i 1 l ?j; DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 29 JUNI 1929 No. 2717 Titel: Verwijder M, ellendige! Gijzijt niet tcaird, deze reine en achoone engel (links vooraan) de Uwe te noemen !n Van Trilbeeld tot Talkie door L. J. Jordaari 4 Losse invallen bij het doorbladeren van een filmalbum I. Gen«sl» RONDOM mijn woning loeit een NoordwesterJunistorm. Door de zalen der groote bioscopen loeien de film-gelieven malkander teedere woord jes toe.... buiten mijn vredige vier muren heerschen de koude en de talkie. Neen ik ga niet uit op dezen grijzen Zondagmiddag. Dit is de gewijde tijd voor meditatie voor weemoedige bespiegeling over de vergankelijkheid van al het aardsche en wat zal ik beter doen, dan mijn film archief doorbladeren? Is er aangx-ijpender illus tratie denkbaar van hot eeuwige ,.Vanitas. vanitatuni !", dan het hartstochtelijke, korte leven van de zwijgende film. dat zoo tragisch en plotseling werd afgesneden . door den talkie-luidspreker? Even tragisch en even plotseling als de revolutieterreur door den valbijl van den 9 Thermidor !? Voor mij ligt de onaanzien lijke kartonnen portefeuille. volgepropt met foto's, krant enuitknipsels, programma's, teekeningen. brieven, advertenties .... een poque in een noten dop. Welk een hartstochtelijk bewogen tijd omvat dit stapeltje paperassen! Welk een grandioze roes van scheppingsdrift en milJioenenzwendel welk' een .saamgedrohgen Ilias vnn tot de sterren opgestooten en in de diepste vergetelheid neergeslingerde existenties Welk een wilde, fantastische droom van macht, rijkdom en eerzucht ! En dat alles in de enge omraming van ternauwernood dertig jaren maar dertig jaren, die een cultuur omkeerden en in een nieuwe richting dreven, het on-i bekende tegemoet Wat heb ik hier? Aha ! Twee oude programma's van om streeks 1000 het een de aankondiging van de specialiteitenvoorstelling in Carrémét als extra-nummer de .^biograaf," die B erencommando's op marsch" te zien zal geven - het ander een annonce van Berlijn's eerste -kientopp. En voor mijn geestesoog herrijst de duistere voortijd. welke de Genesis van het wonderbaarlijke, profane evangelie der film zou'inluiden. Ik aanschouw weer de primitieve schermen mét .,achter-doeksche" projectie - reusachtige tafellaken». die voor den aanvang van iedere voorstelling geheimzinniglijk werden natgespoten. En dan de beelden: grauwe, bibberende, onduidelijke fotografieën, maar die bewogen.... die bewogen ! Het is niet waar,, dat \» Kinetograph'-Hèsster ~- '21, Uuter «In. Linden 21. . .Ei tiutitr n. Fabrikant Osk. Messter . BERLIM N.W. i'< ^rtid/t^ J-'fii (Vrtral-Hftte). Optische* u. Mechanische* Institut GENERAAL AGENTEN VOOR AMATETJR-KINO-UITRU«TING FOTO-SCHAAP & Co. BPUl » AMSTBRPAM de generatie van 1900 ongevoelig was voor de openbaring van het levende beeld. Zij was er te gevoeliger voor, naarmate haar de tooverformule nuchter en exact als alle wónder-verklaringen ! onbekend was. Ach die tooverformule! Hoeveel illusies, hoeveel schaduwrijken heeft zij niet weten op te roepen? Xestien beelden per seconde" ziedaar de mathematische' evocatie, welke gansch een fantomen-wereld het aanschijn gaf. De verscheurde, tragische kunstenaarsziel van o.-n Asta Nielsen.... zestien beelden per seconde ! Devertwijfeldepathologiëonvan«eu?Caligari".... zestien beelden per seconde ! De vitale emanaties van den jongen Jannings. de stille ontroering van een Ménilmontant", de epische grootheid van een Pudowkin alles, alles zestien beelden per seconde !" En nu is aan de alleenheerschappij van deze tooverspreuk een eind gemaakt: onze haas tige tijd, die niet wachten kan. heeft het groeiend wonder in zijn ontwikkeling gestuit, terwille van een nieuw mysterie. De talkie heeft de zwygende film verdrongen en de liefhebbers van de levende stem" die de cinegrafische kunst zoolang hebben geminacht wegens het ontbreken van dit aesthetisch element, kunnen nu hun hart ophalen: de onwezenlijke, frêle filmsterren spreken thans met stemmetjes als gebarsten mist hoorns. Leve de leA'ende stem ! Wat volgt? Een paar foto's uit den ergsten kientopp-tijd 1907 1910. Kostelijk kostelijk, dit zonderlinge mansvoll, dat wij eens waren, met krulsnorren, gekleede jassen en matelots deze vreemde Eva's, lang van lijf, hoog van buste en formidabel be-hoed. Het schijnt 3 ons oneindig belachelijker dan de crinoline, of de incroyabletijd omdat wij het zijn, maar vervormd en geridiculiseerd caricaturen van ons moderne zelf. En terstond zie ik ze weer voor me, de kleine rookerige pijpela-bioscoopjes, met den deftigen e^plicateur en de hevige melodrama's. Wij gingen er heen uit nieuwsgierigheid en om te lachen soms (als het geval was met de ..Cnion") om het voortreffelijke ensemble van Max Frank, dat zeer goede uit voeringen gaf van Beethoventrio's. Schumann. Mendelssohn en zelfs César Franck. Helaas ! De bioscoópmusicus kende toen den weg ter reclame nog niet geen sterveling nam er no titie van. Wat zagen wij er? De jeug dige Henny Porten met den lang vergeten Hugo Flink te midden van schmiere-décors: wiebelende salons en uitdragersmobilair. De acteurs wisten. dat hun vocale exclamatie's niet overkwamen en zochten het dies in een merkwaar dige uitbundigheid van gebaar en mimiek: in plaats van de rollende r's kregen wij de rollende oogen -i»1 plaats van de daverende stemmen^de daverende nonsens .... ziedaar de gansche 'toenmalige^ opvatting van de kino-kunst! Wat deze lieden elkaar toevoegden. was overigens lang niet van gisteren hoor, hoe de edele Henny den nietswaardigen Hugo toe-. spreekt: Titel: '?.-...Verlaat, mij, mijnheer l U heeft mijn hart gebroken !" Of verneem» hoe de vader van een andere, bedrogen schoone den laaghartigen fianye ter doure uit bonjourt: , Titel: ....Verwijder n, ellendige ! Gij ziji niet waard, deze reine en achoone engel'rlr' Uice te noemen!" Alles met veel bezwijmingen, hart-indices en knie-vallen. Het is achteraf onbegrijpelijk, hoe de menschen al die kunsten en bokkesprongen konden uithalen in de benauwde coulissenruimte, welke precies het veld van de onbewegelijke camera moest vullen- Het vormt een .wereldje op zich zelf, deze gefotografeerde Stoel-en-SpreekunstV waar de intellectueel af en toe verdwaalt om zich dédaigneuselijk te amuseeren en het volk" zwelgt in gezwollen, pgoedkoope romantiek. Eerst later zal Amerika de enge wanden omstooten. en met Asta Nielsen Asta Nielsen in Dolle Jeugd" zijn cowboy- on Bpoorwegdrama's het ele ment: beweging in de film brengen. Voorloopig 'echter blijft het bij dit kermistooneel en tientallen kleine onderneminkjes voorzien, met een paar geschilderde lappen en enkele losloopende tiende-rangsacteurs, in de steeds toenemende behoefte aan kinodrama's. Temidden van dezen, armelijken, primi tieven chaos verrijst een ster wier , lichtende baan nog zal schitteren, lang nadat zij zelf is ondergegaan: Asta Nielsen. Al bladerende stuit ik plotse ling op dit merkwaardige film masker, waarvan zelfs de starre foto de enorme senistiviteit en matelooze expressie-kracht niet vermag te verbergen. Asta-Nielsen - hoe was zij haar t ij d voor uit en hoe stond zij er midden in! Welk een revelatie, de helle passie ende waarachtige emotie van dit groote talent tusschen de holle gebaren-rhetoriek van den tijd. Men schrikte op en ging het wonder zien, dat zonder cperastanden,noch boezemhijgen op een vreemde, nimmer waargenomen wijze wist te ontroeren. Wat beteekende dit tot een obsedeerende groteske vervormde masker met T de brandende, magische pupillen in de enorme, zwart aangezette oogkassen en den grooten. eindeloos gevoeligen mond ? Vanwaar die nieuwe. onverwachte emotie, welke ons de keel toesnoerde. wanneer Asta Nielsen met een- enkel, gebaar, niet een simpel" neerslaan van de oogen de misera bele nonsens van het scenario deed ver geten? Het waren de eei*ste kreten van een kunst in barensnood smartelijk gewond en bekneld door de hopelooze*. ordinairheid van een drukkend millieu: het waren de eerste uitingen der filmkunst. In zooverre was Asta Nielsen haar tijd verre vooruit zij had een magische intuïtie voor de creatieve mogelijkheden, welke in het mathematische zestien beelden per seconde" sluimerden. In haar herleefde het primair gevoel van tot plastische schoonheid gevormde emotie. Anderszins echter zat zij onverbrekelijk vast in een wereld, waarin zij haar domineerende persoonlijk heid niet slechts kon, maar wel zeer stellig moeat uitleven. Het kardinale verschil met den film kunstenaar van onze dagen, bestond hierin, dat zij de film niet moest helpen maken, 'maar doen t'cff/eten ! Wat Jannings, wiens meerdere zij overigens was in veelzijdigheid en noblesse, tot noodlot werd, was haar glorie en verdienste. Wel bleek het bij de'laatste zeldzame verschijningen van Asta Nielsen op het projectiedoek. hoezeer de film als kunstzinnig geordende eenheid harer ont groeid is hoe haar centrale, zelf-scheppende figuur detoneerde in het aan andere wetten onder worpen kunstgeheel. Maar onvergetelijk blijft het geniale werk. dat zij verrichtte in een tijd, waarvoor zij te groot was; en waaraan zij zich nochtans nimmer heeft kunnen onttrekken. VERZOEKE ALLE STUKKEN VOOR DB BED ACTIE IN TE ZENDEN AAN HET SECRETARIAAT VAN D B ' '? ' l ' . GROENE AMSTERDAMMER" KEIZERS» i ? - ,,.'??? GRACHT 333, AMSTERDAM. lODonniiuiiiiiiiiD IIU1IIIIIUI111I11I1IIIUIUUIUIUUIUIUIW , B< BENNER 6 ZOON >IANOHANDEL DEN HAAG 97 NOORDEINDB l |][||||fliii|^^ No. 2717 DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 29 JUNI 1929 n SCHILDERKUNST door A. Plasschaert Joep Nicolas' nieuwe ramen Dit kort artikel wil niets zijn dan een bijschrift, bij de détails van het Philipsraam, dat, met de tafereèlen uit het boerenleven (192U) Njcolas op wezentlljk schitterende u-ijs rerteyenicounliyde op den Salon der Sierende kunstenaars in het Petit Palais te Parijs. Een bijschrift, maar, zooals ge /.iet, een lovend by schrift ! Want daar is alle reden voor, en weinig kon me meer genoegen doen. Joep Nicolas is toch, als glazenier, als maker van op glas geschilderde voorstelling, een ..klasse apart". Hij is dat niet alleen, doordat hij technisch meer onmiddellijk en meer zeker is dan de anderen. die zich bezig houden met hetzelfde vak. hij is niet alleen een beter ambachtsman, maar hij is een sterker en.jneer oorspronkelijk kunstenaar. Dit wijzen n het raam voor Philips te Eindhoven gemaakt, en de tafereèlen uit het boerenleven voor wie zien kan en wie zien wil, uit. De grootere kunstenaar is hij immers wiens werken meer menschelijkheid bevatten tot kunst geworden dan die der andere glazeniers; de meer oorspronkelijke is hy, die zonder iets te ontkennen van wat vooraf ging, een persoonlijke schakeering in vorm. kleur geeft, die ons dwingt en overtuigt. En deze dingen zijn hier bij Nicolas' laatste ramen, zonder twijfel de beste, die hij maakte. Ze missen ten eerste alle matheid; de figuren zijn niet de zoogeheeten decoratieve figuren, wier tamheid ons alleen overtuigt van het gebrek aan spanning in den maker; ze zijn eer dramatisch en toch als overtogen van die lichte ..sluimering", die allen wezentlijken werken eigen is. en een bewijs is tegelijkertijd. dat uiting en roering harmonieeren. Nicolas heeft zich nooit in een dogmatische armoe opge sloten; hij heeft het leven erkend in welke actie' ook. Hij mist de eenzijdigheid van het snel gefor muleerde; integendeel, het dramatische, actie en reactie, ernst en grijns, grol en het verhevene vinden in zijn werk gelijkelijk onderdak. Daardoor is een raam voor Philips geheel anders dan dat deioverige glazeniers. De vier groepen (verdeeldheid, verlangen naar het licht, ellende en duisternis) en de twee figuren lediggang en onbewustheid, zijn niet op schoolmeesterlijke wijs in star-berekende hokjes thuisgebracht, het heele raam. toch in evenwicht, heeft vrijheid en stelligheid: vrijheid. die het verband doet houden met de daden van , het leven en stelligheid, die het tevens heeft boven dat leven in de spheer van het kunstwerk. Het grootst is het dramatische hier in de groep van de Ellende, waartoe behooren de vretende honden het grootst is de stilte in de ^Duisternis en daar in' de twee vrouwen (waarvan de eene staart) en die zitten naast malkander. En evenmin kon een ander dan Nicolas de tafe reèlen van het boerenleven maken; niemand van zijn vakgenooten heeft daarvoor' genoeg erkenning van het leven in zijn werk, niemand ervaart het daar-voor tragisch en dramatisch genoeg. Joep Nicolas Raamdétail Joep Nicolas Raamdétail Het schijnt mij dan ook toe na deze ramen gezien te hebben, dat wij wel de zeldzaamheid van dezen glazenier mogen beseffen, en dat die beseffen daarin moet bestaan hem rijkelijk werk te geven. en werk, waarin hij zich zoo volledig mogelijk kan uiten, en zoo vrij mogelijk. Niet iedren dag vindt ge op de wegen der glasschilderkunst een zoo uitgesproken talent als Nicolas. BOEKBESPREKING door Herman Middendorp \rU1y Corsari. Chimaera. 'n-Gmvenhaya 1U2!>. H. P. Leopold'* f'iti/pvers Mij. , Schrijven en schrijven is twee: er zijn 'auteurs.' die schrijven kunnen doordat zij stijl hebben en er zijn er, die het klaarspelen zonder dat zij over stijl beschikken. Ondank^ mijn groote waardeering voor dit boek zou ik Willy t'orsari vooralsnog onder de tweede categorie van auteurs willen rang schikken. Want stijl, in den eigenlijken zin van het woord, is er-in dezen roman niet veel. Het is niet een van begin tot einde naar een artistiek-bewuste bedoeling volgehouden compositie; er is weinig eenheid in en het rammelt nogal. Bijpersonen ko men op en loopen weer weg» zonder dat de lezer goed begrijpt waarom. Ornamentiek is de schrijf trant lang niet overal fraai, en het beeldgebruik is hier en daar maar zoo, zoo. Ik weet er niets van (f deze schrijfster vlug of langzaam werkt, maar bepaalde passages, afzonderlijke wendingen, zoowel als heele episoden van het verhaal, doen het eerste vermoeden. Het was eenigszins een probleem voor mij, hoe een boek. waarvan de gebreken zoo argeloos. openlijk in 't licht gesteld zijn, toch zooveel indruk kon nalaten. Zooveel, dat ik niet aarzel het heel belangrijk te noemen; In de eerste plaats komt dat stellig, doordat het werk in de kern goed is. Alwin, déhoofdpersoon, is goed: de strijd, dien hij met zichzelf heeft uit te vechten, is goed. Het conflict is vernuftig gevonden: een jong schrijver» die niet het succes heeft dat hij begeert, ontvangt-van een stervende het handschrift van een roman, Chimaera." Hij zendt het na den dood van den schrijver naar de redactie van een krant, door een misverstand ontstaat op het redactie bureau de meening, dat hijzelf de auteur is. Alwin begaat de zwakheid, dit misverstand te laten voortbestaan, en hy wordt beroemd als de schrijver van Chimaera." Maar. dit succes, dat zich vermenigvuldigt als het boek wordt bewerkt; voor het tooneel en voor de film, brengt hem aller minst de bevrediging, die hij venvacht; zijn volgend werk geeft opnieuw teleurstelling, en hij eindigt met openlijk te bekennen wat hij misdaan heeft. Met dit hoofdgebeuren zijn een aantal episo dische toevoegsels samengewevcn, het eene meer. het andere minder geslaagd, maar over 't geheel te weinig samenhangend met den gang van het verhaal. Maar ondanks dit gebrek aan eenheid is er atmosfeer in het werk. De roman speelt klaar blijkelijk in Berlijn, hoewel de haam niet genoemd wordt, en van de sfeer van het groote stadsleven. die nu en dan cru-intens, maar zeldzaam knap is weergegeven (bijv. in de scènes van de film-op namen) is het werk doordrongen. HJaud Rost. Het vcriraayde einde. Amsterdam 1028. Etn. Qiterido's U.M. Een kleine roman van zwakke levens, waaruit zich de wazig-uitgeteekende roman oplost van twee der personen; of, oplost.... aan het einde is het nog niets anders dan ..angst en. verlangen." Het heele verhaal is in vage contouren gehouden. hier en daar wat opzettelijk, maar niet zonder chaime. Talent heeft do schrijfster is het haar eerste boek? wel, en als zij het natuurlijk weet te ontwikkelen." kan het wel tot iets leiden. Haar werk wekt nog te veel den indruk dat zij er maar op los schrijft. Op bldz. 17 laat zij iemand vóór het eten, bij wijze van apéritif, eenige heete grocs naar binnen slaan, wat heel onwaarschijnlijk is. Op bldz. 20 spreekt, zij van. ..braamstronken". die ,.in liet warme zand zich verscholen." Braam stronken bestaan in het geheel niet, wel struiken, in de vergelijking zich verscholen" is, ook al wordt er van kuilen in het zand gesproken, nog maar zoo-zoo. Blz. 20: ..Ze ging weer zitten en nam een cigaret. op n of andere manier moest de stroom worden ingeschakeld die hen nog scheidde." Deze zin is stilistisch foutief, omdat de scheiding niet door den stroom veroorzaakt wordt. Ik Weet wel, dat men aanmerkingen als deze wel eens sehoolmoesterachtig noemt, maar op deze manier kan men den lu-elen strijd van de tachtigers tegen het onjuiste beeldgebruik even goed schoolmeesternchtig noemen. Smallilm Amateur-Kinematograf ie onder Kino-techniséhe leiding van Jorls Iven» FOTO-, PROJECTIE- CN KINO.HANDEL" CAPE 115 K ALVERSTR A AT A M s r E M o A M QCNERAAL. FILM O AGENTSCHAP ?U OAPI vakkundig* raad «n ve*ril*hUnfl.