DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 4 JANUARI 1930 No. 2744 Nieuwe Duitsche boeken door Alice van Nahuys Leonard Frank, Bruder und Schwester. lm Insel-Verlag. 1929. HET onverzoenlijke, dat veel vroeger werk van Leonhard Frank kenmerkte, is in zijn laatste boeken vrijwel verdwenen. Daarin is een veel grootere mildheid gekomen. En het is vooral in zijn drie laatste boeken, dat de beschrijving eener groote liefde telkens treft. In Das Ochsenfurter Mannerquartet", dat vol is van een bitteren humor en veel ^ tragikomisch gebeuren, is het de jonge, juichende liefde tusschen Hanna en Thomas; in Karl und Anna," te midden van veel leed en verdorven heid, de rijpe, zuivere, zware liefde van Karl en Anna, het proletari rspaar; in Bruder und Schwester" eindelijk de allesomvattende, alles overwinnende liefde tusschen Konstantin en Lydia broer en zuster. Om aan te toonen hoe sterk en onwrikbaar de liefde is tusschen Thomas en Hanna heeft hij het voor deze jonge menschen zoo zonderlinge intermezzo noodig met Doctor Huf. In Karl und Anna" schept hij den ongeloofwaardigen toestand van den van het front terugkeerenden soldaat, die, bij de vreemde vrouw komende, zich uitgeeft voor haar man. En in. Bruder und Schwester" wil hij een liefde geven, zoo allesbeheerschend, dat zij zelfs de nauwste bloedverwant schap, die van broer en zuster, niet acht. De erotische of zooals dat heet de ontoelaatbare liefde tusschen broer en zuster, zij is al vele malen en op velerlei wijzen beschreven. Het probleem als zoodanig psycho logisch te verklaren, was niet de be doeling van den schrijver. Integen deel. Hij laat broer en zuster op vol wassen leeftijd als volkomen vreemden tegenover elkaar komen. Om dit mogelijk te doen zijn, heeft hij zelfs een inleiding noodig, die veel heeft van den proloog bij een melodrama. De ouders scheiden wanneer de kinderen drie en acht jaar zijn. Het dochtertje blijft bij de moeder, het zoontje bij den vader. Nadat de zoon tot 1914 in Engeland op school is ge weest, roept zijn vader, de heer Schmidt, hem naar Rusland, ver trouwt hem tusschen twee operaties aan een jeugdvriend toe, die be reid is den jongen te adopteeren. Bij de adoptie worden Konstantins oude papieren door de overheid be houden. De jongen heet van nu af Konstantin Berant. Hij is onmetelijk rijk. Konstantin blijft in Rusland om staathuishoudkunde te studeeren. Na zijn studie gaat hij reizen. Me vrouw Schmidt heeft sinds den dag der scheiding niets van haar vroegeren man gehoord. Zelfs dat hij gestorven is, verneemt zij niet. Ze zou het ook niet hebben willen weten. Want in een ziekelijke overgevoeligheid heeft ze als een wonde plek alles uit haar vroegere leven diep in zich weggesloten. Zij leeft alleen voor Lydia. Dat is haar wereld. Sedert het uit breken van den oorlog woont ze onder haar meisjesnaam Leskow in Zwitserland, waar ze, het hotelleven beu, in het tweede jaar van den oorlog haar zaakwaarnemer opdracht geeft tot het koopen van een villa met een uitgestrekten tuin. Mevrouw Leskow dus, die met drie getallen te karakteriseeren geweest zou zijn op den dag der scheiding: ze was dertig, leek twintig en haar schoenenmaat was 34 en die tot dan toe altijd iemand om zich heen had gehad, die in alle levensomstandigheden alle zorg en verantwoording, van haar had af genomen, legt dan in het eerst een ziekelijke activiteit aan den dag, maar laat zich, zoodra Lydia wat grooter is, door haar leiden en beheerschen, waardoor het meisje al op jongen leeftijd zeer onafhankelijk is. In 1921 keert Konstantin uit Amerika terug, blijft op de doorreis van Parijs naar Weenen enkele dagen in Zürich, passeert, zonder haar te zien, op de markt Lydia en haar moeder, wijzigt zijn plannen en vertrekt nog dien zelfden avond voor een wereldreis, welke drie jaar zal duren. Dit is de voorgeschiedenis, welke een hoofdstuk vult en welke Frank gebruikt om nog eens een keer te meer aan te toonen hoe weinig de band des bloeds" spreekt en zoodoen de broer en zuster en later ook de moeder als vreemden tegenover elkaar te laten komen. Dan, dadelijk met het tweede hoofd stuk, begint de eigenlijke roman, het relaas eener idyllische liefde tusschen twee volmaakt mooie menschen. Het strakke, hoekige van taal en bouw als in Die Ursache" en Karl und Anna", waardoor de beelden als in wit en zwart zoo scherp voor ons komen te staan, heeft Frank hier vermeden. Hij heeft hier een geheel andere methode toegepast. De sfeer in bovengenoemde boeken eischte ook om zoo voortdurend gehandhaafd te worden, deze soberheid. De sfeer van weelde en rijkdom, waarin de menschen in dit laatste boek leven, vraagt als vanzelf een geheel andere schrijf wijze. Er zijn tooneelen en situaties te beschrijven, die bloemrijke beeld spraak, die uitweiding verlangen, waardoor de taal als vanzelf milder, zoeter wordt. In den aanvang van het verhaal is er nog een zekere ingehoudenheid, maar naarmate de beide menschen zich bewuster worden van hun liefde, die als een wonder, altijd verwacht en toch nog plotseling, over hen is ge komen, volgen de beelden elkaar sneller, wordt de taal rijker. De be schrijving van Lydia's gestalte bij de eerste ontmoeting met Konstantin in de hall van het hotel in Berlijn, is zoo volkomen, dat wij haar beeld in ons dragen zooals vele der beelden uit de oudheid, welke wij al jaren kennen. Het psychisch gebeuren van liefde op het eerste gezicht" volgt Frank tot in de fijnste nuanceeringen. Lydia's gevoel van schaamte wanneeer zij, die gewend is uit te gaan, maar die nog nooit verliefd is geweest, laat staan heeft liefgehad, zich in de opera onder Konstantin's blikken als naakt gevoelt Ganz schrecklich entblöszt, Hals, Arme, Schultern und so weit herunter, schrecklich weit herunter !" zijn bijna vrouwelijkfijn van waarneming. De bladzijden, waarin Lydia als vrouw zich bewust wordt van haar physiek, haar overgave daarna, zijn van indringende psycho logische kracht; haar vlucht en Kontantins eenzaamheid, zijn pogingen om haar te vinden en hoe hij daarbij geholpen wordt door een vrouw, die hij nauwelijks ziet, maar die hem in blinde liefde overal volgt, zijn van een groote dramatische spanning. Maar de schoonste bladzijden zijn die met de beschrijving van den auto tocht na de hereeniging door het wondermooie landschap naar het dorpje bij Frankfurt, waarheen de listige I2V"* 'OOSTERbEEK Levert uihsluitend aan particulieren STEUNZOLEN& HERSTELT O O.A, 0.2. G. J, DE KONING & ZOON Keizersgracht 447, Opgericht Ao. 1739 LOOD- EN immm. Zee/3/ 457 bij hef Konfngspletn. %t43286. The. föemifz School of lanóvaóes. prospectus. ff* F. SINEMUS Leidschestraat 20-22 AMSTERDAM C. Overhemden naar maat vanaf f 9.50 PRIMA COUPE Eigen Atelier. N. V. Meubelmagazijn Eden" MOLSTEEG - AMSTERDAM BOEKENKASTEN V l CTO R l A-WATER Uitstekend te vermengen OBERIAMHSTCIM niet wijn of vruchtensappen chauffeur, wiens liefste daar woont, de in elkaar verloren menschen brengt, de aankomst in het boerenlogement Zum schwarzen Adler" met de goede kamer", waarin een twee meter breed hemelbed staat en een stellage voor fruit vol met appels van het vorige jaar, die de kamer met hun geur vullen. De ontmoeting aan den maal tijd met den zonderlingen schilder, die, na Lydia minutenlang te hebben aangestaard, als in een alleenspraak, plots losbarst: ,.Keinen ! Es gibt keinen. Auf der ganzen Welt gibt es heute Niemand. . . . Was soll man nehmen? Krapp-lack? Unmöglich ! Ocker? Viel zu stumpf !. ... Glauben Sie mir, mein Herr, nur Rembrandt hatte Ihre Frau Gemahlin portratieren können," is vol humor. Dan volgt de wandeling langs de rivier der Saum der Hügelkette, so weich wie berzogen mit dunklerc Sammet, bebte unter dem sternklaren Zelt, und der Flusz, fortsetzend die ewige Unterhaltung, sprach leise mit der Nacht." De terugkeer in het hotel, de dialoog, die ijl is van geluk en zwaar van ongeweten wee dom. Konstantins ontwaken. Naast de blaker ligt een briefje: ,,Ich kaufe mir eine Zahnbürste." Het beurtelingsche bezoek aan de Parfumerie van Julie Kranzlein. Dit is alles van een luchtige bekoring, waarin een onder toon meetrilt van veel leed. Veel schoons volgt daarna nog; prachtige dingen vol wijsheid over de liefde. Maar het hoogtepunt van het boek ligt toch hier, in de eenwor ding van twee menschen, rondom wie alles verzinkt, behalve dat wat hun liefde mooier en grooter kan maken: de natuur, een enkel mensch dat veel verdriet heeft gekend. De hoofdstukken, die dan volgen, waarin het trouwen, de terugkomst in Zürich, het vervolmaken hunner verhouding, zijn beschreven, zijn nog wel heel sterk van beelding, geven ook nog wel veel schoons, maar zij missen toch de bekoring van het voor gaande. Meer dramatische spanning komt er weer, wanneer door gebaren, gewoonten, voorkeuren, stembuigingen de moeder langzamerhand in den vreemde haar zoon herkent. Door haar afkeer van hun verhouding wordt de vrouw, die zelfs in de jaren, dat Lydia haar noodig had kunnen hebben, volkomen passief is gebleven, plots tot de ziekelijke activiteit gedreven, welke haar een enkelen keer weieens tot een daad had gebracht. Niets kan haar meer weerhouden. Ze moet het Lydia zeggen. Er is dan zelfs geen moederliefde meer in haar, geen mede lijden, enkol drang om tusschonbeiden te komen. Eoi zij gaat in dezen drang zoover dat ze haar dochter deze ontzettende mededeeling zelfs tele fonisch doet. Konstantins vrees daarna voor het verlies van Lydia's liefde, Lydia's walging, van zichzelf, van Konstantin, van het kind dat binnenkort geboren moet worden, zijn nog met groot psy chologisch kunnen geschilderd. Maar het slot na een langdurige gescheidenheid de samenkomst op een eiland in de Middcïlandsche zee, niet het kind in het wiegje hoeveel moois er in elk opzicht nog op vele bladzijden te genieten valt is te gezocht, de levende menschen zijn door den wil van den schrijver te zeel1 als tot mario netten verstard, dan dat wij het aan vaarden.