Matissf Lef- fleiHolse't'fs 11 la i'tvli-rt' (Collectie Pan' (itiiUantt.f) Laa!nle icrh.dc Fauvisitte WKLKK ixiaatstaf moeten wij aanleggen, om ons een jxxist begrip te vormen van het doel der ixiexxAvste stroomingen, die na het zegevierende Cubisme. iix de fransche schilderkunst 1) zijn opgedoken'" Ligt aan deze niexiwe tendenzen. welke sinds 1009 (ontstaan varx het Cubisme) elkaar in sixel tempo opvolgden, een samen vat t enden zixx, een synthese ten groixdslag of baseeren ze loxiter op theoretische verzinsels of op snobis tische ..tam-tam". ten doel hebbende de aandacht op zichzelf te vestigen en den in conventies verstijfden burger op te schrikken? Geenszins. Deze acties en reacties, zijn het noodzagevolg eener evolxitie. waarin elke etappe door een ixiexxw ..Isme" wordt uitgedrukt', lix de wetenschap, in de politiek, in de filosofie, in de architectxxxir. kortom op elk gebied van de menschelijke activiteit deden. en doen zich steeds zxxlke stroomingen en t egenst roomingen voor. waarom dxis zouden ze zich ook xxiet in de kxxixst. het eenigste domein van het vrije, scheppende initiatief, voordoen l" Afgezien van onze persoonlijke.. voorkexxr exx ..sixxaak". afgezien vaxx de juistheid of onjuistheid der stel lingen, die aan de ixiexxwe richtingen ten gx'ondslag liggen, dienen we, om een .jxxiste oriënteering mogelijk te maken.twee dingen voorop te stellen: Ie. dat het doel aller actieve- bewegin gen, onverschillig onder welk ..isme" ze geraxxgschikt worden, steeds n " .7 J : -n t A/animo Femiïics a Itiicau llunc tfco-klua&iciim; e FRANSCHE SCHILDERKUNST De Nieuwe Richtingen h en hetzelfde is, n.l. de kunst ('n begrip dat in onzen tijd een totaal nieuwe bet eekenis gekregen heeft) bevrijd van alle Hfi-unthiire tendeixzeix en psychologieën, als ^roblcetn voor zich, dus geheel met haar .eigen middelen toteen dei i Hit'tere oplossing te brengen; 2e. dat alle reactieve bewegingen. onder welke naam ze ook verschijnen (neoklassicisme, sur-realisme, spoixtaneïsme, enz.) steeds ten doel hadden (en hebben) de kunstenaars der eerste catagorie. die der z.g.n. avaixtgai-de", in hun voorwaartsche beAVeging te belemmeren door de pro bleemstelling twijfelachtig te maken of door zieh daanm qxxasi in het geheel niet te bekommeren. IMt laatste is. zooals wij zullen zien. vooral bij de neo-klassieisten en surrealisten toe te schrijven aan een gebx-ek aan vertrouwen aan de zelfstandige xiitdrukkingskracht der Kunst. Ofschoon ik er van overtuigd ben. dat vele kunstenaars der moderne reactionaii-e richtingen geheel ter goeder trouw zijn (de sxixTealisten .C'hirico en Miro b.v.) is het kenrixerkend. dat de kunstenaars der eerste categorie, de z.g.n. revolutionairen. die in scheppende agitatie om een definitieven kunstvorm worstelen en daarbij zeer dikwijls, zooals Madigliani, het leven laten, eeix duide lijke voorstelling hebben van het doel waarop zij aansturen, terwijl de kxmstenaars der tegenstroomiixg, de z.g.n. reactionairen, daarvan totaal onbewust zijn. Zelfs Matissc, de grond legger der spontane richting ,,Fauvisme". voorlooper van het Cubisme. was zich steeds volkomen bewust van het doel waarheen van Maiiet» via Cezanne werd opgemarcheerd. Door het cubisme werd het doel nog meer bewust en kwam de schilderkunst iix eeix nieuwe phase; de eerste cubisten. Gleizes, Metzinger. Delaunay en Braqxie spraken reeds van een ..pein ture pure". Wat Matisse bedoelde met 'n ..teehniqxi.e pure", kwam geheel overeen nxet wat de cubisten omstreeks 1910 verstonden onder ..peinture pure". 2) II Het Cttbisme. In de laatste periode van het post-impressionisme was alles als het ware aan het vloeien geraakt, kleur. lijn. vorm alles smolt te zamen. De religie van het natura lisme met haar grondfornxule: ..uu oeuvre d'art est xm coin de la nature vxie a travers xm temperament", had tot in de ..factuur" doorgewerkt. De spoiitaneïteit .had haar toppunt bereikt, men boi*stelde er ongebreideld op los. liet schlhlcroi mocht niet langer dxiren dan het sirn. Sxxel, raak. regelloos en vooral, bezinningslóos moest het schilderen zijn. (Fauvisme). Het cubisme maakt hieraan een einde, het vond een nieuw evenwicht tusschen do . verschillende schilder kunstige factoren en herstelde de teekening, de'lijn.'Aanvankelijk was cle kleur bijzaak. Hoe bijkomstig het ..onderwerp" was, blijkt reeds genoeg zaam uit het feit, dat de cubisten een gemeenschappelijk, collectief onder werp of motief hadden: het stilleven, de gitaar, een courant, een flesch. Waar hét op aan kwam was het scheppende initiatief, dat het collec tieve onderwerp steeds weer opnieuw tot een picturale schoonheid herschiep. Cézanne's de vies: sensations .colorées' werd bij de cxxbisten sensations reconstruient". De verhouding der cubisten . tot de natuur of tot de hen omringende voorwerpen, was van geheel anderen door THEO V. aard dan die hxuxner voorganger. de fauves, de impressionisten enz. I> eubisteix ontdeden zich geleidelijk va-L alle pittoreske invloeden die het licli: op de voorwerpen uitoefende. De/ laatste waren voor het kunstweiv slechts van belang ixx verband mi hxm vorixx. materie en zwaarte.hetgeeu vooral in de laatste periode van hè' cxibisme (bij Léger en l'icasso) tot het lyrische arabesk voerde. Deze wedex-opboxxw van het schi ? derij, had oxxxstreeks 1912 een niexuv ? en zeer formeele esthetiek geschapei. Albei't Gleizes en Metzinger schveve i een zeer heldere uiteenzetting over hi' cxibisme (Le Cubisme. Ed. Figuièr» terwijl de voorlooper der niexxwe dicht kunst Gxxillaume Apülinaire zijn b. x-oemd geworden verdedigingen in h< dagblad L'Intransigeant" ? publiceei ? de.Txxsschen!910 ?en 1912 wnren.de cxibistische mani festaties van dien aard, dat zelfs in den Senaat geïn terpelleerd werd: men wilde opexxSchilderkunst en Plastiek J. 'Is. F-. Xco'i baar stelling xxenxen tegen een zoo onbegrijpe lijke exx bizarre. kunstuiting als het cxibisme. Het publiek was jxiist begonnen Cezan ne en Matisse te waardeeren, doch hier stond men plotseling voor een nieuw vormpr< >bleem voor een andere wijze van zien en schep pen. Het cubisme had afgedaan met het van de Henaissance geërfde vorm- en compositiebegrip. De ver houding die het pxibliek tot C'ézann. had, was te danken aaxx het con flict txxsschen renaissancistisch vorm en eompositiegevoel eix een nieuw'; en frissche schilderwijze. I lx Cézaii ixe stierf de llenaissance. terwi/ in de gi'ootsche en gewaagde: kun;-. van Mntisse een nieuwe geestelijk conceptie begon door te bleken. Hf cubisme profiteerde hiervan exx voo de vakkundige critiek is de klo<.tusschen" het Fauvisme. van Matiss* en hot cubisme der initiatoren (C>leizeiBraque, l'icasso) niet zó'ó groot al.men aanvankelijk dat;ht. A*ele( prae-1 cubistische werken (uit 190IÏ190!» sluiten aan bij de post-faxn'istischr. van een Dérain of l'icasso. Daar het cubisme het uitgangspunt j was voor velerlei vernieiwingen. w r/A1 ficbied, is het voor een goede oriën teering noodig. dat wij ons omtrent deze wijze van zien een juist oordeel vormen.. Memoreeren wij dus in het N DOESBURG Tegenover deze ,,negatieve" inteixsies, stelde het cubisme de volgende posi tieve en niexxwe waarden: schilderkunstig-constructieveix opboxxw van het schilderij met alle primaire, tech nische middelen. Niexxwe strxxctxixxx' der oppervlakte door verrijking der l'actuurwaardeix, daarbij zelfs gebruik makende van de meest heterogene materialen, als papier, zand, glas. houtimitaties, letters en cijfers, ruige en gladde oppervlaktexx, enz. Geox-ges Bx'aqxxe, die xxit het huisschildersmétier was opgekonxen, verniexiwde en ver volmaakte, nxet een ongekende gex-afineerdheid, de> techniek, het hand werk, daarbij gebruik makend van materialen, dxo een schilder van geringere genialiteit beneden zijn waardigheid als .,kunst"-schilder zou geacht hebben. Deze factxmrverniexxwitxgen zouden op zichzelf niets te beteekenen hebben, indien. en het is noodig dat de leek zich daarvan een begrip vormt, achter elke peixseelstreek de zer geniale pion ieren niet een niexiwe geesteshoxiding. de beel dende belijdenis eener réligion creatrice", stond. Wat voorts in het cubisme als nieuwe tendenz belangrijk was, wil ik de construc tieve bepaaldheid noemen, zij het dan ook een x-elatieve bepaald heid ten'opzichte eener ..vloeibaar" geworden postimpx-essionist ische. schilderwijze. la De kubistische schiidercultuur zette zich tot in den oorlog voort.doch de kunstenaars verspreidden zich en deze verspreiding,'' door den oorlog veroorzaakt, leidde.' onvermijdelijk tot een ' ,,verindividualiseering" als natxiurlijk gevolg van temperaments verschillen. De groote heroïsche pe riode van het collectieve cxibisme" was in 1915 ten einde en wat nu volgde moest tot een tijdelijke in zinking aanleiding geven 3). Van 1915 dateert do tweede ..in dividualistische periode" 'van het cubisme en hoewel eenige nieuwe fransche schilders (Le Fresnaye, Lothe, enz.) dei cubistische beginselen adopteerden, begon langzamerhand de twijfel aan de overwinning, aan een ..art pxxre", de 'overhand te krijgen. 11 ad men omstreeks 1911 het orna« ment verre boven het beschrijvende" verheven, thans vreesde men in een ' simpele decoratieve schilderkunst te zullen vervallen. Zoodra nu deze 1 twijfel aan een absolute, reine schilderkoi-t de intcnsies die door het cubis^ i kunst, op het linnen merkbaar werd tische schilderen een positieve gestalte kregen: Ie. de definitieve breuk met het grieksch-x'omeinsche, door de renais sance op nieuw opgewarmde, statische vormgevoel: 2e. onderdrukking van alle beschrijvende, psygologische tendenzen, de imitatie van natuurlijke licht- en perspectivische vormillusies. (bij Picasso reeds omstreeks 1918) lieten de tegenstanders niet na, hiervan profijt te trekken, door, daarin door de markt ondersteund,, het cubisme dood te verklaren. Aangezien het -hieruit ontstaande conflict sterk eagéerende strooming'en (als neo-klas sicisme, Dadaïsme Surrealisme, neo-Fauvisme, enz.) in het leven riep, j is het van belang, dat wij de ware oorzaken hiervan K-oren keunon. Door den nieuw ingetreden oorlogstoestand, was er voor nieuwe kunst nog maar een geringe belangstelling. Do grenzen waren gesloten, zoodoende bestond er ook geen geestelijke aansporing riieer. Duitsehland, dat enorme hoe veelheden aan kunstwerken verslindt, kocht niets meer. De internationale manifestaties vóór 1914 hadden in den kunsthandel groote beroering teweeg gebracht, de ^impressionis tische stocks" bleven onaangeroerd. Velen der jonge kunsthandelaren waren na aan een bankroet. De exxbistische werken (die thans met goud belegd worden) boden nog geen eommercieele garantie. Het publiek be greep nauwelijks het post-impressio nisme en de cubistische schildere bevonden zich, materieel, in den ellendigsten toestand die men zich denken kan. De nieuw opgekomen ,.collectiommrs", zij die hun oorlogs winsten in kunstwerken wilden aan leggen, hielden zich of bij het gegaran deerde impressionisme of eischten een gemoderniseerd archaïsme. Al deze en nog vele andere oorzaken, hadden de tijdelijke inzinking ten gevolge die tusschen l O IS en 1920 in de nieuwe fransche schilderkunst te constateeren is. De kunsthandelaars dieteerden aan de kunstenaax-s den stijl die zij volgen moesten en zoodoende werd bij hen. die te zwak waren om aan de/.e commercieele dictatuur het hoofd te bieden, het eerst een reactie op hun eigen beginselen, op hun heiligste overtuiging merkbaar.... yco-kluss'n ittmc. Eenzelfde toe stand deed zich ook in ItaliëvoAt' en het is zeker merkwaardig, dat de. voorheen sterkste 'Vertegenwoordigers van het Italiaansche Futurisme: ('arlo CaiTH. De Chirico. Keyerini de eersten. waren, die den terugtocht bliezen. Doch deze terugtocht ging niet slechts tot de Heuaissance en haar statisch vormgevoel, zij ging veel vertier n.l. tot de Etruskisehe en Homeinsehe beschrijvende voruicultuur. Zeer ty peerend is dit bij den ItaliaanMduxhno Canijiii/li. wel een der meest talent volle der neo-klassicisten. Zeer dikwijls kan het den vooruit gang der kunst ten goede komen, zich plotseling in het mysterie eener vreemde vormcultuur te werpen, ten einde daaruit waarden.op te diepen. die voor de vernieuwing belangrijk zijn. Op de/e wijze heeft 'het primi tivisme der negerkunst . het Cubisiue (voornamelijk het werk van l'icasso) zeer sterk beïnvloed en op het gebied der ??muziek door de ixeger-J.azzhand een nieuw dansgevoel en een nieuw muzikaal gehoor (rhychme) gebracht. De muziek van Strawinsky heeft zich uit dezelfde (Ymgoleesche elementen ontwikkeld als ,het Cubisme van. Picasso. In verband met het in 11) IS opkomende neo-klassicisme was het echter iets anders, aangezien de Eti'uskische en Grieksch-Komeinsche morphoplastiek reeds door. anderen culturen ijcfibaorbec.rd en tenslotte uitgeput was. Cézanne's kunst was de. laatste poging tot herleving van het' klassieke vorm- en eompositiegevoel. Ongeveer op dezelfde wijze, n.l. als beeldend conflict wast Delacroix's kunst dé,laatste, poging, om ?do ..be schrijvende", preekende, romantische kunst te doen herleven, terwijl met Vincent van Gogh het psychologische onderwerp beëindigd werd. Het nieuw opgekomen klassicisme had dus geen cxiltureele mogelijkheid en kon zich dus slechts in den kunst handel op den markt een levensvatPablo (Collectie Kosciibery f'e tut ti re" Pari?,) Cubimtte tlir litnbte juriodt; J'J 2 baarheid trachten te verzekeren. Gino Severini, eens een der losbandigste en onstuimigste der futuristen, tracht. te in zijn boek: ,.Du cubisme au neo classicisme" het archaïsme weten schappelijk te fumleoren. Hij beschil derde in de oude frescomanier kerken in Zwitserland en keerde omstreeks 1920 naar Parijs terug in de vaste overtuiging het klassicisme over alle andere richtingen te doen zegevieren. Doch deze wensch werd niet vervuld, al vormde er zich ook al een kleine, groep aanhangers (waaronder Despxxjols de meest academische, Campigli de meest scheppende was) zoo broed den er toch andere krachten in Parijs. sterk genoeg om aan alle reacties het hoofd te bieden. Parijs 1920, Juli (\Vonlt vcrvolfjil) 1) Het begrip franse hèkunst vat U1 men hier z-o ruim mogelijk op. De franschen zelf bes'-'houwen alles wat op franschen bod» m (te Pa-ijs ontstaat nis fransen. D.) 2) Deze uitdrukking is niet nieuw en werd ook reeds eerder (b.v. door Ingres) gebruikt, doch het begrip betreffende ..technique" en ..peinture pure" waren nieuw. Met het kubisme kwam de kunst op een hooger menschelijk niveau. Aangezien ons oordeel omtrent de: innerlijke drijfveeren, die een nieuwe ttitingswijze in de kunst doen ont staan, steeds min of meer op veronder stellingen berust, kunnen wij met meer zekerheid over de konkrete uiterlijk heid spreken. 3) Vergaten we echter niet. dat h't cubisiu» zich op ne-itrahm lxul< m a!s ,.part pure" verder ontwikkelde. Pabfo Picaxso . Portret de Mme P. (Coll'ctie Paul lioae.-iforff Paris) yeo-klaaskistisclt» )l?htiny 't '