'f V i i DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 14 DECEMBER 1929 No. 2741 Dramatische kroniek door Top Naeff Strange Intcrludc", van Eugene O'Neill E H is, na een lange periode van onbeduidende productie, in de laatste jaren een belangwek kende tooneellitteratuur aan het opbloeien; in Kuropa, in Amerika, telkens staat er hier of daar oon auteur op, die wat te zeggen héft, en het in oen, zich aan de riioderne geestesgesteldheid aanpassendeti vorm, ook zeggen kan. Niettegenstaande de overwoekering van het amusementsbedrijf, ziet het er naar uit, of het groote publiek, van het uiterlijk effect allengs verzadigd, zich aan deze stukken pogingen tot nauwer contact met den innerlijken mensch, niet zijn verborgen ge dachten, driften, affecten en drijfveeren gewon nen zal geven. Een van de sterkste voorbeelden daarvan biedt wel hefc groote werk van O'Neill Strange Interlude", dat uit niet minder dan negen bedrijven bestaat en in Amerika gespeeld wordt als een vervolg-feuilleton, waarbij het publiek tusschen de bedrijven gelegenheid krijgt om te gaan soupeeren. liet houdt nu al enkele jaren repertoire, en alle avonden is de schouwburg met dit volhardend publiek tot den nok gevuld. Dit zou nu allemaal niets beteekenen, wanneer er aan dit werk ook maar iets theatraals of sensationeels was, het geeft echter te denken, wanneer we dit lange dramati sche boekdeel lezen en daarin niet anders vinden dan psychologische verdieping, in een kader zoo simpel en eentonig (bijna doorloopend een kamer, met een klein aantal, lange gesprekken voeronde menschen) dat men te vergeefs naar the gveat attractioh" zoekt. Wat is het, vraagt men zich af, dat dit" litterair vaak aangrijpend, maar als drama zeker niet voetstoots te aanvaarden stuk, voor het verwend en oppervlakkig genoemd publiek van onzen tijd 200 begeerlijk maakt? liet kan wel niet anders zijn dan de honger naar verinnerlijking en het*ïeit, dat O'Neill zich met groot talent heeft gegeven aan een opgave, die, hij moge bij de vervulling niet doorloopend zijn geslaagd, de aandacht weer voert naar een ver diept levensplan, waar zij geduldig en gretig bereid schijnt te volgen. Het heeft intusschen lang geduurd eer Strange Interlude" zijn weg naar Europa vond. In Duitschland speelt men het thans, aanmerkelijk bekort, onder den titel Seltsames Zwischenspiel". Dat men er in Holland nog niet naar greep, behoeft niet te verwonderen, dit enorm kamerspel" vraagt vertolkers, een vrouw en vier mannen, dank zij wier verinnigde, doch daarbij volmaakt natuurlijke menschelijkheid, de fijnste nuance haar recht verkrijgt. Toch hopen we, dat men er eens de proef mee wagen zal, te meer, omdat wij er de actrice voor bezitten, die de zware vrouwelij ke hoofdrol dragen kan: Charlottp Kohier. O'Neill heeft terwille van dit stuk technisch een brutalen stap gedaan, een stap-terug in de ber'uchte ,tooheeltechniek van het jaar nul: hij herstelde het terzijde" in eere, en dat niet alleen, hij ging zoover zijn geheele stuk letterlijk op de terzijdes" te grondvesten. De personen spreken beurtelings met elkaar en met zichzelf, overluid, op het tooneel natuurlijk door intonatie, blik en gebaar onderscheiden. Het is als een beurtzang van , hart, ziel en geweten, waarmee de dialoog door weven is. De auteur geeft eenvoudig aan: thin king," en verrassend, verbluffend, verbijsterend, ontstellend, maar altijd waarachtig, geeft dan de 'innerlijke mensch het commentaar op wat de uiter lijke mensch zoo juist heeft uitgesproken; doorgaans in flagrante tegenstelling het eene met het andere. De atmosfeer, die de schrijver aldus, vooral ' in het eerste gedeelte van dit werk schept, is als geladen, wij zijn onmiddellijk onder den indruk van dit hachelijk zielenspel, dat als het ware onder de gewone gesprekken doorsluipt en loert en zy'n slag' slaat, en bijna onverschillig van de uiterlijke handeling, de innerlijke actie voortstuwt en beheerscht. Zonder tendentieuse bedoelingen, lijkt dit werk eéty pleit voor de geheime wetten van oorzaak en gevolg; inderdaad staat niets hier op zichzelf. Wat door1 keuze, wil, toeval .gedreven schijnt, blijkt te gehoorzamen aan die wetten, en onvermijdelijk in het causaal verband. De oude noodlotstragedie, door den modernen, meer bewusten mensch verantwoord. Het stuk, waarvan het moeilijk is mj weinig plaatsruimte een' indruk te geven, wortelt met al zijn zenuwen", zou men kunnen zeggen, in een ongeschreven voorspel, dat tot de laatste bladzijde doorwerkt. In dat voorspel was Nina Leeds, de dochter van den weduwnaar professor Leeds, du verloofde van Gordon S ha w, een jonge man, op het punt als vliegenier naar het front te ver trekken. De/.e dringt aan op een oorloguhuwelijk met Nina, opdat zij, al ware het slechts voor nmaal de zijne zal zijn geweest, en zijn naam zal dragen, indien hij valt. De vader verstandig" en conven tioneel naar de norm van zijn tijd, verzet zich tegen dien onzin." De zeer jeugdige Nina kan zich zijns inziens, stel het ergste geval, beter als een jong meisje opnieuw verloven, dan achter te blijven als een jonge weduwe met wellicht een kind. Ook het meisje is op dat oogenblik nog onontwaakt; aanhankelijk en inschikkelijk kind van haar vader, geeft zij toe, en van des professors heimelijke beweegreden: dat hij Nina liever geheel en al voor zich houdt,- zijn huishouden zooals het thans is.... doorziet zij nog niets. De jongen ver trekt. In den opzet is dit stuk verwant aan het alleszins superieure werk van Haynal: Het graff van den onbekenden soldaat." Doch welk een misrekening blijkt hier de auto riteit van den ouden heer! En hoe jammerlijk en onherroepelijk verliest hij het meisje, dat hij zoo gierig voor zich hoopte te bewaren. Wanneer het eerste bedrijf begint, is' Qordon Shaw al eenige maanden dood, met zij u brandend vliegtuig om laag gestort. De vader, het dochtertje met ver dubbelde liefde en zorg omringend, bluft tegen de buitenwereld, dat zij zich flink houdt", erover heen zal komen, alweer golf speelt, een gezonden eetlust vertoont. Innerlijk vreet hem de onrust op voor wat ei- over Nina gekomen is. Als door een muur is zij van haar omgeving gescheiden, terwijl zy »Ues gewoon" meedoet. Het is een smart, die in haar intensiteit ver boven het begrip van» menschen als haar vader gaat. Wat wellicht het huwelijk met den jongen man in quaestie niet in haar zou hebben gewekt, dat heeft de dood haar aangedaan: hij sloeg haar met n slag tot vrouw. De dood, zonder dat zij elkander n uur gegeven hadden, wat het menschengeluk uitmaakt in tijd en eeuwigheid; het onherroepelijk verzuim, het harteloos neen," waartoe haar vader haar overhaalde, het misdadig refuus. Als een weerlicht van de vlam, waarin Gordon Shaw omkwam, vlamde in haar op, bij het bericht van zijn dood: het klare besef van alle essentiële levenswaarden, het meedoogenloos doorzicht in alle dogma, schijn, huichelarij, het rauw bewustzijn van de fatale macht der generaties, die de beste kansen van een menschenleven dikwijls al vernield hebben vóór dit jonge leven tijd had zich de oogen uit te wrijven. Voor den waanwijzen vernieler, haar vader, voelt Nina Leeds nog slechts minachting. De vriend van den huize, Charles Marsden, voor wien zij, Volgens de familie-berekening bestemd scheen, hoe belachelijk komt dit moederszoontje haar plotseling voor, vergeleken bij den geidealizeerden held, die in de vuurzee viel. Dat vizioen! Dag en nacht brandt het Nina in haar koele, tranenlooze droomoogen. Niets. dan deze foltering is haar als herinnering" gebleven.... Niets ter compen satie .... Een meisje van de vorige generatie zou nu verder met haar handen in haar schoot zich hebben gekoesterd in haar leed van ongelukkige en interessante bruid. De tijden zijn veranderd op dit punt, en ook de meisjes. Aan het einde van dit eerste, klemmend geschreven bedrijf, verlaat Nina Leeds het vaderlijk huis, om in een hospitaal voor alle mannen, die moeten Itfden wat Gordon leed, te zyn wat zij vermag. Als verpleegster, als vrouw.... Aan een ieder, die vóór hij de oogen sluit, naar het geluk van vrouwenarmen smacht, wil zij dit geluk geven; het geluk, dat zij Oordon Shaw onthield. Behalve de professor, die spoedig daarop sterft, scharen zich thans om Nina's leven drie mannen, die haar liefhebben en trachten te beschermen. De genoemde Charles Marsden, de hospitaal-arts Ned Darrell, en Sam Evans, een lieve onbevangen jongen. Alle ,drie meenen zij, dat een huwelijk, zij het een mariage de rai&on, de eenige oplossing kan brengen voor deze ontredderde, dolende ziel. Het moederschap. En Nina geeft bijna weer even gemakkelijk toe als eenmaal aan haar vader, het is haar alles trouwens onverschillig. Alleen.. ja dit: het kind, een jongen, zou Gordon" kunnen heeten .... wellicht.... o, ongetwjijfel&, in zijn wezen in zijn trekken, gelijkenis vertoonen met zjjn werkelijken vader, den man, wiens schim zij omhelzen zal in de omhelzing van wien ook.... , De jonge Sam Evans, die niet mér eischt dan haar te mogen aanbidden en het minst doordringt in haarfgehehue zielelcvon, wordt de aangewezene. Dokter Darrell heeft haar te lief om haar'op deze wijze te begeeren, hij kan de rivaliteit met den doodu niet aan. Het huwelijk met Sam krijgt zijn beslag en Nina wordt zwanger., Wat dan volgt, is akelig bedacht en moet men, zij het met tegenzin, aanvaarden willen, als een noodbrug naar een volgende periode in Nina's leven. Te midden dezer, trots alles, blijde verwach ting, slaat Sam Evans' moeder ondoorgrondelijk zijn de roerselen van dit vrouwengemoed allo geluk den bodem in door Nina te vertellen, dat bij de famil'r» Evans in de mannelijke lijn op zekeren leeftijd krankzinnigheid regel is, ook de vader van Sam.... Zij houdt, haar de onverantwoorde lijkheid voor oogen Sam's zoon ter wereld te bren gen en raadt haar deze kans te verstoren, om later een kind te kunnen ontvangen van een gezonden man, die dan voor Sam's zoon zou kunnen door gaan. Onverkwikkelijke romantiek. De labile Nina bezwijkt ook voor deze verstandige" moeder, zij onderwerpt zich aan de operatie en schikt zich in haar leven als te voren, met inspanning den goeden Sam verdragend, die haar maar steeds gelukkig" wil maken. En eindelijk wendt zij zich tot Dokter Darrell met het wanhopig verzoek .... Welbewust wat zij van hem vraagt, geeft deze eindelijk toe. Een prachtige figuur is Ned Darrell. Hij heeft Nina te lief om haar zelfs dit weerzinwekkende te weigeren, en aanvaardt voor zich de bitterste consequenties. Wat hij echter niet voorzien heeft, gebeurt: In zijn armen, waarin zij voor het eerst in de werkelijkheid den hartstocht leert kennen, ontwaakt uit dit wezen van ver beelding, uit deze eeuwige bruid, een nieuwe vrouw. En deze vrouw meent, dat zij thans Ned Darrell liefheeft. Nog vóórdat het kind geboren is, wil zij, met de wreedheid der vrouw in haar eerste passie, Sam verlaten, en weggaan met Ned, den vader van haar kind. De schim van Gordon Shaw is verslagen. Doch slechts langs n kant. En Darrel begrijpt dit maar al te goed. Ook zóó begeert hij Nina Leeds niet. Niet deze Nina. Hij verlaat het land. In het volgend bedrijf zien we het gezin Evans in den schijn van geluk, door Nina zoo duur ge kocht. De kleine Gordon ligt in de wieg en niemand is zoo trots op hem als vader Sam ! De natuurlijke bevrediging van het moederschap heeft Nina zacht en verdraagzaam gemaakt. Had Darrell het uit kunnen houden in den vreemde.... het onbere kenbare leven zou zich bijna in schoonheid hebben ontplooid. En zelfs zijn korte bezoeken verstoren aan de oppervlakte niets. Als oude vrienden, ook Charles Marsden komt weer geregeld aan, zitten zij 's avonds bijeen, in het vriendelijk interieur, met de aangrenzende kinderkamer, en wanneer de terzijdes" ons niets hadden verraden van de innerlijke woestenij.... we zouden erin gevlogen zijn, gelijk wij er in de samenleving doorgaans invliegen. Zoo worden de vrouw en de drie mannen oud, en groeit de kleine Gordon tot man. Een geheel nieuw conflict spint de schrijver thans uit: de verhouding van den knaap tot de moeder, zijn pseudo vader en oom Darrell", voor wien de stem des bloeds" allerminst spreekt." Deze botsingen, schoon natuurlijk en pijnlijk, verlengen het werk meer dan dat zij het versterken, en ook de dan weer ontwakende jaloezie van de moeder op de bruid van haar grooten zoon l'histoire se répète, we gelooven het wel vertroebelt, vooral na verteld, den indruk van het eerste deel. De levende woorden camoufleeren schier elk 'gebrek aan dit stuk, uitermate boeiend blijft van etappe tot etappe de dialoog. Het is in zijn wreedheid steeds oprecht en consequent. De dood van Sam haar echtgenoot raakt, tot verontwaardiging van den jongen Gordon, die dol was op zijn gewaanden vader, Nina nauwe lijks, deze man bleef haar vreemd'. Doch ook na zijn dood zullen Darrell en zij elkander niet mér vinden; dokter Darrell heeft zijn leven aan de wetenschap gewijd, en Nina is oud en doodmoe. En tenslotte zal het dan toch nog Charles Marsden zijn, de vriend harer kinderjaren, die geduldig zijn tijd heeft afgewacht en na heel dit wonderlijk, onheimelijk tusschenspel", aan Nina Leeds de rust geeft van een huwelijk op wederzijds aan vaarde kameraadschap gegrondvest, Uit louter overpeinzing is dit vreemde, fasci* neerende tooneelwerk, dat in angstwekkende stilte bouwt en sloopt, en weer opbouwt om opnieuw te vernietigen, geboren. Als kunstwerk schijnt het de kracht te bezitten den menschen urenlang aan den schouwburg te binden. . ' No. 2741 DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 14 DECEMBER 1929 MOTOR- n ZEILJACHTEN Lijsten van aanbiedingen gratis en franco op aanvrage HARINGVLIET 85A ROTTERDAM. BIOSGOPY door L. J. Jordaan Fritz Lang Frau ini Mond", Itc ml»randt WAT zou er uit Fritz lang gogrooid zijn zonder Thea von Harbou? Ziedaar de vraag, die zich bij iedere nieuwe film van den Duitschen metteur-en-scone opdripgt. (Jedivven door een al te nauwgezet echtelijk plichtsgevoel, schijnt deze van huis uit oorspronkelijke en dich terlijke figuur zijn artistiek lot onverbrekelijk gekoppeld te hebben aan dat van een eerzuchtige. maar helaas schrijvende dame. ,,Der müde Tod" was geheel van hemzelf en ik blijf het voor dit-n tijd en in dien stijl een meesterwerk vinden. In de Nibelungen" begint mevroxiw von Harbou een rol te spelen, maar'zij bepaalt zich nog slechts tot de adaptatie van het Nibelungen'Mied. De onvergankelijke beteekenis van dit standaardwerk, ondanks gewijzigde opvattingen en nieuwe vormen is dan ook vrijwel onaangetast gebleven. In Doc tor Mabuse" verlaat Lang zijn eigen richting en levert zich geheel over aan het scenario van zijn vrouw. Het is daarbij curieus te zien, hoe zijn talent zich verzet en zich eerst langzaam gewonnen geeft, want nog domineert in dit, naar den opzet platsensationeele, maar filmisch origineele en, heftig bewogen werk, de cineast Lang. Dan echter loopt het mis. Metropolis," ondanks voortreffelijke fragmenten, behoort naar den geest reeds geheel aan von Harbou. Lang'.s groote begaafdheid is hier volmaakt ondergeschikt gemaakt, aan de stuiversroman-mentaliteit van het scenario. Met Spione" is de artistieke inflatie bevestigd: een boeiende.^vlot-geconcipieerde detectivefilm meer niet. a En zoo biedt Die Frau im Mond" ons geenerlei verrassing. Een verfilming van Jules Verne en H. G. Wells, waarin de volle nadruk valt op het patante in uitrusting en montee,ring. Maanland schappen monsterprojectielen reizen door den aether.... sensatie, sensatie, sensatie ! Ich küsse Ihre Hand, Madame ! » * ; ' ??'?*.? Wat zullen wij veel over Lang's pardon, von Harbou's jongste product zeggen ! Het laat zich zonder verveling zien en het heeft mij, ondanks zijn considerabeïe lengte, van het begin tot eind geboeid en geamuseerd. Merkwaardig is echter, dat de elementen die de film bijzonder" moete^ maken: haar mise-en-scene, de eenige hinderlijke en storende zijn. Het monsterprojectiel bijv. even als de reis door den aether, remmen voortdurend den gang van het verhaal, doordien men onwille keurig wordt af geleid doorde vraag: Hoe lapt-le 'em dat? Is het maquette of niet? e.d. De eerste voor waarde, ook Voor de eenvoudigste en minst pretentieuse film (en helaas, tot dezen maatstaf zijn ACCENTEN VOOB FOTO-SCHAAP & Co. SPUI 8 AMSTERDAM Nachtvergaderingen van den Gemeenteraad Teekening voor de Groene Amsterdammer" door Joh. Braakensiek De eenige nachtgelegenheid te Amsterdam die nog open is! wij bij den schepper van de Nibelungen" reeds aangeland !) is de stroomende continuïteit van het filmisch gebeuren en deze continuïteit stokt voort durend door dergelijke Barnum-show's. Het meest geslaagd is dan ook naar uiijn meening de aanhef. Daar zit de vaart en de kleurigheid in van een goede vertelling, met een enkelen raken filmische n greep (de hoed op den gasbrander). Ook de dialoog op het zolderkamertje van den geleerde is vlot «n boeiend, ondanks haar tooneelmatige allure dank zij het expressieve en sterke filmsujet, dat Willy Fritsch meer en meer blijkt te zijn. Voor de rest echter laten de emoties zich door een enkel woord karakteriseeren: Edgar Wallaee l Spanningen en thriU's" waar men later een beetje verlegen over glimlacht en die men in het trammetje huis-toe vergeten is. Ik heb Fritz Lang eens een koningsmaker" genoemd, vanwege zijn talent om filmische sujetten uit de kleurlooze massa der onbekendheden op te diepen. Welnu ook deze gave schijnt den gederailleerden en vermoeiden meester in'den steek te laten. Het eenige origineele, goedgekozen type is de professor. De vrouwelijk- novice (een juffrouw Maurus, meen ik) is van een irriteerend e vlakheid en onbeduidendheid. Fritz Rasp is een oude, beproefde kracht en de rest zij silence". BELEN PAPKSTRAAT, ~EN HAAG Nieuwe Uitgaven * * * Reeds lang heeft de Duitsche school haar lei dende en superieure plaats in de wereldproductie verloren en de man, die eenmaal de aandacht van het internationale intellect, voor het eerst dwingend op het filmverschijnsel wist te vestigen, behoort niet eens meer tot haar vooraanstaande figuren. Want n naar geestelijken inhoud -r?n naar artis tieke conceptie, komt naast een Nina Petrowna" en zelfs naast een Heimkehr", Die Frau im Mond" niet in aanmerking. Fritz Lang heeft de wisselende teekenen des tijds niet verstaan en is blijven hangen aan een starre decoratieve ensceneering een miskenning van het element: beweging, die wij in de levende, vloeiende filmtaal , niet meer kunnen dulden. Zelfs bij zulke poovere onderwerpen, als de triviale fantasieën van Mevr. Lang, geboren von Harbou Sohriftstellerin, leider Gottes t Wij zullen het klassieke Ars longa...." dan ook moéten herzien. De kunst..,. icaêLang J" De X'itik Miiiirisittx. door Jacub Wasserman». HoauturistH'i'di' vertaling van J. Thomson. Uitgave J. H ijk» veld, Utrecht. A. Koopmans?Gorter: Het Nieuu-e Kookboek, door P. Noordhof f, Groningen. Bij den uitgever J. J. Romen <k Zonen, te Hoormond zijn verschenen: , De Voyclaar, Boatrice door Harraden: naar Iu-t ?Engelsen door H.'Hogeland. Geknechte Adel, door Octave Feuillet. Naar het Fi'ansch. ? Een Winternacht, door Robert Buchanan. Naar het Engelsen bewerkt door Hermatinus. De Gloeie'nde Heide, door Georges Virres. Naar liet Fransch door Marie van den Bosch. Bij Van Holkema & Warendorf is een nieuw tweemaandelijksch tijdschrift verschenen: ..Nieuwe \Vegen in Vrouieenhandwerk," onder redactie van Elis 'M.' Rogge en L. P. J. De Jager Meezenbroek?van Beverwijk. Smalfilm-Amateur-Kinematografie onder Kino-teohnisehe leiding van «forléIven» Vraagt brochures en demonstraties CAPI 115 KALVERSTRAAT Amsterdam C. BI) CAPI vakkundig* raid «n voorlichting. ? "i i