DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 2 FEBRUARI 1929 No. 2696 u f! f .1 i' * i ' ??i Molen op de Araksvlakte De kloof van de Arpa-tsjai NANSEN EN ARMENI Hoe hij clch voorstelt den nood van het A,rmeenc*chc volk te lentgcnj DE Sultan Abdul Hamid sinds 1870 begreep na het congres van Berlijn zijn gang te kunnen gaan, want ergens in zijn archief lag do geheime oveivenkomst met Engeland, dat dit land hem met de wapenen steunen zou tegen iedere poging van Kusland mér Amieensch grondgebied te behouden, dan waarop liet volgens de bepalingen van datzelfde,Congres recht had l). E:i hij is zijn. gang gegaan. Special! voor dat doel gtiO'/geinisetTde Koerdische nomadenstammen wer den aan het werk gezut om <le Armeniërs te plun deren,. Drie weken lang duurde de vervolging. waarbij tusschen de negen- en vijftienhonderd slachtoffers vielen. Intusschcii was dit nog weinig, bij wat daarna komen zou. In 1S95 werd een algeni'-en progro:u tegen de Armeniërs op touw gezet, flat op Kerstmis 1895 eindigde met een sinister vuurwerk: twaalfhondqrd Armeniërs wer den levend verbrand in de domkerk van T'rfa. Volgens de inlichtingen der gezanten zouden er van 1895 op 1890 niet minder dan 70.000 tot 90.000 menschen vermoord zijn; terwijl er veol meer, opgejaagd van huis en hof, berooid en uit geschud, omgekomen waren van honger en gebrek. En Europa? Er was niets geschied" verklaarde de Russische Minister van Buitenlandsche Zaken. dat het vertrouwen van den Tsaar in den Sultan kon schokken" .,Men kan er niet altijd trotseh op zijn, dat men een Europeaan is," besluit Nansen zijn overzicht van deze gebeurtenissen. ? ? . En weer keerden de Armeniërs,, die den doodendans ontsprongen waren, naar hun land terug, maakten het weer op orde en herbouwden hun hoeven, zooals de spin, die als men eiken avond zijn web vernielt, het eiken nacht weer uit zijn lijfje perst, omdat hij niet anders weet en niet anders kan. Nog eenmaal herleefde bij de Armeniërs de hoop, door Dr. Jan Romein want even vaak als zij bitter teleurgesteld zijn. hebben zij de vrijheid voor zich uit gezien. Het was in 1909. toon de liberale Jong-Turken het heft in hunden kregen. De gevreesde Abdul Hamid zat. na een poging tot een contra-revolutie, gevangen en zijn meegaande broer Mohammed V had den troon beklommen. Duch het program der Jong-Turkeii Was dat. wat Moestaf a Kenia! nu uitgevoerd heeft: van Turkije eim nat ionalen eenheidsstaat maken: met behulp van het huitetilandsche in dit geval Duitsche, kapitaal een eigen kapitalisme opkweeken, om er dan het buittmlandsche mee te kunnen weren. Maar in dien Turkschcn eenheids staat pasten zelfs geen Arabieren, laat staan Armeniërs. Deze gang van zaken nu was den grooten mogendheden behalve Duitschland geenszins naar den zin. Zi.j herinnerden zich het lot der Armeniërs weer. De publieke opinie. En juist zouden, er, voor het eerst', maatregelen ge nomen worden, twee officieren, een Hollander, overste Westcnenk, on een Noor, IIoll. zouden als inspecteuren-goneraal toezicht verkrijgen op de nieuwe Armeensche wetten, toen de Wereld oorlog uitbrak en de-Armeniërs, inplaats van'gered te worden', de eind-katastrofe tegemoet gingen. Van de zesde eeuw v. Chr. tot de twintigste daarna hadden zij in het land gezeten. Kust hadden zij nooit gekend, maar alle verschrikkingen uit dit verleden van meer dan 25 eeuwen verbleekten, bij wat nu kwam» In een brief van Djemal bey in Adana (Cilicië)v tijdens den wereldoorlog dictator van Syrië, van den 18den Februari 1915, lezen wij dat het centrale (Jong-Turksche) conxilee, be sloten heeft om het vaderland te bevrijden yari de tyrannie van dat vervloekte ras en dat het daaront de verantwoording op zijn patriottische schouders neemt voor de schande, die uit dien hoofde op de Osmaansche geschiedenis zou vallen." Het plan werd methodisch uitgevoerd 2). Men bedenke bij het beoordeelen, van wat ik hier Nanst-n ga navertellen, dat het meeste van dit materiaal van Duitschers afkomstig is 3). dit- tijdons den oorlog bondgenoot en dor Turken waren, en dat de werkelijkheid de genoemde feiten en cijfers dusoerder overtreft. Het plan, zegt Nanson. werd methodisch uitgevoerd. In 1915 werd, onder het mom van norlogsnoodzaak, district ha district ..gezuiverd". Uit all* dorpen worden do bewoners in groot o kudden voortgedreven naar de Arabische woestijn, om daar diegenen van honger te doen omkomen, die niet reeds onderweg aan de ontberingen bezweken waren. Vrouwen en kinderen waren het vooral.. want de mannen waren reeds lang tot den krijgs dienst geprest. En wat niet omkwam werd verkocht: een meisje voor 12.?oen vrouw vooi50 cent haar kinderen kreeg men op den koop toe. Uit Kharput en Sivas vertelt een Duitsch oog getuige werden er 18000 gedeporteerd: 350 kwamen er te Aleppo aan. Van de 19000 uit Erzerum. bleven er elf in leven. Duitsche pro testen toen dit bekend werd; zeker, maar dat is juist 1) Zie voor het eerste artikel, dit weekblad van 26 Jan. j.L 2) De bijzonderheden vindt men in het ook door Nansên genoemde: J.ohannes Lepsius Deutschland und Armenien, 1914?1918, Sttmmlvnff dipl matiacher Aktenstücken, Potsdam 1919. 3) Materiaal van Britache zijde bij Bryce, Treainient of Armenians in the OUonian Empire 19J6. De woestijn en het bebouwde land Het water komt in het nieuwe kanaal \\ No. 2696 DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 2 FEBRUARI 1929 Kunstzaal van Lier Rokin 126 Amsterdam* Tot 2 Februari expositie werken door CHARLEY TOOROP een der ergste gevolgen van den oorlog: de Turksche regeering kon verbaasd doen, en vragen met welk recht de Duitschers.... en?.. En zoo ging het Armoensche volk den ondergang tegemoet. Van de ongeveer 1.900.000 Armeniërs, die er in Turkije waren, moeten er in de jaren '15 en 'l H ongeveer een millioen vermoord zijn of omgekomen. Van de 8 a 900.000 overgeblevenen zijn er een 200.000 n» den oorlog naar hun hoeven in Turkije teruggekeerd, wonen er een tweede 200.000 over dit land verspreid, zijn er een 250.000 naar TransKaukisic gevlucht en de rest leeft, als uitgehon gerde bedelaars, in de concentratiekampen van .Syriëen Mesopotamië. * * ? " * Uit die schipbreuk van een heel volk nu, nog verergerd, doordat ook na den wereldoorlog de groote mogendheden de belofte, den Armeniërs die aan hun zijde gestreden hadden, gedaan, niet nagekomen waren, heeft Xansen nog willen redden, wat er te redden was. Hij heeft xich daar voor in opdracht van den Volkenbond eindelijk tot de Sowjet-regeering gewend en van deze onmiddellijk toestemming gekregen om met de Nowjut-Aruieeiische -regeerhig t o Krivan te onder handelen, middelen te bèrAineii tot verhooging van de productie van het land. ten einde de Avmeensche vluchtelingen in staat 'te stellen naar hun Innd terug te keeren. om dam in hun e'.£t n vad -rl nul, een eerlijk stuk brood te ver dienen. Diu onderhandelingen /ijn vlot van' stapel gfloopen. Een eenvoudig irrigatie-plan is uitge werkt, waarvan de kosten op n millineii pond sterling beraamd /j j n nog niet n vijfde van wat modern oorlogsschip kost luaav Waardoor niettemin op /ijn minst 200U Armen KTS nu't hun gezinnen arbeid eh brood in hun eigen vaderland zouden kunnen vinden. Men not-niy lu-t resultaat van den grijpen. oprechten meiischenvrii-tiil niet te spoedig mager. Sowjet-Armeniëis niet wat vroeger Armeniëwas. In de verwarde jaren, die op den Wereldoorlog gevolgd zijn, in September 1920. veroverde het zoo wonderbaarlijk uit zijn asoh hwivzeh Turkije een groot deel' van het 'bij den vrede van' .Sèvres (Augustus 1920) nominaal v«K)i- onafhankelijk ver klaarde Armenië. Do rest. dit» aan hetzelfde lot ontkwam, door zich op sowjet-ba.sis te stellen en daarmee den steun van Moskou te verwerven. kwam in December 1920 tot een vergelijk met Turkije, maar van het oorspronkelijke gebied van87.000 K.M2. bleven er voor Sowjet- Armeniëmaar een 30.000 over, die bovendien reeds door vluchte lingen uit Turksch-Armeniëoverstroomd wart-n. Er komt iets ontroerend» ook in den toon, waarmee zijn ontroerend boek over dit bedrogen volk besluit, zooals altijd de scherpte treft in den mond van een man, die niet is uitgegaan om te wonden, maar om te heelen. Wij maken daarom, in het volle vertrouwen daarmee de waarheid te zeggen, zijn slotwoorden tot de onze, die hij neersphreef, na nog herinnerd te hebben aan een brief. onderteekend door Asquith en Stanley Baldwin, in Sept. '24 aan de regeering van Mac Doiiald gericht om haar te wijzen op haar plicht tegenover Armenië; plicht die Mac-Donald niét kon uitvoeren, omdat hij kort daarop kwam te ?vallen, maar die Baldwin, de briefschrijver, evenmin uitvoerde, ofschoon hij er van 1924 tot nti toe. als rsteminister van hot Britsche Kijk den tijd voorgehad heeft. Déze slotwoorden: ..Du volken van Europa on de staatslieden van Europa zijn het eeuwige BERGT UWEN INBOEDEL BIJ VOORGENOMEN VESTIGING IN DEN HAAG OF IN HET BUITENLAND BU pa FIBMA BATENBURG & FOLMER TE 'S-GRAVENHAGE,HüiJGENSPAKK22 TELEFOON 11030 EIOBK GBBOÜWBK. Bespreking kosteloos BPBC.'BINNENL. HN INTERN. TB&NBPOBTBN Bij den dood van Willem Royaards Teekening voor de Groene Amsterdammer" door Joh. Braakensiek Want mijn tij t is schier vervult Neemter exempel aen, alle diet hoort ende siet. Elckerlyc Armeenschc vraagstuk moe.... Hot ging immers allocn maar om dit kleine, bloedende, doch begaafde volk, dat geen olievelden of goudmijnen had. Wee het Armeensclic volk, dat het in de Europeesche politiek betrokken werd!.... Maar het heeft de hoop niet kunnen opgeven. Terwijl het voortdurend jnet ijver werkte, heeft het gehoopt, lang gehoopt. En het hoopt nog." Kalenders De Uitgevers Mij Kosmos" deed een kunstkalender van Hemelman verschijnen. Vier kwar taalbladen met gezichten op onze groot e rivieren. De kunst-historische kalender voor het Vondel jaar 1929 is een door de Wereldbibliotheek uit gegeven kalender. Maandbladen met reproducties naar kopergravures. N. V. De Nieuwe Toonkamers voor Kunst nijverheid te Amsterdam exploiteert een' door J. Voerman Jr. ontworpen bloemenkalender. Twcemaandelijksche- ? bladen. II. N. Polderman teekcnde een kalender met twcemaandelijkschc bladen voor den uitgever N. J. den Boer'te Baarn. , ;.??'. ? - ' ' . ' , r . , ' ? L. J. C. Boer te 's Gravenhage gai een kalender niet kwartaalbladen uit. Sj. Kuperus ontwierp de bladen, die voorstellingen uit het Hollandsche duin en waterland schap dragen, met verschillende dieren. < Internationale Automobiel Centrale K. Lande weer te Utrecht?Amsterdam verrast hare clientèle met een kalender met maandbladen. Het schild draagt een groote foto van een Hollandschen Molen. ? ' ? De Nationale Levensverzekeringsbank heeft wederom haar practische kalender uitgegeven. Maandbladen met groote cijfers. Kinderboekjes In de serie ..Om zelf te lezen", een reeks boekjer voor kinderen van (3?x jaar door G. B. van Goor en Zonen te Gouda uitgegeven, verschenen: Pal jas en de bij: De man en de muis; De vreemde yasi. De reus en de mug; Teddy. Deze, aardige verhaaltjes en versjes door F. H. N. BLOEMINK zijn uitstekend geïllustreerd. A DltgnERPROOF z \ HET W ON D E R T E E K EN DAT DE VLEKKEN OP UW MEUBELEN VOORKOMT ?\ i,. j