DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 9 FEBRUARI 1929 No. 2697 No. 2697 DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 9 FEBRUARI 1929 Dramatische kroniek door Top Naeff Vereenlgil TOOIHM»! : ..Do vlucht", «loor Joh u ttlM\vorthy V R K L srhrijvers zijn in dezen tijd de dupe van de opgesehrot file eisehell. dit- el', niet aan de kunst, maar aan het kunst-onderwerp gestold worden. He groot'e woorden zijn sinds den oorlog iiiet van de lucht, men onderneemt maar. op goed geluk, een gegeven, een situatie, waar vroeger de grootste schrijvers zich nog wel eens twee maal voor zouden hebben bedacht. De kleine of middel soort ige talenten, in staat y.ich in het voor hen benaderbare zuiver te uiten, meenen. of laten zich opdringen, dat er voor het eenvoudig hoekje van de wereld, dat zij eventueel zouden kunnen be strijken, bij dit gedrang van enormiteiten geen belangstelling overblijft. Om toch maar mee te doen, grijpen zij hoog boven lam kracht e i. en brengen een werk voort, dat, naar verhouding van het onderwerp, al te ver blijft beneden het peil. waarop de werkelijk universeele schrijvers ons dezelfde aandoeningen hebben doen gevoelen. Bij alle mogelijke verdienstelijkheid, laat .het dan al om die reden een nogal kinderachtiger! nasmaak. Zóó is het ook (talsworthy vergaan bij deze laatste poging zijn beste talenten van gezellig eauseur en zijn vriendelijken kijk van wei-gesitueerd boekeiisehrijver op toestanden en misstanden on/er maatschappij, in dienst te stellen van een groot. diep en sterk gomouvenïenteerd conflict. De enkele menschenziel. achtervolgd door de menigte, als het opgejaagd wild. vluchtend van de eene impasse in de andere, tot ze erbij neervalt.... liet is ongeveer het ? symbool van het geheele aardsche leven, da! de goede man hier zot't maar eens even entameert. De held van zijn. tooncclspel is een kapitein Denant, een moreel nagenoeg onschuldig veroor deelde gevangene, op een mist igen dag uit de gevan genis ontsnapt. Hij toont hem'ons van etappe tot etappe, maar bet blijkt (ïalsworthy er meer om te doen ons de verschillende reacties van het burgerlijk gemoed te laten kennen Wanneer een enkele maal de romantiek haar weg kruist, dan wel om onze gevoelens op te wekken voor den. man'zelf in zijn angst en nood. Met gevolg, dat alle spanning uit blijft. Want niet de menschjes die kapitein Dénant toevallig ontmoet op zijn vlucht, kunnen ons boeien.'maar zijn eigen, naar overgave hijgende en naar berusting in het onvermijdelijke groeiende ziel. En het hinderlijke daarbij is. dat de schrijver in deze. ons menschelijk meegevoel opz\vcepe.nde situatie, niets van zijn beproefde grapjes en beuzelpraatjes tot een formeele burgerman» pic-nic toe heeft kunnen offeren aan den ernst van de zaak. Met een naargeestige apotheose Van Engelsche juffrouwen-ethiek. en een edelen dominee. wiert kapitein Dénant in vrome, ? schroomvalligheid-'' nog de loef af mag steken, sluit deze vroolijke jachtpartij in negen tafereelen. zonder dat we ook maar een f lauwen indruk hebben gekregen van wat die eene gejaagde mensch in zijn geleende regenjas. die zich verloren weet. in de gegeven vierentwintig uren van erop of eronder, geleden heeft. Het ..Vereenigd Tooneel" verstaat., de kunst zulke ..ccht"-Engelsche tafereeltjes smakelijk c»p te disschcn en bezit in Frans van der Kooy een knappen decorateur voorliet genre. Ken draaibaar tooneel zou het tempo van deze vertraagde filnf 'hebben kunnen, versnellen, en daarmee'misschien deuiterlijke spanningwat hoogerjhe'bbenorgevoerd. Van Dalsum (kapitein Dénant) is te apostolisch voor deze'rol. die van een gezonde ridderlijkheid getuigt, en min of ineer sportief gespeeld -moet worden^ Daarbij zóó natuurlijk menschelijk. dat wij ? met zijn noodlot meeleven gunnen. Xicolas Hannaii, die de rol in Engeland creëerde, l'eeft al in y.ijn 'Vóórkomen dat strakke, pezige van n man. in den oorlog gestaald, bij wien het kamp-geven tot , het uiterste ' vanzelf tot een boeiend spel'van. geharde zenuwen tegen de overmacht leidt. Bassermann zou de rol ook goed liggen. Sterk spel van de centrale figuur sterker dan Van Dalsum. bij zijn overige verdiensten, als acteur vermocht te geven kan Cialsworthy's stuk in zoover redden. dat de caricaturale bijomstandigheden naar den achtergrond gedrongen worden. De fout Van de, regie was, hier -bovendien, dat zij terwille van het lachsucces, juist al die beuzelarij naar Voren geschoven had. ? ' ? Het is prettig een der jongeren Hob (ieraerds tot een goed acteur te zien groeien, en deze ver wachting bij elke Voorstelling meer bevestigd te gelooven. Zijn orthodoxe, zeer suggestief gespeelde boer in dit stuk, zou ons zelfs doen vermoeden, dat met meer zulke tegenspelers kapitein Dénant's vliuht een interessanter schouwspel zou hebben opgeleverd; hetgeen het succes van ..Escape" in liet buitenland zou verklaren. Xa hem was Nel Stants. de hartelijke en door tastende dame. welke den. vluchteling onder haar bed vindt en hem voorthelpt, de beste. Frits van Dijk. als «Ie d- minee, kon ons niet overtuigen. De overige spelers hadden zich veelal te l epalen tot de typeering van dametjes en heertjes, die wij al zoo erg lang kennen. KiintttM'kcninurcn uit dr praktijk, door C'or van der Ij n e t Mflsvrt liet gebeurt maar zelden, dat een tooneel directeur zich in het openbaar uitlaat ove-r de zakelijke zijden, van zijn beroep, waaraan men in het algemeen louter idealen vastknoopt. Voor ons, critici, die er van den anderen oever zoo nauw mede in aanraking komen, lijkt mij dit geschrift je van den alleszins, eomp'eteiitcn directeur van het Itottcrdaniseh?Hofstadtooiieel in het bijzonder van nut: wij zijn ons altijd bewust geweest te preeken voor eens anders parochie, en als de beste stuurlui aan den wal. te oordeelen over zaken. waarop wij uitteraard slechts een eenzijdigen kijk kunnen hebben. En ook voor andere groepen ih onze samenleving. die zich over de Dramatische Kunst warm maken. haar wenschen te steunen'of te beschermen, kan het allicht geen kwaad eens te vernemen, waar de schoenen wringen. Dat nu;ii bijv. bij een omzet van een half millioen. met een subsidie van ? 30.000 wel een ietsje gebaat kan zijn. maar toch nog maar voor n tiende buiten risico Wordt gesteld, zoódat. al mogen ongetwijfeld voor dit geld zekere ..tegenpraestaiies" worden geëiseht (volksvoorstellingen o.a.) deze eischeii niet kunnen worden overdreven tot een' geformuleerde pressie op den tooneeldirccteur. De heer van der Lugt komt daarom in deze brochure m hoofdzaak op voor de vrijheid van den man. die de algeheele verantwoordelijkheid van .dit ingewikkeld en risquant bedrijf feitelijk alleen draagt, en bij de ingrijpende keuze van het repertoire onmogelijk belemmerd kan worden door anderen (Lees-Comité's enz.) indien zij meer invloed willen doen gelden 1 dan het dienen van advies. Ook tegen het leekenstandpunt. dat voor eenige jaren zooveel last heeft veroorzaakt bij het vaststellen van de gedragslijn voor de gesubsidieerde gezelschappen' (Cahier des charges) dat n.l. de regisseur niet tegelijk mee.KOU kunnen spelen in een stuk." komt de lieer van der Lugt hier nog eens' met klem..op, en legt duidelijk uit waarom deze twee van elkaar gescheiden functies, niet alleen zeer wel t«? vereenigen zijn. maar hoe het zelfs wenschelijk moet worden geacht wanneer de leider ook tijdens de voorstelling als ..eontroleei'end 'middelpunt'".1 als bezieler min of meer. in actie blijft. Wat hij dan verder schrij/t, ter ontzenuwing van het verwijt, dat ..de tegenwoordige .'tooneel directeur'-te zeer den smaak van het publiek zou 'volgen" komt mij een meer persoonlijke. «m minder onaanvechtbare beschouwing voor. Immers: tusschen het publiek naar de dogen zien. en het? een artistieke Overtuiging bijbrengen, opdringen des noods, liggen nog heel wat overwegingen, die direct-of indirect op de vraag: wat wil het publiek? uitloopen. En wij'zien dagelijks op elk gebied hoe het peil zakt wanneer men deze vraag ook maar in de verte stejt en liet publiek, de middelmatigheid, souverein maakt. Het is de vergissing van onzen tijd. .'?; : ., '??.:? ' . .? '?'"'. . , ' '.. .". Bepaald verzet gevoel ik tegen de' scheidslijn, die.de schrijver .dezer ..Kantteekeningen" zich veroorlooft te trekken tusschen het doode en het levende repertoire", waarmee hij het klassieke en het moderne wil aanduiden. Wat zou dan do ..on sterfelijkheid" van een klassiek werk wel te beteekenen hebben, wanneer dit; woord niet sloeg op zijn altijd jong blijvend»', levende kern? D,e schrijver beroept ,zich bij dezen dooddoener op de (zijn) ervaring ..dat de meesterwerken op'het tooneel hun kosten nauwelijks opbrengen." Daar mogen we dan ons vermoeden tegenover stellen, dat zulks aan de wijze van opvoering en de zwakke vertooning moet liggen, waarbij we ons herinneren dat bijv. Shakespeare nooit de sterkste zijde van het Kottcrdamsch-Hofstadtooneel mocht blijken, maar dat me a het elders in ons land tot over de honderd vertooningen met hem heeft gebracht. Dat de heer van der Lugt persoonlijk aan het zoogenaamd ..levende repertoire" de»voorkeur geeft terecht. hij heeft in het moderne ons tooneel ten^ zeerste aan zich verplicht mag hem niet achter het publiek doen schuilen, als zou dit zijn partijdige uitspraak steunen. Het publiek heeft smaak, of wansmaak voor alles, al naar liet goed of slecht wordt opge diend. De yooral in den Haag brandende quaestir der nationale verplichting om coüte que. coute. speciaal Xederlandsche stukken ten tooneele te brengen, wordt dan vervolgens besproken, en daarbij kunnen wij ons weer geheel aan de zijde van den tooneeldirecteur scharen, die er eenvoudig voor bedankt telkens zijn zaak te wagen aan stukken, waarvan hij de artistieke waarde en de levensvatbaarheid voor het tooneel voor zichzelf niet anders dan out kennen kan. Praktisch ge sproken, is Hij inderdaad genoodzaakt dergelijk werk achter to stellen bij alles wat teiecht of ten onrechte al een zekere reputatie uit het buitenland meebrengt. Hoe hard dit klinken mag en hoe gaarne men ieder zijn kansje zou gunnen hier gaat het bedrijfsbelang vóór... . aangezien er geen ander belang is. Met instemming lezen wij dan nog een kleine beschouwing over ..dilettantisme", en wat men daaronder moet verstaan. De tegenstelling niet van ..professional", maar van ..artisfindenubsoluten. verantwoordelijken zin van het Woord. ..De tooneelkunst biedt den dilettant den minsten weer stand". Immers: het lijkt zoo gemakkelijk. tooneelspelen. Je doet net of je thuis bent." Schrijver wijst ten slot te niet allen nadruk op de juist zoo buitengewoon zware eischen. die deze kunst, onafwijsbaar, stelt.' en pleit met warmte. voor het ..échte" bij tooneeïschrijver en speler. waar zooveel op dit gebied onder de begoocheling van het oogeiiblik doorgaat voor wat het niet is. Een tooneeldirecteur. die van deze eerlijke be ginselen uitgaat en woekert 'met de middelen in ons land. mag,ongetwijfeld aanspraak maken op zijn volstrekte onafhankelijkheid als kunstenaar. al of niet ..gesubsidieerd". Friesche litteratuur. H. 'KLOOSTERMAN*: Tu-iljochttcltsjcs. Uitg. Cebr Hoitsem», (ironingen. Wanneer aan dit in het opschrift genoemde Friesche boek hier slechts weinig regels gewijd worden, is het niet wegens zijn onbelangrijkheid. Van de schrijfster van..De Iloara's fen Hastings".die als geen ander de intieme harmonieën van mcnschen en' de natuur weergeeft, mocht haast verwacht worden, dat zij zich bij voorkeur in de kindertaal uitdrukt. Deze ..verhaaltjes en sprookjes voor het sehemerimr" zijn dan ook geheel in het waas van een teere. fantasie gehuld. Voor kinderen om stil naar te luisteren en later te gedenken als kostbare herinnering aan het eerste droomgenot. J. W. IOKKHTHA ' Verzoeke bij opgave van ver huizingen duidelijk te vermelden i '.??.'? i ? . -'' ? of deze tijdelijk of blijvend zijn. BRANDBLUSSCHER .HOLLANDIA SPANJAARD &C2 , «»!:, l «grmr«a» FABRIEK ESPANA UTRECHT Gabaret-kunst De Negerzanccrt* Luyton en Johnstoue NEEN, men moet zijn gedachten niet laten gaan naar de Fisk Jubilee Singers. .Men moet niet zoeken te vergelijken. Het is oen onbillijkheid jegens deze charmante cabaret-iiegers. die ons een avond lang hebben onderhouden met hun zingen eji gebaren en oogen-rolleii en dandiiieeren. Deze negers kennen hun publiek en weten hoe het te vermaken. Het bleef weliswaar altijd nog een tikje voornaam en deze zwarte voordragers vernederden zichzelf nergens tot idioten; doch het was goed gezongen cabaret en bereikte noch als vertolking noch als fantasie de hoogte van kunst. Wat deze neger-zangers, ..die uitsluitend op Oolumbia-platen zingen" presteerden, doorstond zelfs niet de herinnering aan de Hevellers. ook al doden zij als echte ,,American boys" en stond de een achter zijn begeleider te zingen, met de handen op diens schoudt-is, en. draaiden zij tegelijk de hoof den militairemeiit naar het publiek. Wij kennen neger/angei's als Koland Hayes, om van de Fisk Jubilee Singers nog niet eens te spreken.... En wij kennen ook déNegro Spiritual en het doet een beetje ergerlijk aan een lied als ..U's me oh Lord" op een rhythrnisch dreuntje te hooren zingen, dat hét belachelijk in plaats van treffend maakt. («elukkig waren deze .Spirituals dien avond slechts vier in ge.tal en /.ij bleven ..een nummer" en waren gauw afgezongen. Daartegenover stond de gohè'Ie Amerikaa ;scho Society p.oductie. tle meer humoristische liederen als ,.^liss Annabelle Lee" en het Allelujah" van de ..CJIad rag doll". dat drie keer herhaald moest worden. Inderdaad. hè.t is vermakelijk om af te wachten, dat zoo aan stonds die begeleider aan de piano die. ttit moet gezegd, allervlotst n zeer licht pianospeelde--- met rhythmische uitbundigheid zijn rechterarm in de lucht zal gooien om hem weer op tle toet sent e laten neervallen. Heusch het is om te schateren. En dan vergeten wij graag, dat- tle stern-middelen, waarover deze iiegerzangers beschikten, ook technisch niet zoo buitengewoon waren en met vele op het succes berekende trucs werden aangewend. Nogmaals. ik vind dit alles niet zoo erg als tle negerkunstmaniakken het vinden. .Maar laat het dan cabaret heetenen niet anders, en dan was het'een amusante avond, waarop terecht hartelijk is gcapplatidisccrd. CONSTANT VAX WKSSK.M Boekbespreking Carla van Lidth de Jende, Dochters, Mij. y. en (j. lectuur. Aniftturthim 1!>28'. Het boekje van ('aria van Lidth heeft een persoonlijk cachet, waarin iets stugs ei it»ts v *ags domineert, "t N,ot' zij ,m-t opzet niet vlot ei regelmatig door vertellen wil. Zij , zoekt iets aparts in haar werk en bereikt het «enigermate. Midden in haar vertelling geeft zij plotseling zonder overgang een blik -over feiten die op een, anderen tijd gebeurd zijn.'of ze .even'een gordijn wegtrok eii het weer tot-haalt, om haar verhaal voort te zetten. Als ze b.v. Fanny teekent, soezend over Niek, geeft ze daar tusschen door op eens een vizioen van gesprekken, die ze houdt, als ze hem op zijn kantoor opzoekt. Dit is een bepaald systeem in haar werk geworden. Ook voltooit ze menigmaal haar zinnen niet. 't Is of we- meeleven, in de gedachten van de nietisclien-met wie zij ons in contact brengt, gedachten, die dan vervloeien in een vage ijlheid, welke zij aangeeft door stippeltjes. Zoo b.v. dit: ..Met een ruk was zijn -geest terug bij 't heden. Hij hoefde waarlijk niet bezorgd te zijn dat haar zenuwen 'geschokt.. .. of door zijn toedoen in haar leven.... Doodnuchtcr zat /.U naast heni haar verdere plannen uit te, werken., Het was wél zoo verstandig...." Ook dit is bij haar bepaald systeem. Sonis verhoogt het zeer de intimiteit van het meeleven, soms laat het onbe vredigd en betreuren we, dat haar helden nu naar niet heclumaalhun hart uitspreken. Er zijn Van Ammers-Küller-motieven in dit boek, zonder eenige gedachte aan . plagiaat nar tuurlijk. Deze materie zit nu eenmaal in de lucht. Ook hier hebben we drie geslachten in hun onder ling' verschil als in Opstandigen: ook hier zijn Tantalus-elementen. maar ze zijn anders opgelost; En wat dt; drie geslachten'betreft, 't is of ze een geslacht verder opgeschoven zijn in dcirtijd. ('aria van Lidth eindigt met oen geslacht, dat' weer, pliehtwbosef kent. Er is een groot moeder, 'die het nieuwe'bezorgd en ? ontsteld gade slaat, een moeder, Hophie, dk.' geheel Onder het mes Figaro: Zou Uwe Majesteit dien knevel niet laten wegnemen? . " ?' ? ^ Het staat leelijk en ouderwetsch.. .." Alfonso: Je moest toch weten, dat het de laatste smaak is/" opgaat in de .,vrije-vi'ou\vcn"-beweging, verga deren, presideercn, maatschappelijk werk enz. Hophie. is gescheiden van Erik, den staatsman. Van hun beide dochters is Kdda bij ma gebleven en ? Fanny bij pa, hejdc i zijn in volle vrijheid opgegroeid.' Kdda is intusschcn getrouwd met (icorgc, n ui ;i- ze ga it scheiden, want hij''is te intiem niet een ander getrouwd vrouwtje van de tennisclub. Fanny vindt haar zaligheid in Xiek, een veel ouderen advocaat, 'die'voor haar ook gaat scheiden. Beide aspirant-scheidenden hebben, kinderen. En dit is nu het nieuwe in de-evolutie-van den dag. dat de dochters, die de gevolgen Van het scheiden harer ouders ondervonden hebben in haar jeugd. constateeren: R.1 «lat geschei'moet worden.". afgeschaft ; het »»«?/ niet om de kinderen.. D.it gaat plotseling'uit van Fanny. als ze haar zuster in «Ie eerste weeën van.het scheiden aantreft. Op ce.ti.s ziet 7.e het. Psychologisch js die omslag moeilijk !«? verklaren. -Xoo is ze nog vervuld' van haar hoogt*-passie voor Xièk.en droomt ze zich een zalige toekomst uls zijn wettige huisvrouw; en krak ! daar rukt ze al dut moois uit haar hart om met haar zusje genezing tiïzoeken'in de bergen, waar (Jeorge, gedwee zijn vrouw komt terughalen, ontnuchterd van zijn avontuur met de tenniskrtineraad. .liet is impuls, liet is? instinct, het is de, vrouw. Want vader Erik ziet nu wel in zijn klaaroogig dochtertje. ..in wier helder brein de waarden van het leven stonden uitgewogen*', de. vrouw'die zich ..tot gelijke yan den man had gemaakt," maar laten we ons toch ontworstelen ~ aan die zotte suggestie van gelijkheid, alsof tegen de natuur iet» te beginnen ware. Onverbiddelijk heeft immers het fy/ieke verschil het verschil in de psyche bepaald. (M'lijkwaurdigheid, dat is wat anders; daarover vult ten minste te praten. Maar die gelijkwaardig heid wettigt geenszins et n volkomen gelijksoortig optreden-in'leven en maatschappij wederzijds: We zijn mi al van het scheiden om ieder wisse wasje af. Wie weet of niet Fanny niet een heilzame reactie, begint naar begrip van de zeer bijzondere plichten en verhoudingtul der vrouw en \ a i tl -n man. In ieder geval, het is een. aardig boekje., dat een mensch weer eens over al de moeilijke? matriinoniale problemen van tien dag ernst ig laat méditeeren, en het prijs je van de W.H. wt-1 heeft verdiend.'' J. l'HLNSI'X 'J.!.?..