12 DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 7 DECEMBER No. 2740 HOOFIEN'S ROOMBOTER WORDT SPECIAAL BEREID BIOSGOPY door L. J. Jordaan ,,Lo cliirn andalou" van Bunuel, ..Mtuilin 28" Pari/M en l»e ITItkljk" Amsterdam IN de avant-garde cinema >,Studio 28" zag ik lieden Le chien Andalou" van den Spanjaard Luis Bunue.1, te laat, om de Xederlandsche Film liga dringend tegen een opvoering van dit product t o waarschuwen. Hier in Parijs las ik van deze ..premiorfilmd'artespagnol "enthousiaste kritieken; in do ..Semaine de Paris" gaat St. Cyr zelfs zoo ver om. van een ..coup de main" ie spraken,, die een ..coup do maitre" werd. Indien iets, dan bewijst een dergelijk oordeel, van een in ruimen kring gezaghebbend criticus, welke ziekelijke kiemen het xoopezegdo ..surrealisme" in zich meedraagt. Immers dit passieve reageeren op de wildste, instigatios van hot onderbewustzijn «dit steun zoeken in den droom, al dan niet met Freudiaansche zwaar wichtigheid, baant den weg met fatale zekerheid tot pathologische excessen als .,Le chien-andalou." 'En daarmede tot gevaarlijke begripsverwarringen in aésthetische waardeering. Do oppervlakkige bekoring, die er zeer zeker schuilt in de grillige, a-rationeelo beeldopvolging wordt volkomen te niet gedaan, door het ontbreken van iedere rem. van iedere controle en vooral van iedere ordenende gedachte.1 De kleine stap van het ijle. capricieuse - visioen naar de gruwelijke, gore nachtmerrie was to voorzien en is. do facto, reeds door Bmmel gedaan. liet \va.s slechts een quaostio van persoonlijkheid - en in-laatste instantie van normaal schaamte gevoel en ethiek, Wij hebben waarachtig Froud niet noudig om to weten, dat ook de sterkste en zuiverste monsch in don droom op pijnlijke wijze «Ie controle van en hot verantwoordelijkheidsbesef i u het dagbewuüitzijn mist. Maar geen sterveling /.al kimnon volhouden, dat het noteeren, c.q. ivaliseeren van het ongebreidelde di'oornloven behalve wellicht voor do para-psychologie, eenigen y.in T- laat staan eenigen artistieken zin heeft. Wanneer dan ook een werk als Le coquille et lo clergyman" binnen de grenzen blijft van kunst zinnigheid en goeden smaak, is dit het toevallig gevolg van instinctieve "vrouwelijke pudeur en een odol vakmanschap, dat zich in den wildsten trance-toestand niet verloochent. Het valt echter niet te ontkennen, dat do fihn van'G'ermaitie Dulac duidelijke aanwijzingen bevat van een richting, als door Bunuel werd ingeslagen; het was te voorzien, dat-de--eerste de beste bezoedelde geest, die op dit stramien wenschte voort te borduren, zich moest to buiten gaan pornografie. , Wat Man Kay betreft, ik heb zijn s.uréalisme nimmer ernstig kunnen nemen'?*- noch in Emak Bakia", noch in L'étoile de mor." Deze ironische en, naar mijn meening voor alles, polemische per soonlijkheid is wol zeer tegengesteld aan de zwoele passieve natuur van hot surrealisme. Ik kan in zijn werk niet'anders-zien, dan een felle, satyrieke reactie op oen uitdagend protest tegen alle convéntionalisme. Misschien zou zijn figuur het best te vergelijken zijn met die vanEricSatie in do geschiedenis" dor moderne muziek. ... - - ' * ?* ? '..-? .":'-.?''.-?'' Met de surrealistische film verlaten wij den vasten bodem van het kunstzinnig geordend geheel, den logischen zin on het verantwoordelijkheids besef, om den sprong in het duister te wagon. Dat wij aldus met gracie op den-mesthoop terecht kun nen komen, heeft Bunuèl's Chien:andalou" volAGENTEN VOOB FOTO-SCHAAP & Co. SPUI 8 AMSTEBDAM dingend bewezen. Deze film word do grofste beleodiging van den goeden smaak en het primaire zedelijkheidsgevoel. Laten wij vooropstellen, dat zij aan de eerste voorwaarde voor een rechtgeaard surrealistisch kunstwerk: hot ontbroken van lederen logischen gedachtengang alleszins voldoet. Maar daarbij is het werk doortrokken van een volstrekt patholo gische, on-kuische zinnelijkheid, die op geen enke len artistieken grond steunt. Wij maken hier kennis met een weerzinwekkend wroeten in den modder van een ziekelijk overspannen brein, dat zich uit in een zuiver pornografische toepassing van het naakt. Lot wel: het is de toepassing van het naakt, die onzedelijk is niet hot naakt zelf. Maar het ergerlijkste is zeker wol do onbeschaamde sadistische exibitie van don autour, die ons tracteert op met een scheermes doorstoken oogen en bloedende, lillondo paardonlijkon. pit is, voor mijn gevoel, een abattoir-poezie, die slechts uit do laag ste, ziekelijkste instincten kan voorkomen. Laat ons verder over het product zwijgen de eenige houding, die hot verdient en laat hot ons oprecht betreuren, dat déFilmliga deze. vergissing heeft begaan. Ik wil besluiten, golyk ik begon: do ontvangst dezer fihn in de kringen der Fransche avant-garde, die zelfs de zooveel consciontieuser Filmliga een oogenblik wist mee to sleepen, bewijst eens te meer do gevaarlijke, verwarrende suggestie van het surrealisme. Want au fond, heeft dezo heer Bunuel zich strikt gehouden aan de regelen der surrealistische kunst hij heeft zich laten gaan op den stroom zijner gedachten, beter gezegd: op dien van zijn gevoelsverbeelding. Dat dezo stroom toevallig uit een riool komt, is zijn schuld niet. Staat boven de realiteit niet de sur-realiteit van het onderbewustzijn? En is daar niet altijd de bizaren Ie van den droom, waarnaar hij verwijzen kan, als het zuiverste, moest spontane begrip van surrealistische kunst? Het zou mij niet verwonderen, wanneer derge lijke, voor den fanaticus onweerlegbare theson, de aanhangers- der cinéma-pur van do wijs heeft gebracht on zij het misschien weerstrevend de, in hun oog overmijdelijke consequentie van hot sul-realistische dogma doen aanvaarden.. Mocht deze harde les vele hoofden tot nadenken Wengen, dan heeft zij tenminste nog dit nut gehad. Parijs, 30 November. AARDE 1. Lart) o.' Aarde, die der menscJicn wijde woon zijl, Of ons oog al in de ruimten staart Waar een droom bedriegelijk ten toon spreidt Wat niet n het smachtend hart vcrkluurl, f '- ' Aarde, die uic tranenrijke schoonheid In bn's leven opstuwt en verf/aart, Die van 't leven zelf het groote loon beidt Voor het groote leven dat gij baart, Aarde, troosteres en u-rekend ondicr,^ Uit u zijn wij, tot u keeren wij, Trots Jiet korte droombeeld, dat de zon hier Wekker van een hooger leven sij. Na 't ontritste kloppen van ons bloed Wacht uw rust, verschrikkelijk en zoet. II. Scherzo. Aarde, kraak je nog niet in je voegen, Barst je omtrek niet uiteen op 't lest? Aarde, schep je nog maar steeds genoegen rj/w dit toriemelende mierentiest? De geslachten, die je vlakten droegen, Zijn verzwolgen, en de schaanile rest Stakkers, die vergeef s naar 't hoogste joegen, Vragen om wat hongersnood en pest. Moeder Aarde, Tieusch, je wordt te oud. . .*._ Je verloopen zaakje is niets meer waard. Doe nou niet, of je dat zelf niet weet. ... ?Moeder Aarde, trouwe ziel, je zoudt ? Je wat kunnen haasten : zoek den staart Van een blauwzuur-trekkende komeet. ... Walvischromantiek Tl/fOBY Dick o/ de Witte Walvisch 1) is oen ?i'1-* avonturenroman van ruim vijfhonderd blad zijden, tevens een soort brevier voor den walvischvaarder; een fantastisch verhaal zonder eigenlijke intrigue, oen aaneenschakeling van walvisch- en bruinvisch jachten. Do schrijver, zekere Henri Molvillo is oen walvisch-maniak. Alles wat maar op walvisschen betrekking heeft, heeft hij er met de haren bijgesleept. Het heele verhaal van Jona in d#n walvisch is in kleuren en geuren verteld met een soort-psalmvers 'erbij. Verder bevat het boek oen lijst van aphorismen over den walvisch van Plinius, Plutarchus, Bnnjan, Jesaja, Johnson, Habalais, Hobbes en van wien niet? Alles hudjemud je door elkaar. Verder een lijstje van het woord walvisch in verschillende talen .(bldz. 500) te beginnen met het Hobroeuwsoh en eindigend met het Erromangóneesch. Er staat ook hoe het dier in het Nederlandse!» heet. In deze taal luistert het monster naar den naam van.... Wat. Do vertaler"heeft het niet noodig geacht daar een verbeterend nootje bij te plaatsen: 't is mal! Doch ten slotte is dit alles maar bijwerk. Wat te zoggen van den roman zelf? Wel, het is een typisch Amerikaansch boek vol flauwe grappen, zoetelijke romantiek, goedkoope godsdienstigheid en griezelavonturen oen voorlooper van de Amerikaanscho film. Het moet nog geschreven zijn in de dagen van de zeilvaart, mij dunkt omstreeks 1850, tenzij (hetgeen een typisch-Amerikaansche schrijvers-truc is) de auteur ons een mystificatie voor zet. Op den omslag staat een kleine beschouwing van den uitgever, die de avonturen van den held vergelijkt met de zwerftochten van den Vliegenden Hollander. Dit is juist gezien, doch men kan er oven-goed Bjutm von Münchhausen en de Ware Geschiedenissen van Luelanus van Sauaosata bljnoemen; deze laatste wordt trouwens door den schrijver .zelf geciteerd. Onjuist schijnt mij de onderstelling van den uitgever, dat dit boek den Hollander zoo welkom zal zijn, omdat het een ..roman van de zee" is. De gemiddelde Nederlander interess ert zich volstrekt niet voor .de zee; hij interesseert zich voor voetbal en bioscoop, voor sprekende slangen en desnoods een beetje voor de luchtvaart. Maar de zeo? Dat is vieux jeu, hoor! Tenzij dan als gelegenheid voor pootjes baden. Vraag maar eens hoeveel menschen het verschil kennen tusschen bakboord en stuurboord, tusschen loef zij en lijzij en hoe velen de namen weten van de schoepsondordeelen. Moby Dick of De Witte Walvisch is een ouwer^ wetsche ? Kapitein Marryat, maar minder ouderhoudend. Met Jules Verne's boeken mag Moby Dick niet vergeleken worden, omdat 3Ioby Dick speelt in do dagen vóór de Moderne Techniek, die juist do draagster is van Verne's roman-ver beeldingen. Wie zal Moby Dick ten. onzent lozen? De jeugd? Och kom ! Die leest immers De Hel en Kameitjeszonde, ofj>p z'n bost I vans. De groote menschen? Misschien, maar dan alleen zij, die op ouderwetsche manier nog heel eventjes weer kind willen zijn. Mr. H. G. KOSTER 1) Herman Mclcillc. Moby Dick of de witte Walvisch.' Vertaald door J, W, F. Werumeua liuning. HERMAN MIDDENDORP BOEK VAN DE WEEK MARETAKKEN EEN OORSPRONKELIJKE ROMAN door G. VAN NES-UILKENS Schrijfster van Duikelaartje", v Ingrid", De Bergmannetjes" en Het verlaten Eibersnest" I n ge n aai d f 3.25 In prachtband f 3.90 Uitgave: N.V. VAN HOLKEMA & WARÉNDORF'S U.-M. A'dam. No. 2740 DE GROENE AMSTERDAMMER 'VAN 7 DECEMBER Hades Pluton HEMELSGHE HUWELIJKEN door Henrik Scholte Theater Carr DESHALB fallt man nachher so oft aus den Wolken, luidde de oude Fliegende Blatter-mop. Geen wonder, dat dit ons niet uit dn gedachten wil bij een stuk, dat een niet-bekroonde inzending op een prijsvraag van een (l)uitsch) Witzblatt zou kunnen zijn. Hnsenclever en zijn Hollandschen palladijn zullen zich na.de uiterst kalme, schouder-ophalende houding van het publiek ook wel een beetje ontnuchterd voelen, evenals wij. De opmerkingen, die do zaal ten beste gaf. waren eigenlijk veel satyrischer dan die van het stuk, maar dat kon dan ook makkelijk. Het spijt mij voor Willem van der Veer. die het laatste halfjaar met dit stuk is opgestaan en naar bed gegaan en zich werkelijk alle moeite heeft. gegeven om de (niet bepaald nieuwe) idee van den Almachtigo in modem costuum ingang te doen vinden. Maar wat in een atluïstisohe d«>hatingclub misschien gnuivend ontvangen wordt, is uit dien hoofijo nog geen .* rhiiiidiial-sucfes. Ken stuk over dit stuk zou het misschien eerder doen. Want het is belachelijk om in dit stuk meer dan een schooljongens-pamflet, te zien, belachelijker nog om de vertooning daarvan te verbieden, het allerbelachelijkst om de vertooning toe te laten met Grieksche godennamen, die binnensmrtnd gemom peld, geen haar van de aanvankelijk bedoelde verschilden. Willem van der Veer trad op als Zeug met een gratis donderslag aldus geïntro duceerd maar werd geen enkele maal zoo ge noemd, daar hij zijn roepnaam Opaatje" kon houden. Maria van Magdala werd Leda, alleen opdat Leedje dan voor Leentje kon doorgaan, en de H. Petrus werd H. P., wat in het begin even als Hades Pluton verklaard werd. Feitelijk kregen wij dus het verboden" stuk. Dat het publiek, van wie men niet zooveel mytholo gische voorliefde kon verwachten dat het deze namen in hun verband -zou aanvaarden, het stuk niettemin zoo uiterst lauw ontving, is het beste be wijs, dat Hasenclever er niet in gesla agd is, wat hij blijkens stuk en in leiding zoo graag wou: nl. een gedurf de ongepastheid te schrijven. £ Ik begrijp trouwens ook niet waar om dit [godslasterend zou kunnen zijn. Op Jdeze wijze hebben alle bitterende dominees hun moeilijk ambt" wel eens wat lichter beschouwd en zoo er al een wat doorsloeg, dan , was de vriendelijke vermaning Toom U wat in, broeder" beter op zijn plaats dan de heilige*verontwaardiging over ? iets, wat tóchjiiemand in ernst door zulke goedkoope en goedige spot aan te tasten acht. In Amsterdam kent men wel een O. L. Heer op Zolder, waarom dan geen in'Plüg-fouitt?' Hasenclever's humor" is nog een-slag minder dan de Wijze Kater", waarop H. M. ook nooit aanmerking gemaakt heeft neenv dan nog eerder Leda Nederlandsche Munt HoOud'i bate 10 Vorstenschool"! ei» het is daarom zoo ver wonderlijk niet, dat deze quasd-boosaardigo rebellie door een zich noemend Heyermans-esemble ge speeld werd. Het toont, als al het werk van Hasen clever na den oorlog z^jn eenig dragelijk stuk Der ohn" is al van 1913 een gewilde origi naliteit, die in den grond gebrek aan expressie en feitelijk ook armoede des geestes moet maskeeren. Het is zeldzaam hoe deze toerist is spelstijlen nog steeds het eenvoudige handwerk niet geleerd heeft. Want niet alleen, dat de idee hoe O.L. Heer zich thans wel zou verhouden tegenover de onop losbare conflicten van zijn eigen systeem natuur lijk weer gepersonilicecrd in het eeuwige trio onschuldig en onhandig is uitgewerkt, ook al& tooheel ia dit stuk al bij voorbaat veroordeeld. Afwisselend worden wij hier van den hemel naar de aarde verwezen. In den hemelraisonneort men, geeft men zelfmoordenaars nog een kans om het over te doen; op aarde handelt men zooals uien in alle slechte stukken handelt: dom, zouteloos, langdradig en zonder oplossing. Het stuk, dat na do tweede mislukte kans, waarin men zich met een geheim zinnig woord ,,de macht van de organisatie" van O.L.Heer af maakt, vrij ongemotiveerd ein digt, had eigenlijk als een repetoerende breuk kunnen voort gaan. Zoo Hasenclever dat wilde betoogen Aan het echec is echter ook de op voering schuld. Willem van der Veer is een genoegelijk en eerlijk werkend acteur, maar als .ipcre noble" doet hij zich te veel geweld aan, zonder eleen wat vermoeide, maar indruk wekkende waardigheid, die vereischt werd, voor terug te geven. Had hij hier maai' wat meer '\ la Zou? gedonderd, ja was er maar meer aanstoot" geweest, aan .spel zou de avond ongetwijfeld gewonnen hebben. Zijn ensemble was ditmaal buitenge woon zwak, men speelde met ernst, iedereen scheen voor honderd 'procent in het stuk te gelooven wel vreemd voor- dit stuk van onge loof maar noch bij Maria Magdalena noch bij H.P.... noch ook bij de ondankbare draketirollen der aardsche slachtoffers bleek meer dan goede wil. Maria Magdalena was een beseheiden dameop-kamera en voor H.l1. ondanks eenige aardige intonaties van Ed. W. de Blauw zou een der prachtige portiers van Carré, die nog altijd het gala-uniform vaji hun glorie-tijd dragen, zwaardere allure meegebracht hebben. Bovendien had de regisseur zich ter harte genomen, dat zij die golooven, zich niet haasten. Zoo werd het c ?ns'^geserveerd in een tem'po,[waarm wel tien Haseiielevers had den kunnen worden afgewerkt. Maar O.L. Heer in plus-fours behoede ons daarvoor! . O.ok hier ging alles met een alledaagschheid, div niet bijster geschikt was om indrukken \an eenig belang achter te laten. Zeker, het stuk be oogt ^werkelijkheid" te suggereeren. Maar -dat is nog iets anders dan hot maar gewoon doen." Tets meer fantaisie ' de-afbeeldingen van de Mosköuscho opvoering, die do (erbarmelijk vertaalde) Höllandscho' uitgave sierden, wezen in die richting zou door een gesloten vorm en wat meer heilig vuur" de armoede1 in spel en actie toch stellig beter ver- ? ', holpen hebben. Intusschen is de ver tooning na twee avonden al weer stopgezet. Nieuwe Uitgaven Melis Stoke. Zoutwaterliefde. 's-Gravenhugc.1929. H. P. Leopold'a U. M. ejgüi de bespreking van dezen roman met eea woord van waardeering voor den vorm. Die ? vorm is in opzet heel origineel en in uitvoering werk'e ijk. kunstig. Kroniek. van een reis .per 'mailboot" is de ondertitel van het werk. Aan deze kroniek wordt door verschillende passagiers gewerkt. Zij- schrijven om de beurt een hoofdstuk; NVflBMHEMSCHE HYPOTHEEKBANK HYR KAPITAAL BESCHIKBAAR DIRECTIE M? 5.J.VAnZlJST M?J.F.VERSTEEVEN \ op enkele fragmenten na is deze werkwijze het heele bock door gevolgd. En nu is hot merkwaar dige, dat, wat den roman ongetwijfeld zijn hoogste waarde geeft, dat het verhaal goregeld voortgaat, al wordt er telkens een stuk door een ander ver teld, en al brengt ieder zijn individualiteit moe in hetgeen hij .vertelt. Alles sluit zoo precies, dat hot een volkomen gaaf geheel geworden is, alleraar digst vanjyinding en zoo knap van, techniek, dat de roman^door deze manier van meedeelen stijgt tot ^en werk van hoog artistiek gehalte. Ik leg. hier^opzettelijk den nadruk op, omdat ik bang ben, dat men dit boek zal gaan rangschikken onder de ontspanningslectuur. De inhoud geeft er aanleiding toe. Ik heb geen minachting voor ontspan ningslectuur; die moet er ook zijn, en ik heb er zelf nog al eens wat aan gedaan. Maar het zou mij spijten, als men de litteraire kwaliteiten van dezen roman passeerde. Zo zijn wer kelijk niet gering. Want be halve het meesterschap over den origineelen vorm, vertoont dit boek een opmerkelijk ta lent in het uitbeelden van elk der typen, die door den schrij ver beurtelings aan het woord gelaten worden. Daai is de mijnheer uit Bodegraven", daar is de dame uit een binnen plaatsgarnizoen" met haar man, VOn der Veer als ZeUS de Pantoffelheid, de man uit duizenden"; daar is de man uit de rimboe", daar is ,,de heer uit den Preanger" met zijn merkwaardige opvattingen omtrent het eigendomsrecht, opvattingen, die allergeestigst worden getypeerd in de vondst (in twee beteekenissen) van het gouden potlood; daar zijn er nog meer; en allemaal leggen zo hun geestelijke bagage open voor den douanierlezer; allemaal staan ze ons voor dogen als scherpbelichte personages in het kleine wereldje van toevallig samengebrachte menschen, die elkander tijdelijk moeten verdragen. ' * * * ? Een opwekkelijk beeld geeft de schrijver van het leven aan boord, en vanhet reisgezelschap niet. Hier is een subjectief element in. Het scepticisme. de ironie, het sarc<osme van Melis Stoke zijn'bekend. genoeg, dan dat de lezer een anderen geest in dit werk zou verwachten. Het boek is wrang, de toon wordt nu en dan grimmig. De liefde bloeit hier op schralen grond; zij bloeit ook maar poovertjes. De schrijver heeft de lyriek dóór, ook de lyriek van de liefde; en al heeft hij de lyriek dóór up zijn manier, dat wil zeggen subjectief, het komt er in een roman maar op aan, of de opvattingen, die het werk dragen, consequent zijn volgehouden. En dat is hier inderdaad het geval; de basis die do handeling draagt, is stevig, en bij de b'eqordeeling van de waarde van den roman mag het voor den lezer geen vraag zijn, of .hij de levensopvattingen van den schrijver deelt of niet. ' HEBMAN MIDDENDORP Smalfilm-Amateur-Kinematografie onder Kino-teehnische leiding van Jori» Ivens Vraagt brochures en demonstraties CAPI 115 KALVERSTRAAT _ Amsterdam C. ?O CAPI vakkundig» raid «n voorlichting. i r