, die er hun beroep van maken ? volgens dezen schrijver bezwijken er in Duitschland jaarlijks evenveel vrouwen aan het verstoord moederschap als aan de tuberculose ? als weldoeners der menschheid moeten worden beschouwd. Applaus. Waar we. om den- tijdgeest even bij de ptrekking van zulke buitenlandsche successtukken stil stonr den. daar mogen we wat betreft den nielo-dramati-. schon inhoud kort zijn. Een auto-ongeval, waarbij een gewond kind in het. stamcafé van Dr. Fechner wordt binnengedragen, brengt hem na zijn eerste pech. tegen wil en dank nog eenmaal in tle maat schappij terug. De mama van het kind. blijkbaar om een man verlegen, meent dezen vcrloopon arts te kunnen rehabiliteoren, installeert hem keurig en mondain, en zendt hem haar vriendinnen op het spreekuur. Het gehalte dezer vriendinnen sluit ons vertrouwen in die dame weliswaar uit. maar niette'miu blijkt zij de vrouw te zijn aan wier lippen de schrijver het tegun-pleit? du.« vóór het wetsartikel ? hooft toevertrouwd. Haar argumenten zijn maar dunnetjes en wijken niet af van het conventioneel» standpunt en de sociale orde. Ook hier. waar de schrijver een eerlijke kans had gehad, wachten we te vergeefs op de compensatie van één druppel poëzie, op den natuurlijken weerzin van het vrouwelijk hart tegen handelingen, die. ze mogen in uitzonderlijke gevallen onvermijdelijk en ver antwoord zijn, elk menschelijk gevoel beschamen. Een ezel stoot zich in 't gemeen, niet twee maal aan denzeifden steen. . . . Helaas. Dr. Fechner doet het Wel i Het jonge meisje, aan wie hij in het café zijn hulp beloofd heeft, komt hem in zijn weel derige woning aan die belofte herinneren, en krijgt haar zin. Chantage van tle zijde van. den slam pamper, die beweert zich al op de vadervreugde verheugd te hebben, verraadt hem. ook aan de liefhebbende dame met d« sociale beginselen. Zij geeft hem op. En Dr. Fechner. heimelijk opgelucht, duikt weer onder in zijn café. Versterkt in zijn aardsche decepties, on met een' nieuw excuus voor de whi.skv-flesch. ' Het is altijd nog opmerkelijk wat Ltmis de Vries. met zijn week orgaan'en trouwhartigcn glimlach, maakt van zoo'n rol. waarvan hij ditmaal zelfs tien tekst onvoldoende in zijn hoofd had. Men nam met die gevoelig»' spelmomenten des t»-.liever .genoegen.' omdat de rol toch niet door den speler te i roconstrueeren zou zijn geweest. Mevrouw (Jilimys-Sasbach daarentegen ??.'miste elk cachet. dat een Socioty-dam» als mevrouw Marianne von ('a'rlow nog ietwat aannemelijk had kunnen maken. Levenden, maar al even vaag getypeerd, spoelde Annio Follonder het ervaren jong» meisje uit de ,.(lroszstadt" voor wie do operatie, Waartoe zij Dr. Fechner overhaalt, niet belangrijker is dan het trekken van een kies. Philip de Vries, moeilijk te verstaan in do zaal. gaf in het samenspel nu en dan goed de repliek, zonder dat hij tot de karakteristiek kwam van juist dit na-den-oorlogsch type van den ?rattV.. onweerstaanbaar'.voor de 'Vrouwen, tot welke hij is afgezakt.1' De goheolo, vlot loopend» veutooning Waaraan o.a. nog mevrouw ScfiUIer-ltaliaander én Eb. Erfmaim meewerkten, miste' het 'zelfkant-karakt«r. ? Dr. Cornelis Lely door H. A. van Yssehteyn (Vervolg van pag. /) . Waren tengevolge van den wereldkrijg de meest:> openbare werken tamelijk wel stop gezet. tuCh_ gelukte het Lely kort voor zijn aftreden de wet tot stand te brengen, waarbij de dropgmaking der Zuiderzee gelast werd. Het was zeker een der gelukkigste oogenbJikken van zijn staatkundig leven, toen het hem eindelijk gelukte deze wet in het Staatsblad te plaatsen. Als voorzitter van den Zuiderzeeraad bleef hij een werkzaam aandeel nemen aan de uitvpering van de hoogst belangrijke waterwerken, die thans op zulk een krachtige wijze worden doorgezet. Als men met Lely dezen trotschen ingenieursarbeid bezocht, was hij onvermoeid. Geen excursie was hem te,lang. (.«egronde hoop was er dan ook, dat het hem vergund zou zijn, nog na een viertal jaren de voltooiing van de afsluitdam te zien. Lely bewoog zich gaarne op politiek terrein. Het was hem dan ook een grievende teleurstelling. dat hem. toen hij zich uit de Tweede Kamer terug getrokken had. geen plaats werd ingeruimd in d»? Eerste Kamer. Dezen veteraan, 'di» zulke groote diensten aan de liberale part ij .bewezen had. meenn»men te mogen' passeeren ! Maar hoezeer de politiek hem intresseerde. v<:ór alles was hij ingenieur en. hetgeen niet van ieder, die in de practijk vergrijsd is. kan gezegd worden. wetenschappelijk ingenieur, w urn men terecht, ais zeldzame onderscheiding voor een technicus! et-u plaats in de Kon.-Academie voor Wetenschapp; u had ingeruimd. Het plotselinge verscheiden van dezen voor treffelijker!, onbaatzuchtigon man laat e.en moei lijk te vervullen plaats- in.menig college open. Want op een leeftijd, waarop tle meesttii don tijd van rust gekomen achten, stelde hij zich nog steen* beschikbaar, indien hij in eervig eeroambt nut meende te kunnen doen. De taak, die hij aldus op y.ich nam. vervulde hij met een merkwaardige ambitie. In het bijzonder, zal hij gemist worden in de colleges, waarvan hij president was. Weinigen konden toch beter dan hij. een discussie leiden r-n. bij verschil van gevoelen een compromis vinden. , waarop .zelfs d» aanvankelijk het m»e.st uiteerloopeiule gevoelens zich konden vereenigen. Een trouw dienaar der'Kroon, oen dor 'moest bekende Nederlanders, een ' ..Mehrer «les Vat»»rlands" is ons ontvallen. 's-C>ravonhage. 2:{,Januari 1020,. Verzoeke bij opgave van ver huizingen duidelijk te vermelden of deze tijdelijk of blijvend zijn. STAANDE LAMPEN EN LAMPJES n il ?^ ^^ MEUBEL. «B FABRIEK MESKER PARKSTRAAT]/^ DEN MAAG! MUZIEK door Constant van Wessem Ken Conccrtino van Henrlett« Wij hebben indertijd mot eenige voorkeur ge waagd van het strijkkwartet, dat de jong» compo nist» Henriettu Bosman» had geschreven en wol speciaal om het oprecht zich geven zonder angst vallig bijzonder willen doen, dat in dit afwisselend zwakke en sterke werk op sympathieke wijze naar voren kwam. Dezelfde prettige eigenschap vinden wij terug in het C 'oneerti.no voor piano en orkest, dat Monteux t e;i doop hield.metmej.Bosmans indosolo-partij. Al leen, hoewel de compositorische techniek in dit werk aanmerkelijk gewonnen heeft, is de comp niste in de muzikale opzut van dit Concertino'niet zoo gelukkig geweest. liet ligt aan hot ine_lodisch___fund._ aan de:»^ aard der thema's die zich beter voor een bewerking als intieme muziek, als kamermuziek, b.v. als duo of trio, leent dan voor een stuk voor klavier mot orkest. De thema's, die meer zich kenmerken door hun lyrische gestemdheid dan door hun uitgesprok»?nhoid. hun praegnante eigenschappen-, missen de i- langere.i adem, dio het mogelijk maakt er oen concorteerend werk mee te sch-ppen. Op dezelfde tekortkoming strandde Debussy's Fantaisio voor piano en orkest, het nagelaten jeugdwerk uit diens Prix d» Rome-tijd en waaraan het Coneertino van inej. Busmans in opzet vaak herinnert (ook naai den toon). Het Concertino doet nu'wat leeg aan, tle verandering, die de componiste,.in de gevoelde behoefte aan een stijging, met het laatste deel in den vorm van een ostinato begint, redt de matheid van het geheel niet, evenmin als reminiscenties aan Strawinsky en zelfs Puccini. Dat hot werk niet temin een hartelijk succes behaalde bewees dat de Kympatbiuk stemmende kwaliteiten toch hun weg naar het hart der toehoorders wisten te vinden. niet het minst door de knappe uitvoering, waaraan Monteux zijn beste krachten gaf. maar ook door de i'rissche vaardigheid, waarmode, de componiste zich als soliste aan de piano van haar taak kweet. h Schumann De oude school vindt nog altijd eenige volge lingen onder de jongeren en kan er soms stralend i n herleven. D» zangeres Elisabeth Schumann is een van de zulken, die een erfenis voortzetten, die ons de jllusi» vermag te geven van do glansperiode van vroegere tijdon. Ik hoorde van haar alleen Schubert en Hichard Strauss, en. hoewol, ik haar stem qua geluid niet zoo betoovorend vind als anderen, die van ?kristalhelder" spreken ? het geluid heeft in .de hoogte soms iets scherps ? heeft zij mij door haar prachtige bchcerschtc en gave voordrachten van do Schubort-liodoren, maar vooral door haar ver rukkelijke en volmaakte- weergave van de liederen van ? Hichard Strauss zeer sterke aandoeningen weten te geven. De liederen van Strauss werden ««rider haar zingen weer 'zoo glansrijk en levend. dal zij tien geheelen tog<mwooi-digtm tijd een mo ment wisten t» doen "Wegvagen en ons terugvoerden 'in. dien thans met eenige melancholie herdachten tijd, dat Hichard Strauss nog onbetwist als een < iotl in óns hart stond. Hei 'is. j turner t m de ill isie. nriar dié. wat» schoon. Na den ? Vlotten, vluggen. straf musiceercnde i Monteux twee Duitsche dirigenten als gast: Fritz Busch uit München, Otto Klomporer uit Berlijn. Een contra .t, zoo fel als hun nationaliteit. Bij de. Duitschers werd de muziek weer zwaa'r, mot .diep» ?hinein interpretierte" bedoelingen- Geen muziek, die meer als muziek gespeeld wordt, maar muziek, die er uitgeworsteld. uitgeleden, uitge wrongen wordt. Vooral Fritz Busch viel ons zwaar op de maag. Wij iijn zulk ?mediumiek", heftig schuddend en overdadig dirigeeren niet meer ge wond.,. Wij begrijpen niet meer dat er zoovele hevig» »n vliegende gebaren, zooveel fixeerende on slaapwandelaarachtigrweggeroldó oogcn noodig zijn om de noten van een partituur tot loven te brengen'. Kn die er toch niet he.ele.maal lovend door worden, die zich niet los weten te maken van het zwaar 'gaande tompo, waartoe de dirigent met zijn al te nadrukkelijke aanwijzingen hot geheel dwingt. "Mozart! Er werd zwaar »n melodramatisch iri «gezongen", maar nergens danste, deze muziek, i.;I en kort als oen glimlach. Beethoven» Vierde ! Na dat doff» begin, dat wel een gang naar don dood scheen, straalde nergens die verrukkelijke morgenstomrning door, die deze symphonie zooveel echter tot een ?pastorale" maakt dan do zesde, die zoo Liebermann - l'Aiglon Teekening voor ?de Groene Amsterdammer" door L. J. Jordaan (Sur la plaine de Veendam} ? Les plaines racontent3 Et la terre ce soir, a des morts qui femcntent Monstrueuze moisson qvfun large vent qui passé Semble coucher vers moi pour me maudire! . . . . heet. Alles bleef zwaar op tle hand. de hoogtepunten van o Vérmoedigen jubel, van spel en geluk, werden er met schreeuwerige trompetten uitgesehettérd. de finale miste dartelen vaart. O. zeker. Fritz Busch heeft zijn Beethoven nauwkeurig bestudeerd. maar zijn eigen Germanendom liet zich niet over-' winnen, liet zich niet bevrijden van den eigenwij[zeii ernst, waarmoe een Duitscher nu eenmaal meent. dat zijn .Beethoven' moet worden opgevat. In. Heger's Ballet-suite alleen bereikte Busch iets. dat waarlijk een interpretatie werd, hier vond de Duitscher den Duitscher, was een natuurlijk ver staan on -natuurlijk weergeven der muziek ?- die mij echter geen sikkepit bevredigender er om w. rd. Neen, ik deel de bewondering van sommigen voor dezen dirigent niet. . Otto Kleniperer kwam dadelijk als een heerschor voor het 'orkest staan, ?viel aan" en wij' kregen een geheel aan den dramatischen vaart opgeofferde Kgnioht-.6uverturo.to hooren.' (ieluid werd op geluid gestapeld, wij z «ten na het snelle on rnarziale slot zelfs be.ii' oogenblik verbluft. Het was allds dik en ondoorzichtig gebleven, maar er was een apocalyps van geluid aan ons voorbij,ge gaan. Hier was tenminste1 een dirigent. d\e .roekeloos zijn wil'aan publiek en'orkest wist op te dwingen. al was. het als vertolking wat ruw. wat onsoepel. l)aama dirigeerde Kleniperer' de 8ste symphonie, van Bruc.kner, een waagstuk en gedeeltelijk een mislukking. Dt'ze muziek moet wel mindei: in Haar eentonige stijgingen zonder waarlijke stijging. de bij Bruckner in haast al zijn lange symphonieën zoo vermoeiend werken, worden geaccen tueerd, meer in haar hicide, verteederende bpgenblikkeii worden uitgebuit, wil zij onze aandacht blijven vasthouden. Nu, onder Kleniperer. was er nl te! voel groote lijn. <tl te 'Weinig edel détail, en erg veel , opvatting", die ons vreemd aandeed. Neen. op deze wijze wint men niet de harten vóór Bruckner,. die-ons toch al vaak voorkomt als,een redenaar, die niet spreken, alleen maar heftig gcsticuleeren kan. Men verlangde soms naar Mahler, 'aan wien de rythmiek on de wendingen van sommige passages en melodieën (in de finale b.v.) herinneringen opriep ?? d.w.z. dat wij ze bij Mahler als herinneringen aan Bruckner kennen .?t en die tenminste, al is hij eveneens lang^vah stof. spreken kan. :