DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 24 AUGUSTUS 1929 No. 2725 STAND AA R D HYPO THBBKBANK te ROTTERDAM Directie: Mr. H. H. C. CASTBNDIJH tn L MOSSELMAN De Bank geeft onder controle van het Algem. Administratie- en Tntstkantoor 5 en 4$%Pandbr.tegen beartkoer» atf. N. V. Rotterd. Hypotheekbank voor Nederland Opgericht in 1864 Maatschappelijk Kapitaal f 10.000.000, waarvan geplaatst f 6.000.000 Verstrekt geld op eerste hypotheek. Voor inlichtingen wende men zich tot het kantoor der Bink, Ged. Bierhaven 25 te R'dam of tot hare Agenten. De Directie t Vïr. Th. Reepmaker, Mr. N. P. C. v. Wflk, Mr. B. van Rossem. De HolL Voorschotbank HAARLEM. KRUISWEG 70, De Bank verstrekt gelden tot elk bedrag met een minimam van f 1000.?op zakeiQk onderpand en onder borgtocht, met in pandceving eener polis .van levensver zekering van gelijk bedrag, en verkoopt S % schuldbrieven in stokken van f 1000. 500,- en f 100.- tegen Beurskoers. N.V, Insulaire Hypotheekbank ZIERIKZEE stelt verkrijgbaar: f/. % PANOBRIEVEN i 98% en tot een beperkt bedrag 5VANDBI1IEYEII W*0/» Ni DE HAARLEMSCHE HYPOTHEEKBANK f & der Directie: ^f&T&r Mr. A. S. MI ED EM A, P. H. CRAANDIJK en A. E. THIERRY DE BYE DOLLEMAN en 5 pCt.«PANDBRIEVEN tegen LAATSTEN AMSTERD. BEURSKOERS r ROTTERDAMSCBE SCBEEPSHYPOTHEEKBANK HARINGVLIET 98 . UITGIFTE van 5% Pandbrieven tegen 98 % De Directeur: Mr. W. C. MEES . N. V. Residentie Hypotheekbank 's-GRAVENHAGE ' Anna Paulownastraat 97 TRUSTEE'S EN ACCOUNTANTSCONTROLE Hypotheekbrieven in circulatie ? 13.900.000»-. 5 pCt. Hypotheekbrieven tegen 100 pCt. Directie: K. E. ABBING. D. VAN OORD7 iiaaiaiaianiiifaiEi^^ N.V. Maatschappij voor Hypothecair Crediet in Nederland N.V. Maastrichtsche Hypotheekbank voor Nederland Verkrijgbaar l 4i/« % PANDBRIEVEN tegen Beursnoteering Deze Pandbrieven zijn aflosbaar door uitloting binnen 25 jaar. iianLTüjariirarajaianjafi^ Nederlandsche Handel-Maatschappij, N. v. AMSTERDAM. AGENTSCHAPPEN te ROTTERDAM en VGRAVENHAGB Vestigingen in Nederlandsch-Indic, Straits-Settlements, Britsch'Indië» China, Japan en Arabi ALLE BANKZAKEN SAFE-DEPOSIT. KOFFERKLUIS. LEVENSVERZEKERING MAATSCHAPPIJ Gunstige polisvoorwaarden Q C7 K l Ui P" AA Zeer billijke premiën* NON-VA LEU R S in Uw Effectentrommel? Waarom leest Ge niet steeds het AMSTERDAMSCH EFFECTENBLAD Nederland's financieele dagblad 135ste jaargang Proefnummers veertien dagen gratis O. 2. Voorburgwal 89, Amsterdam Tel. 32983, 33721, 32721, 43333. Abonneert U op QNZE AARDE Rijk geïllustreerd maandblad Prijs per jaargang f 10, f r. p.p. f 10.75, Zeepost f 12, Buiten!. 113.50 Proef No. gratis. Uitg. van v. Holketna & Warendorf's U.-M., Amsterdam Voornaamste Kleedinginrichtin op elk gebied No. 2725 DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 24 AUGUSTUS 1929 Begrooting en Bedrijven door G. A. Klaasse LKVSKKS. die mochten hopen dat ik hen hifi- /«m onthalen op een stukje chroiii<|.uu scarulaleuse ovi'i- «Ie jongste strubbelingen in ons college VJUi vi-oede vaderen moet ik teleiu^tellen. liet is ?niet mijn bedoeling <>m dit keel- va.ii het smalle pad der et'oiiomie at" te stappen oiu den breedeii weg te betreden die voert tot.... de politiek. Want ?wanneer men denkt aan begroot 'mg en gt-meeiite.bedrijven dan verbindt men daaraan onwillekeurig de tfutUu'hte aau wethoiidei-js. die hun mandaat ter beschikking hebben, gesteld. Inderdaad is het onderwerp er n dat in hooge mate du practische gemeentepolitiek raakt. JCn dat niet meer wet houders erover Ki'struikeld zijn, vindt zijn oorxaak^ wel uitsluitend in het feit dat men een melkkoetje niet gauw zal prijsgeven. Zelfs wanneer men met e^intf liet beestje exploiteert ! Een staatsman heeft eens met betrekking tot de voorziening in de behoefte* aan inkomsten van <le («verheid de stelling verkondigd, dat de eenig juiste weg is: ..l'lut-k the goose wit h as little squaw king as possible." Kn dat moge nu geen ideaal principe zijn, het getuigt van practisohen zin. Welnu, wat ligt er dan meer voor de hand dan den gemeentenaven te laten bijdragen aan de uitgaven y.óó dat /ij meenen niets bij te dragen. Zóó dat zij denken van de gemeente goederen of diensten te1 betrekken, zooals zij die evengoed van anderen. afnemen. Aan de/e gedachte is het retributiejsysteem ontsproten. Maar nog veel beter kan men. do storting in de gemoenteruif camoUfleeren, wanneer men niet een kennelijk ,.sociale1' dienst als onderwijs, bestrating, en/, tegen een retributie bewijst, maar een normaal handelsobject: electrisfhe stroom, water, visch te koop aanbiedt. Kil dan de prij/.en aldus vaststelt dat uit de behaalde winst de gemeentekas een flink inkomen kan putten. .Maar nu loop ik £eitelijk op de conclusies ?vooruit. Tariffpolltirk f Wat is d»- kern van het -vraagstuk? De kwestie die wethouder ter J l aar deed besluiten zijn functie neer te leggen makt di<- kern ongetwijfeld niet. Het ging daarbij niet om de bijdrage, welke de winsten der bedrij ven aan het bridget leveren. Maar ?om een eenmaal gedane toezegging inzake de tarie ven ? voor deel Heiteit. IV principieele vraag, 'die hier gesteld moet worden is: Wat moet de prijspolitiek van een overheidsbedrijf zijn: dietit zij gegrondvest te zijn op dezelfde beginselen als die van particuliere ondernemingen; en mag een overheidsbedrijf winst maken. Kr zijn natuurlijk in dit verband nog velerlei andere vraagpunten. Al was het alleen maar ?de prealabele: wanneer dient «Ie overheid als 'onderneemster op te treden. «»n wanneer zij zulks ?doet dient dat dun te geschieden niet uitsluiting van elk ander. Maar die vraag wil ik hier met .stilzwijgen voorbijgaan. l.*at probleem is trouwens 7.00 veelomvattend, «lat het in enkele kolommen nauwelijks scherp te stellen is. laat staan dan te beantwoorden. ? ... ? '*,*'..'. Wanneer Uien de prijspolitiek van verschillende overheidsbedrijven oppervlakkig beschouwt, dan is men geneigd daaruit te besluiten, dat bij de vaststelling van prijzen en tarieven wel heel anders te W'i-k wordt gegaan dan bij particuliere onder nemingen. Immers voor n artikel of liever n soort dienst heeft men niet n maar'verscheidene prijzen. De gemeente-electriciteitswcrken hebben voor stroom, voor steeds dezelfde stroom een veel heid van prijzen. Kr is een prijs per K.W.U., er is vastrwht. vrijrecht; hier en daar heeft men een 'krachtstroom, en een lichtstroomtariéf. Kr is een prijs voor nacht stroom en tenslotte zijn er een 'groot aantal speciale tariefovereenkomsten, die elk op zjchzelf st Aan. Terwijl toch in den winkel u en ik en iedereen voor een brood eenzejfden prijs be talen. Wanneer .men du kwestie op de keper be schouwt dan blijkt echter dat de oorzaak van die. prijsdifferentiatie" niet ligt in het feit, dat het overheidsbedrijf een uitzonderlijke prijspolitiek wenscht te voeren. Veeleer is die bijzonderheid navnv samenhangend met den aard der bedrijven. Baar waar electrische centrales niet door de over heid wórden geëxploiteerd treft men hetzelfde verschijnsel aan. Kn de Heli-telefoonmaatschappij, heeft met de overheid in de Vereenigde Staten, waar zij het telefoonnet exploiteert, maar heel ?weinig te maken. Kn toch heeft zij, uit bedrijfs economische- overwegingen, speciale nachttarieven e. d. ingesteld. Hier ligt dus de grootste moeilijkheid teti aan zien van de tarief politiek ook niet. De groote vraag is: Mag een overheidsbedrijf winsten maken 'r Kn om die vraag te beantwoorden moet men in de, eerste plaats hebben uitgemaakt, wat de bestaans reden van het overheidsbedrijf is. Waarom laat men bepaalde industrieën bij voorkeur door de overheid exploiteeren. l'itgestreden is inen over die vraag nog geenszins. Maar in onze maatschappij dankt het gemeentebedrijf zijn ontstaan in elk geval niet aan de overtuiging dat over het ulyenieen de overheid beter dan de vrije kapitalistische" ondernemer de productie kan verzorgen. Het zijn slechts sociale bedrijfstakken, die men binnen het overhoidsbeheer trekt. Kn wel die takken, waarbij een eisch van economie is, dat vrije, con currentie zich niet kan uitleven. Terwijl het boven dien bedrijven zijn. die ten alycuieenen nutte werken, welker producten dus vrijwel algemeen worden gebruikt. Daar heeft men de -keus tussdien geconsessionneerde particuliere ondernemingen en zuiver overheidsbedrijf. Soms kiest men het n. soms het ander, liet valt niet te ontkennen, dat juist tengevolge van het public utility"-karakter het sociale element niet geheel buiten de. gestie dezer ondernemingen gehouden kan worden. Soms zal men ertoe komen om een spoorlijn of een elec trische kabel aante -leggen 'in <-«'U gebied' waar d» kosten van aanleg en exploitatie '' niet gedekt kunnen worden, wanneer de normale tarieven in die streek worden geheven. Kn uit maatschappelijke overwegingen zal men dan toch' de algemeene tarieven ook daar laten gelden, en dat rayon des noods met verlies exploiteeren. Maar overigens bestaat er. geen principieel ver schil tussc-hen het overheidsbedrijf - <-n <!<? parti culiere onderneming. De opzet is niet om de lagere klassen der bevolking een nuttig goed te leveren of een dienst te bewijzen tegen minimale, betaling. die de. posten. niet dekt, evenmin om den. gegoeden burger het gemeentelijk moiiopoUeproduct tegen een fancy-prijs te verkoopen. Het particuliere bedrijf wordt slechts uitgeschakeld omdat sociale belangen vaak op zuiver privaat economische basis niet het best te vervullen zijn. Winst of sluitende rekening Is er mi een reden 'oin op het stuk van streven naar winst wel een grens te trekken tusschen overheids- en particulier bedrijf;1 Wanneer wij eens een oogenblik aannemen dat zulks niet het geval is. dat de gemeentegasfabriek even winzuchtig mag worden geëxploiteerd als een vennootschap-gasfabriek', wat is dan de conse quentie? Mag men dan eoiicludeeren: dan mag dus ook de gemeentekas worden gespekt met zoete winsten uit de bedrijven? Op dit punt bestaat geen eenstemmigheid. Maar .laten wij eens rond kijken, en de vraag ontleden; wat zien wij dan. Dut o}> d?n hnujcn duur (wat men in de economie noemt: jn statischen toestand) het iHirliculicr bcftrijf (/ecu tciiint intuikl. Dit klinkt wellicht para doxaal. .Maar dat komt omdat het begrip winst zoo rekbaar is. Wanneer iemand een ton in. zijn /aak heeft Rein vestoord, e.n hij per jaar een in komen daaruit kan trekken van 5 mille, waarna juist de kosten on afschrijvingen gedekt zijn, dan zal hij zeggen dat zijn, winst vijf duizend gulden bedraagt. Maar feitelijk heeft hij winst" en in komen"1 verwart. \Vant de vijfduizend gulden zijn slechts de rente op zijn kapitaal. Kn nu mag men over het algemeen als stelregel aannemen: waar vrije concurrentie heerscht zal op den duur een bedrij f 'niet. moer opbrengen dan kosten, afschrijving en rente. Natuurlijk moet deze regel met een korrel zout genoten warden. Dit grootste prikkel voor den zin tot ondernemen ligt juist in déhoop om meer dan die normale opbrengst te maken. Maar 'hoop 'kan wel eens in rook opgaan, Hotel-Pension 'T V E LT-H U Y S" HATTEM. Eigen dennenbosch van 5 H.A. Ten nisbaan. Garage. Kamers met stroomend water. Centrale verwar ming.?Prosp. op aanvrage. Tel. 17. en de ondernemer kan zich vaak al gelukkig prijzen wanneer hij de rente op zijn kapitaal verdient. Kn in een bedrijfstak die al geruimeii tijd bestaat, waar geen patenten e.d, de inkomst positie ver troebelen. zal inderdaad de concurrentie het rende ment binnen niet al te ruime grenzen houden. Die grenzen zijn alleen niet aanwezig wanneer een onderneming een monopolie heeft. Dat is b. v. het geval wanneer een particulier»! onderneming een concessie exploiteert. Kn in die gevallen zorgt dan ook de overheid, dat de tarievenpolitiek gecontro leerd wordt. Voor overmatige winsten is dan zeker geen plaats. liet geval der Amerikaansche spoor wegen heeft duidelijk bewezen dat dan eerder van verlies sprake is. Maar ook thans, nu de I. C.C. daar wat liberaler opvattingen heeft, en inziet dat het niet persénoodzakelijk is dat een concessiebedrijf permanent verliest, wordt ook nog angst vallig de hand gehouden aan het systeem: niet meer opbrengst dan normale intrest. Kn daarom ontmoeten ook de taxaties van de kapitaalswaarde der activa, die natuurlijk de grondslag vormen voor de calculaties, zooveel belangstelling in Wallstreet. een l>t>lastingblJjet Kn wanneer nu het overheidsbedrijf wel winst maakt dan het eekent dat niet meer of minder dan dat de tarieven hooger zijn dan bij ..kapitalistische" exploitatie en vrije concurrentie. Want juist de algemeen-nut s-bedrij ven zijn niet van dien aard dat het ..durchsetzen neuer Kombinat ionen" groote winsten zou kunnen opleveren. Kn al was dat zoo (het koersverloop van aandeeleii in elec trische ondernemingen in de laatste jaren bewijst dat de kans daarbij niet uitgesloten is) dan wil dn t Uog niet zeggen dat ook bij overheidsexploitatie een/elfde toestand weiischelijk is. Tuist omdat de economische rechtvaardiging Aan de groote winst: de prikkel tot productie, die noodzakelijk is zoolang het particulier initiatief de productie regelt niet aanwezig is. wanneer de overheid het bedrijf ter hand neemt, mag men besluiten, dat voor ..winst" dan geen plaats i*. ' Xoodat men veilig kan eoncludeereii. dat de tarieven van overheidsbedrijven, die een noenieiiswasirde winst opleveren een belangrijk contingent iiiiliiTftc In luxt hiu bevatten. De gemeente maakt in zulk een geval van haar monopolie-positie gebruik oin de gebruikers, van haar voortbrengselen een belasting op te leggen. , Waarmee de tarievenpolitiek. die tot winst voert. ilog niet veroordeeld behoeft te zijn. Wanneer men meent, dat het ? weiischëlijk is om naast de directe belastingen-, die slechtst een de^-1 der bevolking treffen, ook andere rechten te heffen onafhankelijk van het inkomen' der aangeslageiien (en hiervoor acht ik persoonlijk veel te zeggen: maar bij de beantwoording van deze vraag gaat de politieke overtuiging een krachtig woord meespreken), dan kan men zulks doen via de gasfabriek. Wanneer inen geen logischer systeem weet te bedenken. Het axioma van den geplükteu gans. dat ik hierboven aanhaalde, pleit daarvoor in elk geval. Maar hoofdzaak is dat inen weet wat men doet. Het gevaar schuilt hierin, dat men de financieele poli tiek- niet irioor.in. haar -juiste verhoudingen ziet. In elk geval is er dit onlogische: dat men de indirecte belasting heft van een bepaald product, niet omdat men daar de heffing het beste acht, maar omdat toevallig de overheid daarvan zelve den prijs vast stelt. Maar de wethouder van fihancien, die deze bron van inkomsten zou willen laten opdrogen zal wel ver te' zoeken zijn ! Bezoekt de Hollandsctie Badplaatsen: ZAND VOORT: HOTEL D'ORAHGE «D HOTEL DBIKHUIZEN" 'WIJK AAN ZEE: ' BADHOTEL «D ZEE-DEPENDANCE, ?'