12 DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 23 MAART 1929 No. 2703 No. 2703 DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 23 MAART 1929 i: \n 'i ' t > j» B I O S C O P Y door L. J. JORDAAN 8. M. EUeiiHteln. Tusctilngky «Tien dagen." EEN teleurstelling en een mislukking, deze tweede film van Eiseastein. Na het enorme lan, het hartstochtelijk geloof en de artistieke bezetenheid van den Pantserkruiser Potemkin," dit/ holle lawaai, deze pynlyke phrase, deze kille zelfopwinding i ,,Zehn Ta ge" is een werk, waai aan niets ontbreekt dan de.... inspiratie. Men ontkomt niet aan den indruk, met een onberispelijk uitgevoerde bestelling te doen te hebben. Met al de technische bekwaamheid, met al de filmische intuïtie, met al de genialiteit van den Meester, die Eisenstein onbetwijfelbaar is, werd de opdracht uitgevoerd, om de Russische Revolutie te verheerlijken. Het resultaat was niettemin een banale verkiezingsspeech, zich verhoudende tot den Potemkin" als de rede van een Geachten Afge vaardigde tot een gedicht van Henriëtte Rpland Holst. Ik verklaar mij nog niet in staat, na deze eerste aanschouwing, nauwkeurig rekenschap af te leggen van het ,,waarom" dezer gevoelens. Met een kerel als Eisenstein, heeft men zelfs wanneer zijn werk mislukt, niet in n keer afgedaan. Maar dit staat voor mij vast: de heilige vlam der bezieling, die de Potemkin" door-laait van den eersten meter tot den laatsten, ontbreekt in dit ongelooflijk knappe maak-werk geheel n is in alle instanties de oorzaak van zijn falen. Hoe is het mogelijk, dat een onderwerp, ontleend aan dezelfde ideologie, denzelfden man nmaal ver mag op te stooten tot de vaart van een, dichter en een ziener en hem bij een tweede poging niet verder brengt dan de radde, pakkende phrageologie van een meeting-redenaar? Het is toch moeilijk aan te nemen, dat de stimulans van het mach tige revolutionnaire sentiment, hetwelk een wereld rijk tot in zijn diepste lagen om-woelde, reeds na deze ne geweldige uitbarsting alle bezielende kracht zou verloren hebben. Is het misschien de fatale montage der sensationen", waarover Pudowkin zich reeds hoofdschuddend uitliet, dit zenuwschokkende, virtuoze ppel met knauwende emoties dit roekelooze opeenstapelen van drift, angst en ontroering, hetwelk zich nu reeds zou kunnen wreken? Of zou het tenslotte toch waar zijn, dat ook het sociale epos, het' drama van de massa, eerst dan de diepte en de onuitputte lijkheid van waarachtige kunst erlangt, wanneer het zich weerspiegelt in de ziel van het individu? Ziedaar een vraag van klemmende belangrijk heid, want zij beslist over de toekomst van de Russische film ? d.w.z. over het nobelste en beste wat de jonge filmkunst heeft opgeleverd. Wanneer een geweldenaar als de maker van de Potemkin"film terugvalt tot leege rhetoriek, dan staan wij tegenover een levenskwestie: het al- of niet uit groeien van een richting in de cinematografie, die de schoonste mogelijkheden in zich scheen te dragen. Dan vragen wij ons af, of de prachtige menschelijkheid, die zich in De Moeder" ert enkele andere Russische filmwerken baanbrak en die alle wodka- en hurkdansgyntjes ten spijt, zoo onmiskenbaar aan een Dostojewski verwant is, onze angstige verwachting onze vurige hoop zal teleurstellen». ' Of jwij weer zullen worden overgeleverd aan 'Al. Jonson'e neger-Kol Nidrei en Jannings-met-een -baard.... .' " ..'".. . ? ?'???? * v . ;.' ? '? .' Er zyn in ,,Zehn Tage" prachtige stukken. De inzet al dadelijk met de rennende menigte is ftlfc een forsch Allegro con Fuóco, waarmee wij midden in den revolutie-baaierd geslingerd worden. ? Ook het opvlammen van het eerste verzet ??het ver-dichten der spanningen tot een benauwend, GENERAAL AGENTEN TOOB AMATEtm-KINO-TJITRUSTING FOTO-SCHAAP & Co. SPUI 8 AMSTERDAM broeiend onweer en vooral hot afsluiten dor arbeiderswyk, het langzame rijzen van do stalen brug, in zrjn mechanische onverbiddelijkheid een gruwelyke scherts bedryvend met het paardenlyk ....het is alles de ,,montage der sensationen" in haar volle kracht, een virtuoos spel met onze emoties. Maar dan vangt het gesol met den ongelukkigen Kerensky aan la béte noire der bolsjewiki en de film zakt met deze gestie af, tot het peil van onwaardigen achterklap. De ijdele, onbe duidende persoonlijkheid van den rnensjewiekendictator rechtvaardigt in de stormende vaart dezer kroniek-in-flitsen geenszins de onevenrediggroote aandacht aan haar besteed. In Pudowkin's St. Petersburg" zien wij Kerensky een oogenblik als culminatie en symbool eener vooze, innerlijkzwakke schijnrevolutie hij wordt even, als psychologisch-verklarend element, in het strobmende leven van 'de film opgenomen en men rekent snel en beslist met hem af. Hier is hij het mikpunt van uitvoerigen, goedkoopen spot (de Napoleon-parafrase !) en er wordt hem den eenen ezelstrap na den anderen toegediend, tot wij geneigd zijn uit te roepen: Laat dien stakkerd, politiek en misschien zelfs lijfelijk zoo dood als een pier, toch eindelijk met rust". Hetzelfde spel zien wij later bedrijven met het vrouwenbataillon." Wat doet in (vredesnaam zulk een ploertige spot met de jammerlijke verdwazing van deze vrouwelijke vechtjassen hier ter zake? En waarom vulgariseert de kunstenaar Eisenstein, die het neerhalen van het Tsaren-standbeeld tot een meesterstukje van montage maakte, zijn eigen werk door de scène later terug te draaien? Een grof lachsucces als symbool der contra-revolutie ! Zoo zien wij hoe de film snel in kracht en span ning afneemt. De ontzaglijke opgave, welke de cineast zich gesteld had: het revolutie-drama. de tragedie en de triomf van een volk in opstand, als een schoon en aangrijpend visioen voor ons op te roepen, mislukt jammerlijk. In de Potemkin" sterft de eenige hoofdpersoon reeds in de eerste acte (Wakulintschuk) en uit zijn bloed wordt het ontzaglijke fantoom: de massa geboren, hande lend, lijdend en strydend volgens "eigen, bovenpersoonlijke wetten. Hier blijft de massa een redelooze kudde van x-duizend, zooveel honderd en zooveel individuen, op lijfsbehoud of op politiek gewin bedacht.. De menigte te Odessa leek in haar golvende beweging een levend, ademend,, vibreerend organisme zij werd de bijna tastbare, bio logische neu-gestaltung van 'een hooger geordend wezen. De menigte te St. Petersburg is een ver gadering", die moties aanneemt en het woord" vraagt.... en, helaas, ook krijgt! Alles loopt dood in een eindeloos gedebatteer en geschermutsel. Geen tafel, of er staat een glas water op en een gesticuleerende,' spuugspetterende redenaar achter. Geen brug, of er rennen matrozen met gevelde bajonnet over en onze eenige troost is, dat we de sprekers tenminste niet hooren en dat je aan alles went zelfs aan revolutie. Ter afwisse ling krijgen we de sprekende gelijkenis van Lenin te aanschouwen natuurlijk achter een tafel met een glas water ! en het laat ons vrij koeltjes, missende deze fonkelnieuwe profeet nog alle Ie-"~ gendarische grootheid.... ook al juicht de aan wezige Roode Garde van Amsterdam zwakjes. Aldus worden wrj haar het eind ge-pief-paf t en ge-oreerd en in plaats van den stalen mond van het kanon van den pantserkruiser, nemen wij dei herinnering mee aan den wijden mond van een spreker," die het woord vraagt.... ; '''?''"': "?-."??..'. ***. ? ?.'.'" . :?? ?? ?' l . ' Niettemin is het werk bijna overal film, in den besten en zuiversten zin. De vindingrijke, phenomenale technicus verloochent zich zoo goed als nooit en het aanschouwen yan deze volmaakte montage-kunst zou boeiend en belangrijk zijn bij ieder ander dan juist bij Eisenstein. Maar de herinnering aan de verpletterende Potemkin" de eerste waarachtig groote en schoone idee in een film belichaamd, rust zwaar op ons en belet het oppervlakkig genieten van een overigens uit nemend spel der techniek. , ' , l Zoodoende ,,Zehn Tage, die die Welt ersch t.terten" inderdaad een wereld wankelen een wereld van vertrouwen in een groot kunstenaar! S. M. Eisenstein Marcel L'Horhier. Mille ColoiincH ,,1/ArKont.' Wanneer zullen wij van dezen cineast" eens eindelijk.... film" te zien krijgen? Feu MathioK Pascal" en Le Vertige" waren tooneelspelerij van de ergste soort en toch compareert de naam L'Herbier met groote zelfbewustheid tusschen die der Fransche cinegrafisten van beteekenis. Ook deze laatste film laat ons ten aanzien van 's rr.ans raadselachtige renommée even wijs. Want?L'Argent"iseenop zuiver Amerik'aansche leest geschoeid filmverhaal van matelooze breed sprakigheid en duldelooze lengte. Van een direct contact met den receptieven toeschouwer door middel van de poëzie der licht- en bewegingsindrukken, film" geheeten, schijnt deze promi nente der Parijsche avant-garde* nooit gehoord te hebben. Het zyn de wederwaardigheden, die een mensch geldman, demi-móndaine of aviateur zoo al overkomen kunnen op dit ongewisse ondermaansche, dewelke ons met droge nauwkeu righeid worden opgedischt. De financier tele foneert en kauwt sigaren - de piloot vliegt/ en de courtisane 'verleidt, ieder naar zijn emplooi en,volgens, eer en geweten. En de cineast zorgt voor een goeden gang van zaken en voor een mannetje met een camera.... voila tout. Hoe erg en hoe interessant dit alles is, wordt ons meege deeld door de bijschriften de createur heeft ov niets aan toe te voegen: things speak, meent hij, for themselves. Een voorbeeld? ? Er is sprake in deze film van een afscheid. Eon aviateur zegt zijn jonge vrouw vaarwel hachelijk en afgezaagd, maar niettemin dankbaar tema. Dat wil immers zeggen: een wereld van emoties een storm van indrukken gedurende de paar laatste, beteekenisvolle minuten. Welk een prachtig sujet voor den filmkunstenaar om te t verwerken in een duizeling van beelden, van rhythmisch en visueel geschapen ontroering, tuimelend, zwijmclend om dit eene bittere hoofdmotief: het afscheid ! De heer L'Herbiqr vat het anders op een af scheid is een afscheid, redeneert hij en zoo zien wij tot onze grenzelooze verbazing het paar vereènigd" gelijk het heet in een laatste smarte lijke omhelzing" en verder niets. Anderhalve minuut, op het horloge af, houden zij elkaar om vangen, zonder ook maar den schijn van een poging cm iets anders te registreeren, dan deze eindelooze klapzoen. ' De typeering: ondanks de naar het uiterlijk ge(lukkig gekozen sujetten is er maar n levende figuur onder Alfred Abel als de bankier Gundermann. Hij heeft de natuurlijke soberheid, die draagt" en boeit, als zyn pendant Nikolai Koline. Hij spreekt heel weinig en telefoneert?? ook hy moet telefoneeren tot de stukken er af vliegen! met nauwelijks bewegende lippen. Maar een gebaar -?een vertrekken' van den mond een fronsen van de wenkbrauwen brengt ons in oogenblikkelijke aanraking met wat er leeft achter het uiterlijk ,der dingen en geeft aan deze vlakke, leege film momenten van onverwachte raadsel achtige verdieping. , Nog eens men staat geslagen tegen'over den intelligenten filmmaker, die zooveel kilometers celluloid kon verwerken, zonder nochtans van het wezen der film bewust te worden. Dit is het groote, verbazingwekkende feit, temidden van al het lawaai over de schending" van Zola's roman, , het proces met diens erfgenamen, oude of moderne monteering?? en wat dies meer zy". Enfin correspondenten moeten ook leven.... Salamanca: College lersche Studenten De Studentenonlusten te Madrid door Mr. Henrik Scholte IN December Segovia: pathetische on niet genoeg bekend geraakte episode ddr artilleriecadetten, die in den barren winter van middenSpanje hun eigen school gingen bestormen. In .Januari do paleis-revolutie van eenige militairen te Oiudad-Real, twee dagen later gevolgd door het tragische on onbegrijpelijke figuur, dat de oude Sanchez Guerra in Valencia sloeg door in zijn eentje hoera te roepen over een gebeurtenis, die reeds openlijk uitgefloten was. In Februari gevolgd door het algemeen ontslag aan alle hoofdoffi cieren aan het wapen der artillerie, van wie slechts een deel, met de noodige mu taties, voor herplaatsing in aanmerking kwam. Thans in Maart door een even on verwachte als ernstige onrust onder de geringste klasse der spaansche samenleving: do studenten. , Men doet onrecht, de oorzaak voor deze reeks te zoeken in een algemeeno, meer in het bizonder in een economische ontevre denheid bij het volk. Het volk, in al zijn verscheidenheid van Noord naar Zuid, het volk van chevalereske analphaboten, dat ik de vorige maanden met een even fer vente belangstelling heb leeren liefhebben als diep beklagen, is niet zoo ontevreden. Het verdraagt een dictatuur, waarvan het de oogmerken niet kent en de nadeelen altijd nog minder merkt dan de al ie open lijke dieyenpraktijkon, die 's lands dienaren onder de vrye" regeeringen, zij het van liberalen of van conservatieven oorsprong, pasten. , . Zoo zijn leger en studenten in de huidige on lusten ook geenszins door oen diepere solidariteit verbonden. Integendeel: de directe aanleiding voor de laatste troebelen mag misschien met enigen grond gezocht worden in een scherpe nota, die de leerlingen van de technische school te Madrid.op 6 Maart j.l. tot de Regeering richtten: een daad van ongehoorden moed, die stellig uit diepere 'grieven, moet zijn voortgekomen. In verband met het voor nemen der Regeering om de . cadetten van de Artillerie Academie gesloten sinds de onlusten daar plaats vonden over te brengen naar do Escuela de Ingenieros Industriales te. Madrid, Waarschuwen de leerlingen van deze school, wegens de noties gentimientos de fratemidad entre estvdiantes' cspafioleq, voor déuitvoering van dit plan. En toen Primo deze nota naast zich neerlegde, en de studenten en professoren van de Umvevsidad Central gemeene zaak met de Kscuela de Ingenieros maakten, stond Primo eensklaps tegenover een solidaire, intellectueele bewoging, die geïmprovi seerd en onervaren gevoerd, toch de ernstigste schok geweest is welke de Dictatuur tot nu toe heeft doorstaan; de eenige bovendien, die enigen weer klank in breed ere kringen der spaansche samen leving heeft gevonden. Het is mij aanvankelijk een raadsel geweest, hoe een dergelijke solidariteit, met het vooruitzicht op een nederlaag en zeer strenge sancties, mogelijk was. Een spaansche universiteit kent geen corps, er bestaat geen studentenblad, noch plaatselijk noch interacademiaal, eenigszins duurzame relatie tuss'chen verschillende universiteiten, van welken aard ,ook, ware bij het heerschend particularisme der spaansche provincies een onmogelijkheid. En zelfc aan n enkele universiteit is een feitelijke studentengemeenschap onmogelijk. Voor de oficiales," de volledig ingeschreven in tegenstelling tot de soms 5 x zoo talrijke ..libres". die meestal nimmer verschijnen en zgn. ..thuis studooren" bestaat weliswaar collegeplicht. Maar hot ruinaansche stdsel om het onderricht in de gebouwen dor verspreid door de stad liggende Faculteiten onder te brengen slechts de soms zeer kostbare kapel en het paranimfo". onze aula. binden in schijn is in Spanje zoo ad absurdum doorgevoerd, dat een alumnus van de prachtige en beroemde medische faculteit op de buitenwal van Saragossa nooit een voet zal zetten in zijn eigenlijke Alma Mater der binnenstad. En dat men bijv. voor de medische faculteit van Hevilla.... 130' K.M. verder, naar Oadiz, moet gaan ! Slechts van regeeringswege in het leven geroepen en geprotegeerd, bestaat er een Asamblea de Estudiantcs (.'atólicos, een dociole segregatie der ..plus royalistos que Ie rui": dankbaar materiaal, blijkens de verslagen van zijn Januari-zittingen. voor hot grooto doel van den absolutist achter Primo: de wetenschap, die in Spanje toch slechts in naam vrij was. opnieuw te brengen onder het juk oener speciale inquisitie. In de lijn van dit karakter. waaraan men durf en scheppingsvermogen niet kan ontzeggen, past ook de utopie der enorme. centrale Ciudad Univevsitaria.«Ietuinstad-universiteit, waarvoor in de buitonpavken van Madrid de somptueuze gebouwen reeds kla#r staan en waar voor D. Alfonso met een sportieve energie doorgaat. eigenhandig het geld bijeen te bedelen. Peripatetisch met de grondslagen der wijsbegeerte en ethiek vertrouwd t e raken. sinds l SUS wordt op geen der universiteiten meer theologie onderwezen! .moetilande bittere waarheid doen vergeten, dat Salamanca : Collegezaal Fray Luis ti:qin Spanje het denken nog altijd de ancilla thcologiae" is. Ert in de universiteit van Salamanca, waar ondanks de zestien jaren dat Unaimmo er rector was nog een portier aan den ingang staat die niet lezen of schrijven kan, ontdekte ik in gouden lijst en schoon-gezegeld de bul, waarbij aan de HeiliKo Theresia het eeredoctoraat in de letteren werd toegekend. En deze bul werd uitgereikt, niet onder Philips II, maar juist in het jaar voorde Dictatuui te weten A.D. 1022!.... Buiten de Jesuïten- en Augustijnen-colleges. buiten de vele bizondere seminaria en hoogescholen, kent Spanje een tiental staatsuniversiteiten. Ik bezocht de meesten: Sevilla, Granada, het univerteitje van n Faculteit (sindsdien door Caliejo opgeheven) te Murcia, Valencia, Barcelona, Sara? gossa, Madrid, Salamahca en Valladolid. Zelfs in' een stad als Valladolid'studeeren er meer dan 5000. 'Naar verhouding veel meisjes: in de letteren', Salamanca: De beroemde Universiteit in de exacte wetenschappen en met name in <!»? pharmacie. die in Spanje een aparte faculteit vormt. In de Rechten daarentegen.... l in Madrid en 2 in Barcelona ! Een juridisch georiënteerd* carrière, staat voor de vrouw niet open in Spa'nje, waar het studeeren op zichzelf nog. voor beide sexen. een testimonium paupertatis is. en voor don t rotsehen Spanjaard: vooral naar den geest. ' In al deze universiteiten ontmoette ik de grootst mogelijke voorkomendheid bij het vragen van détails en technische inlichtingen, doch op elke algemeene vraag een bijna hostiel stilzwijgen. Z«>o kwam ik pas langzamerhand op de hoogte van wat ik voor de eigenlijke oorzaak der onlusten, en tevens van dat stilzwijgen, moet houden. Primo publiceerde reeds op 4 Maart, toen niemand nog aan een studentendemonstratie dacht en de madrileensche universiteit in de volksbuurt S. .Rernardo. die ik dien dag bezocht, volmaakt rustig \vas. een eenigszins voorbarige verklaring: een dier vele' ..notas oficisas". die de spaansch* kranten, sinds de gebeurtenissen van Ciudad-Real, gedwongen zijn op te nemen, hetgeen zij met een stilzwijgen, welspre kender dan elk commentaar, plegen te doen. Er is daarin sprake van alguna agitatión escolar, especialidad de ingenieros" en van een beweging der stu denten in de Rechten tegen Art. 53 der ..Docveto-Ley de Reforma t'niversitaria". Die talrijke, sinds 1928'overtalrykedecretoloyes tegen het vrije denken en het vrije onderwijs zijn den madrileenschén student geenszins onbekend. Op duitsche wijze grijnzen ze hem achter in zijn Handboekje toe : es ist verboten.... Xu heeft Minister Caliejo eetx der zonderlingste creaties van Primo, toen hij de militaire in oen civiele dictatuur geloofde te kunnen veran deren?in dit Art. 53 niet iets verbo den, maar iets toegestaan. Hij stond n.l. vrijheid van opinie toe voor dit.... dat.... voor dat. Het gevaar van het voor artikel - opgesteld met het oog op de examina; niet op de colleges?lag in wat het niet zei en in de interpretatie, die het zich voorbehield. Dat dit Smalfilm Amateur-KInematografie onder Kino-technische leiding van Jorfs Ivens FOTO', PROJECTIE. EN KINO-HANDEL" CAPI 11S KALVERSTRAAT AMSTERDAM Importeurs «n vertegenwoordiger* van -^** BIJ CAPI vakkundig* raad en voorlichting. ?3 f