? ff ' 1 1 ?«f1 ir l| *>':' ? ? > T i: ''-H "£*" r* vV h* i: t Y.~ f . \ ' ? I -i n r i ; 1! ' H 1 S let ? E i J !' r ' i i ? t * . .? ' i i JT; ! i i i i 3"' v 1 i ! -d i :z i I 1 ' ?« r ?«? l*- ' < l ? : Ir - * l'! ' T i ^ ] l'; 't ?" ' ' t * '.i i : '! j i ' j| : ; :! jr ^ ! 3 ,? ' r . < DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 9 NOVEMBER 1929 No. 2736 DRAMA TISCHE KRONIEK door Top Naeff Vrreenlgd Toon e el. De groote reis, door K. C. H her rif f IJ .het overweldigend succes van lm Westen 'nichts neues" kon men dikwijls de naïeve vraag hooren: hoe zou het toch komen, dat alle oorlogsboeken, die er iii den loop ?dezer jaren verschenen zijn, nu juist dit eene ;zoo buitensporig gelezen en geprezen wordt? Dat komt, mevrouw. omdat de schrijver. E. M. Remarque. een kunstenaar is. en dat de meeste menschen, die tegenwoordig uit hun ..interessante belevingen" boeken schrijven, dat niet zijn. Dit wordt bij de nivelleering aller litte raire waarden en eischen ter namvernood meer opgemerkt, het valt alleen op wanneer er toevallig een boven gemiddeld niveau uit rijst. (Jelijk in ?dit geval Remarque. Men zou intusschen het geheele levende organis me van ..lm Westen nirht neues" onder de loupe moeten nemen om uit te vinden, waarin ?wel het dramatisch wonder van dit oogenschijnlijk ?zoo .,gewoon" geschreven werk, niet zijn prachtigeii ?titel. schuilt.Tïngel wïjfeld^zair rui Tjafën van be-~ .inking, dit bijzondere boek-uit-den-oorlog achter haald worden door een werk. dat van dien oorlog den anderen kant geeft, in groot se h en helach vizioen. Maar erkend 7.al ook dan nog worden, dat hier l'histoire intime van dit strijden en lijden werd vastgelegd in een meesterwerk, dat niet anders dan uit 'de recente herinnering aldus kon ?ontstaan. Wie met het succes van ,.Im Westo i nichts iieue." reclame wil maken voor een soortgelijk, .iu;iar ongelijkwaardig werk, dret onverstandig. Een verdienstelijk tooneelstuk als ..De grootc rel*", welks schrijver niet ? tot de .knieën van Remarque reikt, is er de dupe van. De titel ,.Jomney's End" wijst al op iets van geheel ?ander gehalte, en de vertaling ,,Dc» groote reis" maakt het, met haar vingerwijzing naar den diemel. nog een beetje erger, en is ook niet juist. ..Het einde van de reis", dat beteekent: de laatste loodjes van den te langen oorlog. ... Daar komt bij. dat de stof zich leent voor de no velle, maarniet deugt voor het tooneel. Tonzij in den uitzonderlijken vorm van bijv.: Het graf van den ?onbekenden soldaat." waar het krijgsbedrijf zich tot den onzichtbaren achtergrond bepaalt. Maai de realiteit van dit krijgsbedrijf op het tooneel het knaleffect, de bloederigheid en de stank, zoowel als de primitieve huiselijkheid van het leven in de loopgraven daarvoor eischt de ver beelding een waarachtigheid, waarbij het theater zichzelf zou «moeten verloochenen tot een graad, ?die het van nature niet bereiken kan. Blijft het daar beneden, voelen wij ook maar njmoment: ?opzet, dan is het ook meteen vuurwerk en verJakkerij. En dan voelt men aan den anderen kant ;het tekort aap romantiek. . ,,De groote reis'' zit vol opzettelijkheid.' onder het mom van eenvoud en natuurlijkheid in de ?alledaagsche gesprekken. De opkomst van den held (Stanhope) wordt er niet minder handig en ?effectvol in voorbereid: dan in de stukken van .Sardou. Het tooneelgegoochel met den brief, dien de jonge Raleigh, in plaats van hem eenvoudig te posten, zijn superieur letterlijk voor den neus ?draait, het fluiten en springen dei' granaten, altijd juist op het moment, dat er n zijn hoofd ?uit de loopgraaf steekt, enz. Ernst en luim zijn er zoo keurig in afgewogen, dat we bij elke gemoeds inzinking op de klok kunnen voorspellen: nu ' .komt weer de kok met zijn allengs on ver dragelijk: ^lekker koppie thee?" En ook (aan het melo<drama, dat wil, dat nu juist de jongste blonde .luitenant, voor wieh de dames in de zaal haar VAM HELLES TABAK ? KWALITEIT zakdoeken al hebben uitgehaald, voor onze oogen den heldendood: sterft, ontkomen we niet. Wie hot, bij deze natuurgetrouwe nabootsing in stemmingsvol decor, dan maar even waagt te denken aan wat in de jaren sinds 1914 de werkelijkheid zélf is geweest, die voelt alleen nog maar lust zich af te wenden van dit spel" met den uitroep: Verbeelden jelui je, in je verkleedpakjes en met je pief-paf achter de schermen, nu heusch dat waar te maken, die godvergetensche hel l In het huiselijk beeld van het soldatenleven, dat in nood en gevaar bepaalde eigenschappen van den mensch geeft in andere vormen en ver houdingen dan men die aantreft in het normale bestaan, en in het bijzonder de kameraadschap" op het eerste plan brengt, ligt op dit oogenblik voor velen een bijzondere aantrekkelijkheid. Men wil, nu schrik en afkeer wa't gezakt zijn, dit lijden loeren ,.kennen". Maar een tooneelschrijver anders dan eert novellist moet die, allengs tot -anecdote geworden, _ loopgraven-menschelijkheid veel te breed uitmeten. We weten dat nu wel van die ratten en die ooi-wurmen, en ook van de whiskey en gemeene vrouwenportretten. En per slot komt het op het tooneel toch op grootere en sterkere beelding aan, dan uit deze langdradige en funèbre picnicconversatie kan blijken. Ik zou het. door het Vereenigd Tooneel" zonder effectbejag, maar ook zonder veel relief gespeeld stuk, wel eens willen zien in handen van sterkere spelers, die als mensch en kunstenaar doorliet vuur waren gegaan en in deze uiterst beperk te rollen meer van hun eigen vibrante menschelijkheid légden. Zoodat er, binnen de grenzen van het convei-satiestuk want dat is het nu eenmaal?een dieper leven in kwam, oen scherper bewogenheid. J l et zijn ter dood veroordeelden, die hier praten 'ovér ananas in blik of hun leven ervan afhing ! Deze diepte en bewogenheid kunnen alleen komen van den dialoog en de bezieling der diverse stem men, want in de kazemat is het doorgaans te donker voor het effect van houding en gelaat. De dictie is niet de sterkste zijde van dit gezel schap, het beelden-met-de-stem is den meesten niet gegeven, men is al blij als men den tekst verstaat. , Tets aangrijpends in het geluid had voor mij alleen Nel Stants, in de rol van den jongen luite nant Kaleigh. Bij het doorleefde, dat zij in deze travestie vermocht to geven, verviel vrijwel mijn bezwaar tegen de omstandigheid, dat die dappere blonde soldaat, in civiel een vrouw is. Met uitzon dering van de sterf-se ne, waarin het vrouwelijke zich plotseling en geheel ontmaskerde ' zulke dingen zijn op het tooneel onberekenbaar en het tusschen haar en Joh. de Meester (Stanhope) de laatste acte van een liefdesdrama geleek. Joh. de Meester in de hoofdrol had het zwaar te verant- . woorden. Het licht rhetorisch timbre van zijn stem, die bij uitzetting haar klank verliest en, mede door een gewilde wijze van scandeeren, telkens een ge deelte van den zin onverstaanbaar maakt, handicapte hem bij zijn veelal zuivere intenties. De rol van Stanhope is daarbij zwak geschreven drama tisch zwak hij krijgt te zelden kans alles wat van hem verteld wordt, ten goede of ten kwade,, metterdaad op het tooneel te bewijzen. Zijn geschiedenisje: de verloving met Raieigh's zuster, verwaait met het eerste bedrijf. De oorlogsdegeneratie heeft zich aan dezen jongen man al vol trokken vóór het stuk begint. Wij zien hem aan, ?? dat hij er ellendig aan toe is, en gelooven uit een en ander ook wel, dat hij oorspronkelijk een beste jongen was van uitmuntenden aanleg, en dat hij ook nu nog, als commandant van een compagnie, niettegenstaande zijn onbeheerscht optreden en slecht voorbeeld, gewaardeerd kan worden. Maar bij het zooveelste glas whiskey interesseert hij ons met deze eigenschappen, die voor het tooneel beneden de maat blijven, toch niet meer. Nu en dan slaagde de,Meester erin een vleugje belangstelling voor de figuur te wekken, maar tot een hoofdrol die het stukjdraagt en schraagt, bracht' hij het onder deze omstandigheden nïet. . DeJMjrollen zijn er meer om het exposédan om hun menschelijke persoon, en werden ook als zooKunstzaal van Lier Rokin 126 Amsterdam* Oostersche & Europeesche antiquiteiten Oude en Modarne schilderijen en plaetieken Negerkunst & Ethnographica danig vervuld. Door Verkade, als het toonbeeld van den pacifieken, plichtsgetrouwen, zóó van ach ter de klas in de loopgraaf gedreven leeraar Osborn. Een type. dat in de oorlogslitteratuur odk al een beetje clichéwerd, maar doordat de vertolker er op het tooneel een humanen toon voor vonds toch trof. Door Lucas Wensing, die een demon stratief uitgesponnen geval van pathologische oorlogsangst vertoonde: een bangeling, die in den grond geen lafaard is. Door Huf, met Frits van Dijk (de kok) de sterkste spelers, die de aandacht levendig hielden in de matte en trage eerste bedrijven. Het tempo werd daar door het aarzelend spreken van Verkade te veel gedrukt. Verderop won het stuk aan leven en kregen we een mooi tooneel tusschen Osborn en Raleigh vóór hun ver trek naar Niemandsland:" de twee noodlottig uitgepikte kameraden voor een gruwelijke opdracht een uitval in de vijandelijke linie met het doel een Duitscher buit te maken waarvoor op dat oogenblik j)ok even de^ hui vering op dézaal over ging. Het einde was, zooals gezegd, melodrama. MEUBELEN l r\ PARKSTRAAT IVJOEN MAAG Nieuwe Uitgaven Leltice U. Cooper, Daer slae gheluck toe" . Ken verhaal uit den tnchtigjariyen oorlog. Amsterdam z.j. Van Holkcma en Warendor r s U. M. Wij zien den tachtigjarigen oorlog op z'n Hollandsch; daar zijn we Hollanders voor, en het wordt ons op de lagere school genoeg ingepompt. PhilipsII was' een tyran, Al va een bloedhond; Willem de Zwijger, Maurits en FrederikHendrik waren edele helden. In dit boek wordt de groote vrijheidsoorlog want dat was het dan toch maar meer van internationaal standpunt bekeken. Men voelt onmiddellijk, dat het de schrijfster, een Engelsche trouwens, nu niet zooveel heeft kunnen schelen, dat juist onze voorouders tachtig jaar lang knokten tegen Spanje. Haar boek werd er objectiever door, trouwens, wie een groot geschiedschrijver leest als Fruin, komt er wel achter, dat wij van-ouds dien strijd onzer vaderen wel eens wat chauvinistisch bekeken hebben. Het is een aardig boek. Het gaat niet'bijzonder diep, maar het is levendig en vlot verteld (en ver taald ; wie deed dat ?) De zich gaandeweg ontwik kelende handel uit de laatste jaren van de zestiende eeuw is er een belangrijk element in; de titel^van het boek, Daer slae Gheluck toe", is de zinspreuk van het gilde der ?,Kooplieden-Aventuriers", die vooral handel dreven tusschen Duitschland en Engeland, waarbij de Hollanders, voorzoöver z er tusschen de oorlogsbedrij ven door den tijcj. toe hadden, in hun* eigen belang betrokken waren. Tegen dezen achtergrond heeft de schrijfster een aardig verhaal gezet, vol avonturen en met de vereischte spanning er in, knap verzonnen, al is de spanning , ook meer het werk van de avonturen, die de optredende personen beleven, dan van die personen zelf. ' H. M. SCHAKEL l WE1LIGEWEG 11-1?*AMSTERDAM Overhemden naar maat Bij otu verkrijgbaar N. R. V. MONTA SCHOENEN No. 2736 DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 9 NOVEMBER 1929 Het verloren Haasje Rugby-wedstrijd in den Haag ZOOEVEN VERSCHEEN door Henrik Scholte Rottcrilamsch-HofHtail tooneel. D K I Teer Bourdet is niet bepaald een midder nachtzendeling. Wat hij op het Hart heeft <?n dat is zoo langzamerhand al heel wat plaatst hij met de verbluffende stelligheid van den geboren pamflettist in het volle daglicht, liefst daar. waar bi/.ondere actualiteit, mode, nieuwsgierigheid het volumen van dat licht nog geconcentreerder doen schijnen. Het kan zijn, dat de Heer Bourdet zijn ..gelegenheidsstukken" in zijn studeerkamer schrijft en mens'chelijk meeleven met zijn personen oven serieus zijn pen leidt als zijn uitstekende techniek dat doet vermoeden. Maar dan toch met ven oog, twee oogen op den boulevard gelicht. waai- zij vertoond zullen worden. Dit soort werk is journalistiek van het beste gehalte, ook al zou'de , tijd het met- de kranten van gisteren wegdoen. In Vient de Paraitre." niet zijn brillante eerste acte, worden de praktijken der ,.gens cle lettres" gehekeld op een wijze, die /.eker wel in de eerste plaats Parijscho toestanden treft, ? wie er met prij/en-koehandel bedoeld worden is een publiek geheim maar niettemin kan het allerminst kwaad dat in^Nederland deze parabel der pietluttigen en ijlhoofdigen ook eens verteld wordt. Er loopen zoo eenige heeren rond. wier schamelheid men met den Prix de Vient de Paraitre" aardigjes zou aankleeden ! Deze eerste acte, met zijn sterrenhemel van slag vaardigheid, is een unicum in onze tooheellitteratuur en kon als eenacter met de vele spelen. waarvan juist n acte deugt, omdat daarin al alles . gezegd is een schitterenden avond vullen. Het spel. dat er achter aangehangen is, heeft welis waar nog talrijke voortreffelijke momenten: het paskwil van een interview, dat vooraf geschreven is, het plagiaat op het leven van hun evennaaste. waaraan al deze armzalige ,,arrivistes" zich schul dig maken, het scherp heropende snelvuur der slotacte.' Maar welke ijake slagzin na het eerste bedrijf ook volgen moge, aan de reeds voltooide satyrèdezer heeren voegt zij niets toe. Slechts het fijne, simpele litteratuur-vrouwtje maar hoe anders dan in Schnitzler's eenacter 'komt. op liet presenteerblaadje der anderen ? te liggen. Maar al is dit vrouwtje snel en compleet geschetst, al wordt zij bij gebrek aan eenige sympathieke figuur, de ,,pièce de résistance" van het geheele stuk, het is te duidelijk dat het daarom niet.ge schreven werd. Men krijgt bij lezing den indruk, dat de middenbedrijven* wat «rg zakken dnor.de overbodigheid der overigens vakkundig gemengde conversatie, maar de knappe opvoering van het iiofstadtooneel <inder regie van Schwab heeft veel gevaarlijke plekken weggespoeld.' Oorzaak daarvan was vooral het feit, dat dit stuk naast den hoofdpersoon der eerste acte, den uitgever, die door Uimberg op on overtroffen wijze gespeeld Werd, dat telefoontje; met den uitgever in Orleans was meesterlijk ! . in de later op den voorgrond tredende figuren, «veneens zulk een goede ^vertolkers vond. Theo Frenkel en Lily Bouwmeester beschouwt men doorgaans nog teveel als een soort Fairbanksechtpaar op onze planken, de een als acrobaat, de ander' als ingénue. Welnu, ik heb Frenkel zelden zoo gevoelig gezien, en dat vooral na de eerste acte als in dezen bescheiden parvenu Mare Fournier: doorloopend zuiver aangehouden. En Lily Bouwmeester, als Jacqueline, al was zij wat modieus en wat druk van gebaren de Parjjschc opvoering liet de provinciale afkomst beter uitkomen had vooratïn de slötacte oogenblikken van zulk een ihtens-doorleefde teederheid dat men om haar spel alleen het stuk gaarne wat dieper van inhoud had gezien. Nu werd aan haar scènes afbreuk gedaan door de eenige rol, die in deze opvoering niet voldeed: die van den prachtigen snob Maréchal, van Louis van Gasteren. Zijnaffectatie overdreef, irriteerde. Kn dat deed niet alleen de charge schade, maar maakte het bovendien onaannemelijk, dat Jacqueline zij het slechts voorbijgaand onder de kwalijk riekende sfeer van zijn invloed kwam. Van de Parijsche voor stelling herinner ik mij dezen heer ietofwat stiller en daardoor overtuigender. Voor Cees Laseur bij voorbeeld is hier een mooie rol verloren gegaan. In de bijfiguren veel .aardig getypeerde en niets . betoekenende'Fra-nsche letterkundigen met scheeve hoedjes en openhangende demi's. Jan Grefe was voortreffelijk geschminkt, maar zijn stem was tenslotte toch niet buig/aam genoeg voor ,,le vieux satyrè", die er achter djt vriendelijke mom bakkes stak. De decors der eerste acte dankbaar uitteraard hadden een minder juiste verdeeüng waardoor het kantoor van den uitgever te groot was tegenover de drukbevolkte entree van dezen kunsttempel en veel heeilijke schimpscheuten op de vier vierkante meter naast de coulissen bijeengedrongen worden. ' Maar vóór alles waren stuk eti opvoering eens gezind in de hoofddeugden: tempo en karak-, teristiek. Men behoeft er niet voor-naar Parijs te loopen. Nieuwe Uitgaven Dier CM Menst'li. Schetsen van Otto Alscher, vertaald door ..Ijampe", A. E. Kluwer, Deventer. Otto Alscher, een jager uit de bosschen van Roe menie, vertelt zijn avonturen met beren, everzwijnen en slangen. ? Het Kunij) in 't spoolboxcft. de avonturen van vier Z.K.C.-ers, door C. Joh. Kievit. Andries Blitz, Amsterdam. Een uitstekend kinderboek met goede illustraties van T. Leeser. 'Lttthi/ruH, door (Jrace 'S. Richmond, vertaald door Elly Harting. geïllustreerd door Willy Heimann. 'CV' Ci. Campagne. Enschpde Bij J. Philip Kruseman, te '-Gravenhage zijn de Volgende vertalingen verschenen: llerbert Strang, fiitUiiH'J-ini, uit het Engelsen door W. II. C. Boellaard .lohan Skjoldborg. Snni, de geschiedenis van een liefde, uit het Deensch door Claudino Bienfait. Knut, I.lanisun. Co» Sordino, uit het Noorsch door S. van Praag. Miriam van W»ten*~Ouders en Boisende Jewjd uit het l^ngelsch door Vaih- -\- Dermout?Viseer. Fritz l^nge. Johnnn Slniiins, de '\ralakoninff, bewerkt door J. L. J. F. E/érman. J Sergey von Markow,' Hnr ik' de. Csarlna wilde ? bevrijde», geautoriseerde^vertaling van^J._L. J. F. Ezerman. Tentoonstellingen Metz & Co., 's-Gravenhage. Tentoonstelling van oude Marokkaansche Tapijten, Kleeden en Borduur werk. Tot 15 Nov. Toonkamers ,,Bij den Dom" Korte Nieuwstraat 8, Utrecht. Tentoonstelling, tempera, schilderijen enz. Ton van Tast. Tot 15 November. De Broni!-te^'s-Gravenhage. Werken van_Ilse Ruth Voigt. Tot 15 November. J. H. de Bois, Kruisweg 08, Haarlem. Ten toonstelling van Schilderijen en Teekeningen, door Alb. Arens. Tot 16 November. Kunstzalen Unger en van Mens. Eendrachtsweg 27, Rotterdam. Tentoonstelling van meesterwerken der Franscho en llollandsehe schilderkunst. Tot 10 November. Kunstzalen d'Audretsch, Noordeinde 119. Den Haag. Tentoonstelling van werken door R. Martinez. Tot 16 November. Artibus Sacrum, Arnhem. Tentoonstelling van werken door de leden van den Gooischen Kunstkring. Tot 16 November. Stedelijk Museum, Amsterdam, Vincent van Gogh-tentoonstelling. Tot 19 November.' Firma J. S. Fetter,.& Co. Expositie van werk door Jules Grün. Tot 20 November. ,,De Nieuwe Toonkamers voor Kunstnijverheid," Rotterdam. Muller-kristal en Lederwerk van Elly van Leeuwen. Tot 21 November. Huize van Hasselt. Schiedamsche Singel 35, Rotterdam. Expositie Maurice Lijs. Tot 21 Novem ber. ' Stedelijk Museum, Amsterdam. Tentoonstelling A. S. B. (Architectuur, Schilderkunst, Beeld houwkunst). Architectonische ontwerpen van Rietveld, Iv. S. v. Rave^teyn, J. J. Qud, v. Eesteren, Mart Stam, J. Klijnen, Brinkman en v. d. Vlugt, P. Elling, Ir. J. Duiker, Groep de 8". Schilderwerk van Mondriaan, B. v. d. Leek, Gerd. Arntz (Weenen), Seiwert (Keulen), Peter Alma, Bendien, Raoul Hynckes, Charley Toorop, W^im Oepts, Dirk Nijland. Beeldhouwwerk van J. Polet. J. Raedeker. Tot 25 Novermber. ' Kunstzaal Willem Brok. Hilversum, van Lenneplaan o". Tentoonstelling C. M. Garms en Nico Terweene. Tot 30 November. Kunstzaal van Lier. Rokin 126, Amsterdam. Schilderijen van Ki 'A. Lattner. Tot 30 November. Rotterdamsche Kunstkring, Rotterdam. Oudrilssische Iconen. Tot l December. Museum voor Ouders en Opvoeders, 's-Gravendijkwal 206, Rotterdam. St. Nicolaastentoonstelling. Russische kindorprentenbóeken, sprookjes, tooneelstukjes, kindermuziek. Tot l December. Jack Niekerk <t* Co. Kunsthandelaars. Lange Houtstraat 23«. 's-Gravenhage. Schilderijen van Herman Vreedenburgh en teekeningen uit Parijs vari Arend Hendriks. Tot l December. Militiezaal1', Singel 423. Amsterdam. Najaars tentoonstelling van Da Onafhankelijken". Tot 11 December. 1__J MUZIEKHANDEL l . l PIA N O 'S ' ~i VLEUGELS A* 1835 D P "» TeL"H3 UTREC«T