}-? -. ? i i, l 'h TU&ït QAAOMUIS Ai.CXOnQtQvtt. tt-mwraD- .o-n.B DCQLA HET gemeenteb» stuur viin Den Haag staat voor een beslissing, die voor de ontwikkeling van de stad van bijzonder groote beteekenis is: de plaats aan te geven, waar een nieuw stadhuis zal worden gebouwd. Sinds een kwart eeuw twijfelt men er niet meer aan, dat een nieuw stadhuis noodzakelijk is. De stad heeft zich in n eeuw, in hot bijzonder in de laatste kwart eeuw, met verrassende snelheid ontwikkeld. In 1820 telde de stad riet veel meer dan 50.000 inwoners, voor 30 jaar iets meer dan 200.000 inwoners, op dit oogenblik 130.000 in woners, terwijl het, ook in verband met de annexatie van Voorburg en Rijswijk, nog zeer de vraag is of de 500.000ste inwoner van Den Haag niet geboren zal worden, voordat het mogelijk zal zijn, hem in de registers van den burgerlijken stand van het nieuwe stadhuis ir te schrijven. Er zijn voornamelijk drie plaatsen, die in den loop der laatste jaren achtereenvolgens voor den bouw van het nieuwe stadhuis werden aanbevolen en waartusschen thans een keuze zal moeten worden gedaan: de Groenmarkt, het Spui en het AJexanderveld. Voor de Groenmarkt pleit de traditie. Daar staan twee brokstukken van een stadhuis, die alleszins waard zijn in stand te worden gehouden: een trapgeveltje uit 1505 en een daaraan gebouwde vleugel van 1733 van den beroemden Franschen architect Dan iel Marot. Deze plek is bovendien gelegen in de onmiddellijke nabijheid van het karakteristieke oude centrum van dei' .Haag gevoraad door het Binnenhof en de Gevangenpoort. De architecten Berlage en Limburg hebben een ontwerp voor een nieuw stadhuis voor deze plek gemaakt, dat een monumentale oplossing biedt. Het groote gebouw van de Bonnettei-ie, het café..Het gouden hoofd" en de huizen aan de korte zijde van het Buitenhof zoudei1 worden afgebroken. Het nieuwe stadhuis zou tegenover 's-GRAVENHAGE's IEUWE STADHUIS Het Alexanderveld 30 Aangewezen Plek hot Binnenhof aan het vcrgroote Buitenhof komen te liggen. )t Tegenover deze niet te onderschatten voordeelen staan echter groot o nadeelen. Van twee kanten blijven de toegangswegen slecht, hoewel de nieuwe verbreede Torenatraat en het Buitenhof aan de beide andere kanten allee zins bevredigende toegangswegen vormen. Huimte voor het nieuwe stadhuis en ook voor de uitbreidingen, die in deze zich zeer snel ont wikkelende stad in de naaste toekomst noodzake lijk zullen blijken, zijn slechts te verkrijgen door zeer groote finantieele offers. B. en W. schatten de kosten van het nieuwe stadhuis op ten minste 15 millioen gulden. Neemt men in aanmerking, dat ook op een uitbreiding ter plaatse van het postkantoor en op de gebruike lijke tegenvallers bij de onteigeningen (in deze buurt, waar de bedrijfsschade niet te taxeeren valt) dient te worden gerekend, dan kan men de kosten globaal begrooten op l U a 20 millioen gulden. Bovendien dient men in aanmerking te nemen, dat wat op deze plaats van de oude traditie over blijft, op de keper beschouwd, maar bitter weinig is. De beide oude stukjes van het stadhuis, die behouden blyven, zullen te zamen niet veel meer dan 1/15 omvatten van het geheole gebouw. Er bestaan groote bouwwerken, die een grootsch geheel vormen, hoewel de onderdeelen in zér verschillende tijdperken werden gebouwd, zooals het Louvre en het Binnenhof. Bestaat er echter ergens ter wereld een monumentaal gebouw, dat voor 1/30 uit de 10e eeuw stamt, voor 1/30 uit de 18e eeuw en dat voor 28/30 modern, is? Dat is een proefneming, waarvan ik weinig resultaat vre? wacht. Men kan zich een voorstelling maken van het nieuwe stadhuis op de hierbij gevoegde schetsteekening van Berlage en Limburg, waar men op den voorgrond den grooten mode|Hien toren ziet en op den achtergrond den toren van de oude kerk en het kleine torentje van den gevel uit 1565. De beide antieke gevels, die behouden blijven, stammen uit een tijd, dat de stad respectievelijk ongeveer 8100 en ongeveer 38000 inwoners telde. Is er in de geschiedenis van Den Haag ooit nieer aanleiding geweest om een meute (-vntru'» te zoeken dat ruimte biedt en breede toegangswegen heeft, dan thans, nu de stad in n eeuw is gestegen van 50.000 op 100.000 inwoners en wij een stad huis behoeven voor een stad met 500.000 a. 800.000 inwoners 1J De voorstanders van den bouw van een stadhuis op het Spui verkeeren stellig onder invloed, van de denkbeelden, die in Rotterdam hebben gelold tot den bouw van een stadhuis aan den Coolsingel. Er is in de nabijheid van de plaats aangewezen Plan Groenmarkt 'Architecten Dr. H. P. Berlage en Ir. J. Limburg Een belangrijke beslissing voor het stadhuis op het Spui, slechts n monu mentaal bouwwerk. Dat is de nieuwe kerk, die tegenover die plek staat. Overigens is de omgeving niet andere dan een achterbuurt. Dat is echte ? juist de groote aantrekkelijkheid van dit plan: dat een heele achterbuurt zal worden opgeruimd. 31 aar zoo weinig is deze plek voor een monumentaal stadhuis geschikt, dat men achter en aan d<! zijden van het stadhuis een geheel nieuwe bebou wing zal moeten tot stand brengen, om een pat sende omgeving te verkrijgen. Het geldt als een aanbeveling van deze plaat». dat het stadhuis komt te liggen in het centaur i van het verkeer, aan het zeer drukke Spui. Reeds thans geeft het verkeer op het Spui op de topure i aanleiding tot groote moeilijkheden. Dat verkeer zal met de uitbreiding van de stad stellig nog zeer toenemen. Door den bouw van het stadhuis aa i dezen zeer drukken verkeersweg zal de toestan-l stellig ondragelijk worden. Ik kan er het nut ook niet van inzien, dat t een oppervlakte hebben van 40.000 M1. Op de Groenmarkt en op het Spui kan men slechts met de grootste moeite en tege i zeer hoo?e kos ten de beschikking krijgen over terreinen van ongeveer 25.000 M2. Er zijn aan alle kanten breede toegangswegen, de Alexanderstraat, de Javastraat, de Laan Copes en het Nassauplein en waar dat noodig is, kunnen met betrekkelijk geringe kosten toegangen worden gemaakt. Op een paar schetsteekeningen, die bij dit artikel zijn gevoegd,^ziet men hoe het mogelijk is hier een passende bebouwing tot stand te brengen. * * * Er zijn echter nog duizend andere oplossingen mogelijk. Het schetsplan van het gebouw, dat hierbij is opgenomen, is in 1900 door Berlage vervaardigd, toen hij in zijn groot uitbreidingsplan voor den Haag reeds het Alexanderveld voor den bouw van een stadhuis had bestemd. Plan Alexanderveld vergaderingen van den Baad en van B. en W. u de onmiddellijke nabijheid van deze herrie zuil'u moeten worden gehouden. Men zal de ramen in die vergaderzalen en in de vertrekken, waar de ambt ? naren werken, niet kunnen opendoen, zonder do -r het leven op straat gestoord te worden. De kosten van dit terrein bieden geen onoyi vk omelij k beletsel. Neemt men in aanmerking, dat de kosten van de onteigeningen kunnen tegen vallen, dan kan men dit plan begrooten "P 8i» \i millioen gulden. ?*?' * * ?.'. ; Het derde plan, een nieuw stadhuis te bouw n op het Alexanderveld, dat op hét oogenblik e- n oefenterrein is voor cavallerie en veldartüler <.', doch dat het Departement van Defensie bereid U voor den bouw van een stadhuis af te staan, he«-ft in verschillende opzichten belangrijke voordeel-n boven de beide plannen, die ik besprak. Het staat bij het plan-Groenmarkt achter vo->r wat betreft de traditie. Het brengt niet als h't plan-Spui mee, dat een achterbuurt wordt opg-" ruimd. Het ligt iets minder in het centrum, d;>n de beide genoemde plannen. Doch in alle andere opzichten overtreft dit plan de beide and<-i« plannen verre. Hier is gelegenheid een nieuw, grootsch centrum te stichten. Er is ruimte in overvloed» Het Aletanderveld is ongeveer 00:000 M1, groot. Aan d«-n overkant van de Laan Gopes komen ook de ter reinen van de Alexanderkazerne beschikbaar, dif Berlage 1909 Het terrein is als het ware aangewezen voor ??<-n binnenhof bebouw ing met een bréeden toegang naade zijde van de Javastraat. Zulk een binnenhof Bebouwing heeft het dubbele voordeel, dat men alle 'mreaux om een plein kan groepeeren en dat het ? li-ukke verkeer er wel langs gaat, maar niet in do onmiddellijke nabijheid komt., Welk een fraai en logisch geheel aldus verkregen kan worden toont het Binnenhof met de Ridderzaal aan. Dit plan is zeker aanmerkelijk goedkooper dan het plan Groenmarkt en' waarschijnlijk ook goed kooper dan het plan. Spui. Ik meen dat men de kosten op 7 k 8 millioen kan begrooten. ? Van het plan-Alexanderveld bestaan niet de uitgebreide terreinschetsen, die door Berlage en Limburg voor de beide andere terreinen zijn inmaakt. De gemeenteraad heeft daaraan ook zeen. behoefte, om een beslissing te kunnen nemen. Die schetsen zijn voor Groenmarkt en Spui ver vaardigd, omdat men niet wist, of het mogelijk was daar over de noodige ruimte te beschikken "n omdat men de kosten wenschte te begrooten* Viemand kan er aan twijfelen, dat op het Alexander veld de ruimde beschikbaar is. Onteigeningen zullen in de nabijheid van het Alexanderveld slechts op Beperkte schaal noodig zijn. En al weet men niet precies, welke perceelen onteigend zullen moeten worden, een globale begrooting van de kosten valt i'eeds thans voor dit plan met grooter zekerheid te maken, dan voor de beide andere plannen, ? 'tndat hier gén sprake is van bedrijfsschade. Is de ligging van het Alexanderveld uit een stede bouwkundig oogpunt wel geschikt? Enkele Haagsche kranten en eenige schrijvers van ingezonden stukken hebben daaraan getwijfeld. Daartegenover staat echter, dat in 1923 en 1924 vrijwel alle vereenigingen, die op dit gebied met eenig gezag kunnen spreken, zooals Pulchri Studio, de Bond van Nederlandsche architecten, Die Haghe, de Provinciale Zuid-Hollandsche Archeologische Com missie en Arti et Industriae in requesten aan den gemeenteraad hebben uitgesproken, dat zij het Alexanderveld a ngewezen achten voor den bouw van een stadhuis. De architecten Berlage en Limburg, die op dit oogenblik de adviseurs zijn van de gemeente ten aanzien van den bouw van een nieuw stadhuis, hebben zich indertijd bij deze adressen aangesloten. Thans hebben zij si chts willen verkl iren, dat zij het Spui minder geschikt achten. Tusschen de Groenmarkt ei het Alex nderveld konden zij op dit oog:nblik geen keuze d- en. Eenige jaren geleden verklaarde de architect de Bazel, die op dat tijdstip de opdracht voor den bouw van een stadhuis had ontvangen, dat hij aan het Alexanderveld boven alle terreinen de voor keur gaf. * * Moge de gemeenteraad bij de gewichtige beslissing die hij dezer dagen zal hebben te nemen, de woonden ter harte nernen, die Berlage in 1022 schreef in een brief aan B. en W.: Het Alexandetveld is voor den bouw van een stadhuis als het ware aangewezen. Daarover is geen verschil van meening, omdat een ieder voelt, dat alleen op die plaats een volkomen gave, inderdaad ideale oplossing van het groote probleem mogelijk is. Men zou het ons te allen tijde verwijten, wanneer naderhand zou blijken, dat door een verzuim van welken aard ook. de stad de eenige kans had laten voorbijgaan zich een stadhuis te scheppen, dat juist door die ligging de groote mogelijkheid biedt tot monumentale schepping." A. C. JOSEPHUS JITTA Nieuwe Uitgaven Zte zinrijke avonturen ., Van den Vos Reinaerde'' Zooveel tnoyclijk tek&tr/etroini' naverteld door J. A. ?.Slempkes. Zitteen, 1920. ir. 'J. Thicme en C ie. Leeft Reinaert de Vos* in de harten van de Nederlanders ? Ik bedoel de echte, de onvervalschte, de Middeleeuwsche Reinaert, de aller geestigste schepping van Willem, die Madocke makede, daer bi dicke omme wakede", dat verhaal, zoo sprankelend van vernuft, zoo driest aantastend de misbruiken en dwaasheden onder alle standen van de Middeleeuwsche maatschappij ? Ik geloof het niet In de 17e en 18e eeuw ver schenen van het oude verhaal nog volksboeken; daarna wordt in Noord-Nederland van Reinaert niet veel werk meer gemaakt van Zuid-Nederlan ders, kwamen telkens nieuwe bewerkingen uit. De aard van de historie is dan ook door en door Vlaamsch. De Noord-Nederlander trekt een lang gezicht bij de schurkestreken, die Reinaert uit haalt. De humor, waarmee ze verteld worden, gaat gi-ootondeels langs hem heen. De zonden van Reinaert zijn geen dingen, waar een fatsoenlijk christelijk mensch om lacht; dat moet althanseen van de oorzaken geweest zijn, die een domper op Reinaert's populariteit gezet hebben. De heer Slempkes waagt het, voor den dag te komen met een moderne Noordnederlandsche bewerking, niet als wetenschappelijk werk bedoeld, maar als populair boek. Hij bleef zoo dicht mogelijk bij den ouden tekst, en lascht zelfs in den loop van zijn verhaal een groot aantal fragmenten van dien tekst (naar de uitgave van Muller) in. Dit laatste maakt het boek eenigszins tweeslachtig. Die inlasschingen zijn, voor lezers, die geen middelnederlandsch bestudeerd hebben, lang niet altijd begrijpelijk, en de bewerker geeft slechts sporadisch inlichtingen. Het zou, dunkt my, beter geweest zijn, als de bewerker alles geparaphraseerd had; hij had, als hij den lezer toch een idee wou geven van den vorm van het origineel, een fragment met aanteekeningen kunnen laten volgen. Overigens komt het boek veel lof toe. De heer Slempkes heeft de geschiedenis levendig en kleurig ;na-verteld. De meest ktasse staaltjes van realisme zijn er uit gelaten, niet zoozeer ten genoege, als dan toch ten bate van de jeugd. Ik ben het geheel met den heer Slempkes eens, dat de strekking van den Reinaert. ondanks het feit dat het verhaal niet eindigt met de traditioneel-beloonde deugd, den normalen jongen lezer niet op een dwaalspoor zal brengen. Een aantal bijzonder aardige illustraties van Willem Backer (waarom wordt hij niet als illusstrator genoemd?) versieren het boek. HERMAN MIDDENDORP Plan Spui Architecten Dr. H. P. Berlage en_Ir. J. Limburg i 'j a : !i 'U t j