v l l fel n i \t~. Ui n i:". fit/ - i De wording van het Britsche Rijk door Dr. Jan Romein T N en door den strijd tegen het reeds beJi staande Spaaiisch-Portugeesche wereldrijk, heeft Engeland de grondslagen gelegd voor het zijne. Afgesloten van de Z.O.-doorvaart naar Indië, die de Portugeezen jaloersch bewaakten, zoekt het ijverig in do drie andere richtingen, miar tevergeefs. DJ Z.W.-doorvaart ? Straat Magollaan bleek voor geregeld handelsverkeer on- ? bruikbaar en een doorvaart N.W. of N.O. was voorloopig heelemaal niet te vindon. Het zoeken van de N.Wostelijke leidde echter tot kolonisatie in N.-Amorika, nadat de over winning op de Armada voldoende krachten voor een dergelijke onderneming had vrij gomaakt. Als men van enkele mialukto pogingen afziet de eerste van 15S5 waarbij de zielig achterge laten kolonialen in den muil van de Nieuwe Wereld verdwenen, kau mon de eerste Engelsche kolonie Virgmia dateereu van 1007. Kort daarop maakte een tweede overwinning op de Spaansch-Portugoesch/j vloot, ditmvil bij Surat (1015), het den Engilschen mogelijk in Afrika en Voor-Indiëvastei\ voet te krijgen: 1018 fort S. Janus aan den mond van de Gambia; 1639 fort S. Georga bij M \dras.. Hierm»e zijn reeds de twee kolo;iisitie-vorm 01 gigeverx, die nog heden in het Britse hèR jk te'onderscheiden vallen: de eene, de Amjrikavischo, eon echte'volksplanting, zooals de Grieken dio in de Ssto en 7e eeuw v. Chr. gekend hadden, waar Eng-»lschen woonden o rxder eigjn bestuur; de andero. du Indische, eorv kolonie op de wjzd van een Rom/ms~he provincie, etm wingewest, waar E'Aselsch-jn zich niet dan tijdelijk vestigden, en. slechts mot hot doel zich door den ' handel en belastingen, van de onderworpen bevol king schatten te vergaren. West-Indië, hot derde kristiUs.itie-punt dev vroege Eng >lscho expansie volgde eveneens spoedig. St. Christopher in 1023, Barbados in 11525. B.j Vii-ginia voegden zich in don loop der zeven tiende eeuw de andere ? Ara irikaansahe koloniën. waar op het einde dier eeuw zich een 200.000 kolonisten bevonden. Van de drie gonoomde punten, was dit het eenifeo. waarbij men omstreeks 1700 aan een Britsch Rijk zou hebben kunnen 'denken, en ook daar was lv»t b«xAt nog vovre van verzekerd, bekneld als de koloniën lagon tusschon hot toen Fransche Canada in hot Noorden, on hot eveneens Franscho Limisiana aan don mond van van de Mississippi, torwjl hooi in .h 't Z.O. Florida nog $paan?ch was. Van do drie gi-ooto meduditigers, de Portugezen?Spanjaavdou, do Fi-anBuhon en de U >llan.lei-s, w vs alk'on van de laatsten, in de drie oorlogen tussch.m. boidó landen uit.de zeventiende couw, nog maar gebleken, dat hun miss* te klein was, om hot op don duur togen Engeland vol te houden. DJ nogm-jirige oorlog 1Ü8S?1097 bracht .nog g *on '?'beslissing. Pas in de 1-Se eeuw 'volgde do afrekening nut de beide andere teg rast anders. Zooals Sooloy in zijn Vroeger genoemlp bookjëvoor het eerst maar voorgoed overtuigend hoeft aangetoond, zijn alle in die eeuw tusschsn Frankrijk en Eng jland gevoerde oorlogen en het zijn er, de onofficieele strijd in Indiëen Amorika tussohen 1740 en '55 meege rekend, niet minder dan tt,'m?t als totaal aantal' oorlogsjaren 43 van de 100 l in wezen oorlogen om het koloniaal bezit, zoowel dat in Amerika, als dat in Indië. Djze moening is juist, mits men dat in wezen" goed begrijpe: er is geen sprake van, dat dit beiden strijdenden partijen in dien vorm ook tot het bewustzijn kwam; men krijgt eer den indruk, dat zij voor hun eigen begrip in en om de , .koloniën vochten, omdal zij in oorlogiwaren, dan dat zij in oorlog waren om de koloniën. Uit dien strijd nu, waarvan de lezer de bijzonder heden in elk grooter geschiedenisboek of in een MIJNHARDT's Hoof dpijn- Tabletten 60ct Kiespijn-Tabletten. ,60ct Laxeer-Tabletten. 60ct Zenuw-Tabletten .75ct Maag-Tabletten 7 5ct Bi) Apoth. en Drogisten der vele aan dit thema gewijde boeken 1) vinden kan, ia Engeland als overwinnaar te voorschijn getreden, maar niet zonder dat het er bijna het heele Rijk m je verspeeld had. Juist uit de overwin ning op de Franschon nml. rees hot gevaar. l turner a, sinds na den vrede van Parijs in 1703 de Franschen N.-Amerika ontruimd hadden en alleen Spanje er, verzwakt, achter gebleven was, voelden de Amerikaansche kolonisten iviet langer de noodzaak van den militairen steun van het moederland. Zij begeerden daarom nu hun eigen belangen te regelen en zich te onttrekken in de eerste plaats aan de merkantilistische politiek van het moederland, dat er nu, na dun oorlog, meer dan ooit op uit was, om met geld uit de koloniën zijn begrooting weer in evenwicht te brengen. En de Amerikanen deden dit, gelijk bekend, in hun onafhankelijkheidsoorlog. De beteekenis van. den vrede van Vers AJ Hes in 1783, waarbij de onaf hankelijkheid der Ver.-Staten erkend werd, is feitelijk pas in onze dagen heelemaal duidelijk geworden. Men behoeft zich maar voor te stellen, hoe de wereld er uit zou kunnen zien, als zij nog een deel van het Britsche Rijk waren l Djn tijdgvinooten scheen deze gebeurtenis echter ook gewichtig genoeg. Zij zagen er ? en schijnbaar niet ten onrechte hot einde van het Britsche Rijk in, want de vrede van Versailles liet het besiitingen genoeg in Oost en West, in Canada en.VoorIndië,' waar de Franschen inmiddels ook vrijwel geheel verdreven waren, maar aan kolonim in den zin vau door Britten bewoonde volksplantingen, had het alleen maar Nowfoundland overgehouden. En het bijzondere van het Britsche Rijk bestaat, juist tot op dezen dag, hot is 8eeley's grondge dachte hierin, dat tegelijk met den Staat zich de natie uitbreidde, of met andere .woorden, dat het tegelijk koloniseerde op dq Uriekscho en op de Ronieinsche manier en daardoor de eenzijdigheden van beiden vermeed. liet is oen wonderlijke verzameling mensehen, die op de puinhoopen van het eerste, een tweede Britsche wereldrijk huoft gesticht. Eunerzijds de loyalisten, die uit do Vel'. Statun naar Ontariu in Canada trokken, on anderzijds ??? misdadigers, of beter ,,gestraften," dio liet nu onafhar kolijke Carolina niet langor wilde opnemen (jaarlijks waven het er ongeveer 2000); hot eerste transport van deze zonderlinge ..waar" ging 1777 naar het toon kort goloden eigenlijk pas ontdokte Australi sih-ep, nadat pogingen, om zo iu Afrika over'te ]utintun, mislukt waren. Pas dit tweede Britsche Rijk .kenmerkt, zich door oen zeker systeem in zijn koloniale- polittiek, waarvan Indiëhet zwaartepunt word en nog is, al maakt do expansie zulf ovor hooi Indië, tusschen de.,jaren 17(33 on ISü, meer don indruk van door de omstandigheden opgedrongen, dan gewild te zijn, hetzij door de Britsche- regeering, hetzij'door de toen'nog bestaande East Jndian Company/' Do oorlogen, die Engeland tusschen 1703 on 1815 niet do" Fransche Revolutie en Napoleon gevoerd heeft, zijn de laatste geweest, waarvan men kan zoggon, dat hot bestaan van het Rijk erbij op het spel gestaan heeft. Hot systeem kwam er versterkt uit te voorschijn. Het bezit van Aacension, St. Helena, de Kaap-Kolonio, Mauritius, de Seychelr les en Céylon ten doele reeds eerder verworven verzekerde den zeeweg naar Indië, dat van Gibraltar, Malta en Helgoland, tegen de aanvals plannen van een eventueelen tweeden Napoleon. De bezittingen in de West waren afgerond en o.a. met Br.-Honduras en Br.-Guiana uitgebreid. Java was prijsgegeven, maar Singapore zou m de toekomst strategisch nog betere diensten bewijzen. Nu, nu de yorm er was, kreeg dit Rijk zijn in houd. De indüstrieele revolutie in Engeland, om streeks 1780 begonnen, maakte van het Britsche Rijk de markt voor de fabriek, die Engeland heette en het overschot van de uit die fabriek getrokken winsten omsloot nieuwe gebieden n voor de leve? ring van grondstoffen n voor den afzet der waren. Dit proces Bereikte ongeveer een eeuw na het begin der industriaele revolutie zijn hoogtepunt. Doch óók dit ging niet zonder strijd. In Afrika kwam het Britsche Rijk in botsing met Frankrijk. Engeland moest op den duur in een verdeeling van het zwarte werelddeel leeren berusten (1904), waarbij het op een breede strook van de Kaap tot het Nijldal beslag kon leggen, ua den WereldPECERIJEN ALLEEN EDELE SOORTEN ZOOALS IN OUDEN TIJD oorlog met de voormalige Duitsche bezittingen in Oost- en West- Afrika afgerond. Het tweede wrijvingsvlak was Azio, waar Engeland ook zijn bezit kon afronden, zonder tot een zoo definitieve rege ling met Rusland te komen, als waartoe het in ' Afrika met Frankrijk gekomen was de jongste gebeurtenissen in Afghanistan hebben dit weer duidelijk aangetoond. De jongste aanwinst hetkwasi-onafhankelijke koninkrijk Irak illustreert het best de jongste faze van de Britsche expansie, waarbij het niet meer gaat om afzetgebied voor zijn waren en heelemaal niet meer om een uitlaat voor thuis overtollige" bevolking, maar om de controle over pctroleumgebieden in de eerste plaats noodig ter verze kering van de heerschappij ter zee. Respectievelijk in 1022 en 1925 is de westgrens van dit gebied, het oude Mesopotftmib' de bakermat van het eerste, het Assyrische wereldrijk, de sluitsteen van het laatste ? in de tractatóu van Mohammerah en Bakra vastgelegd, terwijl het Turksch-BritschIraksche verdrag van 1920 de noordgrens vaststolde, zóó, dat de potroleum-gebieden van Mosoel (bij Abjak en Gay ara i er binnen vielen. Zoo is er nu inderdaad goen werelddeel meer, waar het Britsche R ijk, waartoe tegenwoordig onge veer een kwart van de goheelö, bijna 2 milliard tel lende, bevolking der aarde too behoort, goen be langen heeft, niaur het bijzondere van> situatie van den jongston tijd bestan-t juist hierin, dat men van geen dezer belangen zeggen kan, dat zij vol komen veilig zijn. Daarover in de volgende artikelen. 1) Kort en hunfliy bv. bij ./. Jfi M. The founfl'ilion tind groicth o/ the Bnt-8'i E»ipire, 1920. Uitvoeriger, met liü. in ,.A Sh<rl Hislory of Britls'i cxp.'tnaion" door densc!f:!e, 1922. Tel. 24190-27595 , OUUpciD, i~u. Huize ZOMERDÏJK BUSS1NK. Nieuwe Uitgaven De TocJcontst van Europa, een vertaling van The Future of Europe," door Dr. A. Bessant, vertaald door II. J. Noervoort v. d. Poll. Uitgave: N.V. Theosofische Vereonigings Uitgevers Maat schappij, Amsterdam. Edith. Werkendam, Als lot en leven dobbelen, 2e druk. Em. CJuerido's U. M., Amsterdam. Johan Schmidt, Voor het v^elHcht. Tooneelspelen, voordragen, grimeeren en regie. "Uitgave van Wed. P. van' Waesbergo en Zoon, Rotterdam. , G. J. Hoogewerff, Felix Roina, Uit het verleden en heden der.zeven heuvelen. Met vele fraaie platen. Uitgave van W. J. Thieme en Cie, Zutphén. Dr. H. Wolf, Illustrierte Geschichte der deutechcn Literatur. J. M. Meulenhoff Vtirlag, Amsterdam. Kon* Meubeltransport-Maatschappij DE GRUYTER 6 Co. M M M DEN HAAG ???*?» AMSTERDAM -ARNHEM Verz. van Tentoonstellinggoederen UIT ROTTE's STAD Het Stadsvuil van Den Haag naar Drente door een Erasmiaan Teckening voor <fe Groene Amsterdammer" door Joh. Braakensiek l DONDERDAG 11 April 1929 i» voor onze goede Rottestad een gewichtige dag geweest. 'Wij zijn dien dag iets kwijt geraakt. Een illusie, wil men: een puzzle. Men weet misschien nog, wat er dien dag gebeurd is: onze vroede vaderen en moederen hebbon het Hofplein-vraagstuk" opgelost. En zoo is verdwenen als zout in water wat, zooveel jaren, een heel geslacht van Rotterdam mers zoo vaak aangenaam bezig hield. De vraag namelijk, wat er gebeuren zou met den rommel, die zich, in de laatste decenniën, om de eenigc poort heen heeft ontwikkeld, overeind gebleven uit de dagen toen Rotterdam nog nagenoeg geheel de oude driehoek was, waarvan de Maas de hypotenusa uitmaakte. Er is een plan vastgesteld. Of het 't 17e of 't 27e is, weet niemand anders meer dan de wethouder van Publieke Werken. Wij, bewoners van Rommelstad onze groote" uit do kluiten gewassen, maar nog altijd even kwajongensachtige, en niets op een volwassen ,,groote stad" gelijkende gemeente wij zouden óns dit verlies nu wel getroosten, ware er cenige zekerheid, dat er nu ook iets zou verbeteren. Het is een kwelling, wanneer men gedwongen is «Iken dag een of meer maal den chaos te passeeren dien de entourage van die fraaie, deftige poort nu al sinds jaar en dag biedt. Dat plein, dat geen plein is, die brug, die er niet uitziet als een ?brug, en het aanhangsel van een plein, dat ook geen plein is, waarmee men over die brug te land komt op onzen eenigen boulevard", waar pompeus en protserig, de tinnen verrijzen van het heerlijk" stadhuis. Een kwelling, niet alleen ?omdat men er als voetganger gevaar loopt, maar in 't bizonder, omdat men er aesthetisch zoo wordt beleedigd. Want dit Hofplein biedt ten minste voor wie in dit opzicht over een orgaan beschikt, ?de schrilste -tegenstellingen. Samenwerking tusschen Rijk en Gemsente *? * Een plan is dan nu aangenomen. De mérites ervan liggen voor de toekomst, een toekomst d*ie onze kinderen misschien nog Wel eens zullen toeleven hierin, dat de fraaie aspecten, die men ter plaatse nu nog kan aanschouwen, restant van vwat het oude stadje aan onvergankelijk schoons in overvloed bood, zullen verdwijnen. Wat blijft is het.... leelijke viaduct, waarmee de vroede, liberale deftige heeren van de jaren '60 en '70 ?ons hebben opgeknapt en dat de oude stad voor goed heeft verknoeid. De Delftsche Poort, wel geen meesterstuk, maar dan toch in ieder geval een aangenaam specimen van barok in de entou rage, waar ze hoorde en omgeven door water, wordt, wannér het water, dat haar nxi nog aan n zijde bespoelt, is gedempt, en de oude natuur lijke waterweg van Schieland naar het. hart der oude stad is verdwenen, een nutteloos, mal over blijfsel. Zij wordt bovendien een sta-in-den-weg voor het Verkeer met een hoof dletter. En of men haar al dan niet opruimt, komt er dan niets meer op aan. De oude bebouwing tusschen Delftsche Vaart en Oppert, nu nog een in zyn soort fraai geheel, maakt plaats voor nieuwe gebouwen, waarvan men wel zal merken, hoe fraai ze zijn, wanneer de ruines, die er zeker komen, na jaren en jaren zullen verdwijnen. Kortom: waar het volgende geslacht zeker van kan zijn, is, dat het beetje fraais, dat wij nu nog aanschouwen mogen, verdwenen zal zijn en dat het jaren lang in déplaats daarvan op af braakschuttingen met leelijke reclames, een nog grooteren chaos zal lyken. Waaruit dan als de een of andere catastrofe niet in dien tijd alles nutteloos maakt ? voor het daaropvolgende wel iets zal verrijzen, dat een zekere regelmaat ver toont, zij 't dan ook een vervelende n naargeestige. De huidige democratische stadsbestuurder?, die de verantwoordelijkheid voor die toekomst dragen, zullen dan al even netjes dood en begraven en vergeten zijn als. hun deftige Amicitia-voorgangers, die de stad in de jaren 1800 en volgende hebben bedorven. Wat wij, de generatie, die nu 10 jaar en langer ons in de illusie hebben kunnen wiegen, dat er uit het t rommelige zoodje, als een Phenix nog eens iets schoons en groot-steedsch en waarlijk modems zou verrijzen ? niemand minder dan Berlage heeft immers een inderdaad weidsch en groot project ontworpen zullen zien, is, dat men riu, provisorisch, nog wat meer rommel zal gaan scheppen, en nog wat zal vernielen, dat aan entoura ge eenige charme .verleent. Aan een nieuwen rom mel is men reeds bezig. Er komt nog een bruggetje voor voetgangers - vlak tegen de Delftsche poort aan. En de brug, die geen brug is, wordt daardoor, voor de eerste tien jaar nog monster achtiger, terwijl de oude poort nog maller en schot ser komt te staan. Opgeruimd worden de bloemkraampjes, die het heele jaar. een verheuging voor 't oog waren, en de boomen, die althans in lente, en herfst het oog goed deden. Aan boomen heeft een moderne stadsbouwer nu eenmaal een broertje dood. Provisorisch komt er dus leelyks bij en wordt wat er nog aardig was en als scherm tegen het leelijke werkte, opgeruimd. Dat zullen wij ervan hebben. Minstens 10 jaar lang. Een illussie weg en nog meer leelijkheid. SCHAKEL RLIGEWEG 11-17-AMSTEQDAM Kleermakerij B« o^krijgbaar N. R. V. MONTA SCHOENEN WIJ ETALEEREN TUIN PRACTISCHE DE G E L IJ K E MODELLEN OOK IN SeNVOÜDlOE WEINIG KOSTBARE i T v o e-i M. o NIEUWE UITGAVEN Heinrich Hauser. Brak water. Vcrt. r. W. H. C. Boellaard. Amsterdam 1929. Em. Querido's U, M. Van dezen kleinen roman gaat iets suggestief s uit. Heinrich Hauser heeft een eigenaardige manier van vértellen, iets zeer persoonlijks: hij versmaadt volkomen de gewone, conventioneele romancompositie, en geeft daarvoor in de plaats iets, dat in 't eerst wat precieus, wat opzettelijk aan doet, als eon geforceerde poging tot originaliteit; maar als men doorleest, wordt men wel gewaar dat een kunstenaars-intuïtie hier leiding gaf. Dit schijnbaar eenvoudige, maar in wezen gesublimeerd-eenvoudige het eenvoudige dienstbaar gemaakt aan bewuste litteraire verfijning mist zijn uitwerking niet. Het is een levensfragment . van een jongen zeeman, die uit een Mexicaansch bordeel een meisje vandaan haalt, haar meeneemt naar Europa en in n eenzame omgeving een poos met haar leeft. Volstrekt geen romantiek in den gewonen zin, maar de romantiek ook weer getrans poneerd in een sfeer van typische resignatie, die geen enkele gevoeligheid uit de omgeving van het oude, tot clichégeworden genre een kans geeft. Toch is het gevoéls-element .sterk in het boek; ik noem als voorbeeld de weergalopze intensiteit, waarmee het reageeren is weergegeven van het meisje Chiquita op de wreedheid van haar vader, die een poes waar zij X'eel van houdt, doodmartelt. , Zoo iets laat je niet meer los; je ondergaat het als een stukje felle werkelijkheid, waaraan alle sen timentaliteit vreemd is. En wat in zoo'n sterkbelichte episode onmiddellijk in volle duidelijk heid naar voren springt, geldt trouwens, welbe schouwd, voor het heele verhaal; het is, op het nuchtere af, vijandig aan het sentimenteele; maar de nuchterheid van die (schijnbaar) eenvoudig-aaneengerijde volzinnetjes blijkt op den duur van een fascineerende kracht te zijn, waar de argelooze lezer in het begin niet op verdacht is. j| HERMAN MIDDENDORP