?am DE GROENE AMSTERDAMMER VAN i JUNI 1929 No. 27/3 EEN MOOI BOUWWERK IN GEVAAR Het Stadhuis te Veere door Dr. Hendrik yan Loon TOEN np dien snerpend kouden morgun het bericht kwam. dat het Leidsche stadhuis in brand stond, schreven de kranten eerst de stad Leiden verliest haar schoonste bezit." Maar spoedig daarop bedachten zij zich. Dat zinnetje drukte toch eigenlijk niet uit wat er nu precies gebeurd was en met een dieper en beter besef van het droeve voorval verschenen de verdere artikelen onder het opschrift Holland betreurt het verdwijnen van een van haar fraaiste oude gebouwen". Want, men gevoelde dat een stadhuis als dat te Leiden toch nog iets meer was dan een plaatselijk bezit. Het hoorde niet alleen aan de Leidenaars. Het be hoorde aan heel het Nederlandsche volk. Het was een stuk Nederlandsche geschiedenis.. * * ' * ' Die ongelukzalige brand ligt nu alweer bijna vijf maanden achter ons en volgens het voorzich tige Hollandsche spreekwoord nemen gedane zaken geen keer en men zou mij kunnen vragen waarom die treurige episode weer eens voor den dag gehaald en wat hebben Leiden en Veere met elkaar te maken?" Waarop ik zou antwoorden.' ..Alleen maar dit. Dat terwijl het Leidsche stadhuis door het vuur vernield is, het Veersche stad huis dreigt door het water te gronde te gaan en dat het ver lies van het eene bijna even erg zou zijn ftls het verlies van het andere en dat nu het nog niet te laat is, toch wel het oogenblik gekomen is om even over deze aangelegenheid te spreken en te overleggen wat er aan te doen is." * * * Namen .en data vervelen de meeste meuschen en dit arti keltje is niet geschreven voor kunsthistorici {die meestal even gelukkig zijn met een halfbedorven fragment al? niet een origineel stuk werk in onge schonden toestand) maar het richt zich voornamelijk tot degenen die in hun vacantie wel eens naar dit. eigenaardige dorpje gefietst zijn en die dan tot zichzelf gezegd hebben,.mijn eve hemel, hoe komt nu zoo'n prachtstuk hier te staan, in dit rare'gehuchtje" en die het betreuren zouden als zij bij een volgend bezoek van al dat geheim zinnige moois niets meer vonden dan de bekende puinhoopen, die ons maar al te zeer bekend zijn uit de foto's van de Leidsche ramp. Laat ik hun eerst even vertellen hoe of nu eigenlijk dat prachtstuk in wijlen deze stad is komen te staan. Zes «eeuwen geleden was dit de groote internati onale opslagplaats van de lage streken langs de oevers van de Noordzee. Toen was er hier welvaart en die welvaart bracht de liefde voor schoone dingen mede en de vroede vaderen die deze nijvere haven bestierden wisten dat een dergelijk bouwwerk evenveel voor de roem van hun veste zou doen als de reputatie dat hier het grootste droogdok atond of de hoogste hijsch-kraan en dat het geld belegd in deze toren en gevel een rijker dividend in ekonomische.cn geestelijke rente op zou 'brengen dan dezelfde sommen gestoken in dubieuze han delsondernemingen of gevaarlijke polders. Dat was zes eeuwen geleden en sedert dien is er veel in de wereld veranderd. De oude Portus Romanorum (de - reede die zoovele Bomeinsche vloten had zien vertrekken naar het verre Britanniaendie als Room-pot In den volksmond bleef voortbestaan) werd een verlaten stuk water. Het iVeeregab verzandde. De politieke constellaties die de welvaart van ter Veer mogelijk hadden gemaakt veranderden. Het overwicht in de Hepubliek ging van Zuid naar Noord en de handel concentreerde zich rond .Amsterdam en i Rotterdam. De veersche werf} bouwde geen schepen meer. De pakhuizen stonden leeg. De Schotscije kolonie ging huist01-. Do oude families verarmden of trokken elders heen. De nering verliep on de Corsikaansche bandiet" van onze grootvaders (en ze hadden het misschien meer bij het recht»* einde dan ze wel wisten als ze hem zoo noemden) hield hier op dusdanige wijze huis dat Veere op het, Moskouwsche Kremlin van 1812 begon te gelijken. Datgene wat overbleef werd door de slappe broederen die de Bataafscho Republiek en liet Fransche Koninkrykje hadden overleefd zoodanig verknoeid, verhaspeld en bedorven dat er eindelijk niet veel meer overeind stond dan een verminkte kerk en een Jeeg-geplunderd stadhuis, als vergeten symbool uit de dagen toen de Prinsen uit het Huis van Oranjen de titel van Markies van Veere" nog als een van hun meest op-prijs-gestelde waardig heden beschouwden. En wanneer dit stadhuis nu niet spoedig over gaat in het bezit van een persoon of een corporatie die in staat is er voor te zorgen, dan zal het regen water (de eeuwige vijand van alles dat gemaakt is uit steen en kalk) het, binnen zeer afzienbaren tijd tot een' tweede ruïne van Brederode maken, een zeer schoone ruïno waar men een kopje thee kan gaan drinken en een plaatjesbriefkaartje schrijven maar toch een ruïne, een dood ding, de grijnzende mummi van een kortelings gestorven voor vader. igfS i| ? Want Veere heeft op het. ooi?enblik als ik dit schrijf nog slechts 961 inwoners (misschien zijn het het er 02 sedert gisteren avond. Ik zal het den dokter vragen als hij een partijtje domino met mij komt leggen maar ik betwijfel het) en die 961 inwoners behooren geenszins tot de hoogstaangeslagenen onder de zeven millioen burgers van het Koninkrijk der Neder landen en verstoken als zij nog steeds zijn van water on van licht kunneii zij zich moeilijk de weelde getroosten van een stadhuis dat in New-York of Chicrtgo geen slecht figuur zou slaan. , Wat die i'Ol inwoners daarom door middel van hun stedelijke volksvertegenwoordiging voorgeslagen hebben is dit, dat het Rijk dit monument dat zoo nauw verbonden is met de geschiedenis van Holland 'en met die van het Huis van Oranje (ongeloofelijk zult ge zeggen, maar het was Hare Majes teit's grootvader in het vijfde geslacht die door een revolutie, op de stoep van dit Stadhuis begonnen, tot zijn oude waardigheden teruggeroepen werd) dat het Rijk dit eerwaardig gebouw als een soort Sinterklaas Cadeautje voor heel het Nederlandsche volk aanvaardt en het dan door 's Rijk's metselaars, schilders, architekten en loodgieters laat herstellen en het in eigen bezit houdt tot het einde der dagen en tot verheugenis van alle degenen die het Koninkrijk der Nederlanden nog als iets anders beschouwen dan een verzameling van statistieken over tonnenmaat 'en doorvoer en beschouwingen over pensioenen en ouderdoms-verzekerihgen. Het gebouw hoeft daarom niet aan zijn oude bestemming onttrokken te worden, want de Ge meenteraad kan rustig in een hoekske van het , groote kamer-complex haar beraadslagingen blijven voortzetten, de befaamde veldwachter-archivaris kan er in zijn papperassen-verzameling voor /.orgen dat te-enthousiaste bezoekers er niet met nog meer charters van doorgaan (een populaire liefhebberij in de dagen toen dit dorpje van alles leeggeplunderd werd, omdat het toch ten doode gedoemd was) en het stadhuis zal dan hot ergste lot ontkomen dat een openbaar gebouw treffen kan, het zal niet alleen naar het uiterlijk ongeschonden blij Ven maar het zal blijven leven en er zal hier een stukje traditie voortbestaan. ? ' Beroep op het Volk (Slot van pag. i) De jonge beweging voor de nationale ontwape- . ning is in ons land reeds zeer krachtig. Zij komt met het verlangen naar internationale ontwapening niet in botsing. Ook de sociaal-demokraten weten, dat voor den algemeenen wereldvrede de internati onale ontwapening van veel meer beteekenis zal zijn, dan de zelfstandige ontwapening van enkele landen. Van deze overtuiging hebben zij steeds blijk gegeven. Het is opmerkelijk, dat, op hefc initiatief der Socialistische Internationale tot een adresbeweging bij de Voorbereidende Ontwape ningscommissie, uit Nederland door meer dan vierduizend organisaties, meerendeels behoorendetot de S.D.A.P. en de met haar verwante vak beweging, te Genève op internationale ontwapening is aangedrongen, terwijl het overige Nederland zoer weinig van zich liet vernemen. Een klein land als het onze behoeft echter, naar de overtuiging die in do S.D.A.P. leeft, met bevordering van de internationale ontwapening niet te volstaat. Het mag daarmee niet volstaan. Het kan en moet verder gaan en sneller gaan, dan waartoe men in Genève nog bereid is. Het kan en ' moet zich zelfstandig van zijn oorlogsinstrumenten ontdoen. Die oorlogsinstrumenten, het leger en de vloot, geven zulk eon klein land geen veiligheid. Hun bezit vermeerdert zelfs in sommige omstan digheden voor dat kleine land en zijn \*olk het gevaar van den ondergang. Nederlands veiligheid en zijn zelfstandigheid kunnen slechts verzekerd wórden door een krachtige ontwikkeling van d internationale rechtsbeginselen, waarvan de Vol kenbond de belichaming zijn moet. Het is de zede lijke roeping van een klein land als het onze om met zelfstandige' ontwapening een voorbeeld te geven, dat de vredesgedachte. in de wei'eld meer zal kunnen versterken dan conferenties en betoogingen. Do ongeduldige volken der kleine landen,.die aan den oorlog niet deelnamen en aan een toekom stig oordcel niet deelnemen willen, kunnen niet lijdelijk afwachton of de groote mogendheden tot ontwapening bereid zullen worden. Denemarken zal voorgaan met zich te ontdoen van een zware wapenrusting en. zijn -middelen te ? besteden aan werken van, welvaart en beschaving. Nederland zal moeten volgen, spoedig moeten volgen. De S.D.A.P. doet bij deze verkiezingen een beroep op het volk, opdat zijn kiesgerechtigde mannen on vrouwen zich zullen uitspreken, bij honderd duizenden, duidelijk en krachtig voor de ontwape ning. Zoo zijn voor de S.D.A.P. deze verkiezingen de gelegenheid voor de arbeidersklasse orn een forsche stap voorwaarts te doen op den weg naar het socialisme, en om óp; dien weg te doen, wat de voornaamste plichten zijn voor de naaste toekomst. Kon. Meubeltransport-Maatschappij DE GRUYTER 6 Co. ** ?+ M DEN HAAG «;* ** *? AMSTERDAM -ARNHEM Bewaarplaatsen voor Inboedels No. 2713 DE GROENE AMSTERDAMMER VAN i JVNI 1929 Paviljoen Vondelpark" Tel. 24190-27595 Oroote en kleine Zalen voor Déjeunera, Diners, Souper», Bals en Recepties Huize ZOMERDIJK BUSSINK, De beteekenis van de Belgische stembus uitspraak door Dr. E. van Kaalte DE Belgische kiezers hebben gesproken. En al moge de taal, die zy bezigden*evenmin voor hen zelf als voor anderen in alle opzichten volkomen duidelijk zijn geweest, toch hebben over liet algemeen de goede verstaanders zeker genoeg Aan de uitspraak van den 26sten Mei. Voorde bestaande Regeeringacoalitie ran Katho lieken en liberalen, vóór de zoogenaamde partijen van orde en tegen de socialisten. Aldus luidt de ?analyse, waartoe oppervlakkige beschouwers ko-inen, die er alleen op letten, dat het aantal zetels «door de volgelingen van Jaspar en Hijmans inge nomen nog iets is toegenomen van 101 op 104 terwijl daarentegen de niet aan het bewind zijnde groepen gezamelijk van 80 op 83 terugliepen. Een versterking der ministerieele meerderheid ! 'Zeker zoo ziet het er uit en inderdaad twijfelt niemand er aan, of het huidige Kabinet zal aan .het bewind blij ven, maar... . dit geldt Alleen slechts voor wat er op dit moment zal gebeuren. Op dit moment juichen vooral de liberalen, die hun in 1925 duchtig verzwakte fractie weer met een in verhouding aardig aantal afgevaavdigden zagen toenemen. Al konden ze bijkans niet meer op lager peil komen, dan zij toen waeen gedaald, en al lag het voor de hand, dat zij thans eenige winst zouden behalen, de vooruitgang in stemmen-taal en in zetels is ongetwijfeld hun meest optimistische ver wachtingen te boven gegaan. Daaraan zal het vermoedelijk in het bijzonder nog zijn too te schrij ven, dat zij met veel branie hun zegepraal roemen. iZy' toch zijn in de coalitie de winnaars, terwijl hun Katholiek^ bondgenooten een paar man minder tellen dan deze in 1925 verkozen hadden gekregen. Gij ziet het, zoo voegen de liberalen hun Katholie ken vrienden al toe, dat hebt ge nu van'de in uw .kringen bestaande Vlaamschgezindheid, van het gedoe van een van Cauwelaert, een Poullet en een van de Vyvere. De kiezers moeten daar niets van hebben, getuige ook juist het feit dat wij zoo ,goed geboerd hebben, wij, die Vlaamsen noch democratisch willen wezen. Vogeltjes, die te vroeg zingen zijn voor de poes. Daaraan mogen de liberalen, die nu het hoogste lied aanheffen, wel eens indachtig wezen. En als zij hun succes o.a. meenen te mógen toeschrijven .aan het feit, dat het getij voor de Vlaamsche ge dachte ongunstig geweest zou zijn, leggen zij hét stembusresultaat ten eenen male verkeerd uit. Zij wonnen, doordat ze viel? jaar geleden zoo ont?zaggelijk klop hadden gekregen, doordat een bebelangrijk deel der kiezers gehoor gaf aan de leuze ?door hen en door de Katholieken aangeheven, dat het tegen de socialisten ging. Van ernstigen strijd :tusschen liberalen en Katholieken onderling viel vrijwel niets te bekennen, doch wel is het als het ware een anti-rood blok van deze twee partijen .geweest, tegen welks felle actie de socialisten het ?onderspit moesten delven. Ten slotte valt de liberale vooruitgang mede te verklaren uit het voor deze verkiezingen zeer ty- . pische verschijnsel, dat er een neiging bestond om zich tot de uitersten te wenden. De voor,het overgroote deel uitgesproken aart-Vlaamsche liberalen profiteerden hiervan aan den eenen kant, de Frontere en wat daarmee zoo ongeveer gelijk staat, .sponnen er zij bij, dat vele Vlaamschgezinden zich ditmaal wilden afwenden van' de minimalisten, zooals men de Katholieken met het oog op hun Vlaamsch programma wel pleegt aan te duiden. De Vlaamsche nationalisten kunnen zich in een f linke n zetelaanwas verheugen. Het is waar, te Antwerpen vermochten zij thans geen sprekende overwinningen te boeken, nu van Cauwelaert -en Huysmans zelf in het krijt traden. Daardoor De Koning van Italiëonderteekent de overeenkomst met het Vatlcaan Het Kind van Staat is nu nog te duidelijker geworden, welke beteekenis de 83000 stemmen hadden, die eon klein half jaar geleden op Borms werden uitgebracht, terwijl thans de lijst van de Fronters het slechts tot 10500 bracht. Begaat men in Brussel de fout al te weinig acht te slaan op wat er in het Vlaamsehe volksdeel. in zijn breedsten omvang genomen, leeft, dan deinst dat er niet voor terug uit protest tegen der gelijk onverstandig beleid van de hoeren, die de lakens uitdeelen.op eenBorms te stemmen. Maar op zichzelf is Borms en is zijn richting nog niet het ideaal voor het gros der Vlaamschgezinden. Nog niet. Doch het zou wel eens daarheen kunnen gaan. althans een heel stuk in d je richting zoo men nu niet tijdig de bakens verzetten wil. De groei van de nationalistische groep is niet gering gebleken en zelfs de tegenwerking van de hoogere geestelijkheid heeft dien vooruitgang niet kunnen beletten. Vooal indien men' de huidige situatie eens vergelijkt met die van 1921 valt het op, dat het verlies voor de liberalen en de Katholieken de winst voor socialisten en Fronters is. Door hun succes van den 2östen Mei mogen de liberalen voorshands in ietwat benevelden toestand verkeeren, van Cauwelaert toonde zich in staat ? en met hem bijv. ook een blad als de Vingtieme Siècle, -r- de verhoudingen nuchterder te zien, waartoe natuurlijk de. nieuwe achteruitgang der Katholieken het noodigc heeft bijgedragen. Voor deze nuchtere waarnemers zijn de teekenen over duidelijk. Zij beseffen, dat het zaak zal wezen ten SCHAKEL HEILIGEWEG 11-17 «AMSTERDAM Kleermakerij Bij ons verkrijgbaar N. R. V. MONTA SCHOENEN spoedigste een behoorlijke oplossing van het taaivraagstuk tot stand te doen komen, wil men zich hoeden voor een verderen groei van beteekenis der Fronters. Zooals ik in don aanvang van deze beschouwing al opmerkte, blijft de Katholiek-liberale coalitieRegeering voorshands het bewind voeren. Maar als de liberalen en de rechter-vleugel van de Katholieke party zoo dom mochten wezen om recht doen tegenover het Vlaarnst hèdoel van het Belgische volk tegen te houden, zullen de Poullets, de van de Vyvere's en de van Cauwelaerts de coalitie uit een laten vallen. Zij moeten dat wel en kunnen ónder den druk van het besef, dat zij anders den Nationalisten in de kaart zouden spelen, eenvoudig niet nalaten zich nu meer dan ooit te doen gelden. Zoodat dus, alles bijeen genomen, veel meer mis schien nog dan de cijfers het wel zeggen, de jongste stembusuitspraak van het Belgische kiezerscorps ten goede zal kunnen komen aan Vlaamsche wenschen en Vlaamsche idealen. ETALEEREN TUI EU BEL EN PRACTISCHE DEGELIJKE MODELLEN OOK IN EENVOUDIGE WeiNIQ KOSTBARE U i T V O C R ? N O ;OMIN