F)e Groene abc_yWêekbIcid voor- Nederland Alle Buitenlandsche Spoorwegbiljetten I. V. B. DAMRAK 46 ONDER HOOFDREDACTIE VAN A. C. JOSEPHUS JITTA Redacteuren: L. J. JORDAAN, F. G. SCHELTEMA EN M. KANN. Secretaris der Redactie: C. F. VAN DAM KEIZERSGRACHT 333, AMSTERDAM C. J3oc and £ecl S*Ht« J^ww» Het meest gevraagde merk OPGERICHT IN 1877 No. 2751 ZATERDAG 22 FEBRUARI 1930 Een Gedenkteeken voor Multatuli staat OP pag. ,9 W IJ kunnen in l !»:>() den dag herdenken. waarop, zeventig jaar geleden, de Max Havelaar is verschenen. Van hen. door wier leden ?bij die verschijning1 de befaamde rilling is gevaren. xa! wel niemand meer in leven zijn. 'Poch is voor ons allen, die de sensatie, die dit hoek hij zijn ver schijnen heeft verwekt, niet uit ervaring kennen. de Max Havelaar nog altijd een van de het meest tot ons sprekende hoeken. Indien et- van de geheele \ederianclsche literatuur uit de l!)e eeuw slechts twee boeken van blijvende waarde, /.ouden blijken Ie y,ijn. dan zullen dat ongetwijfeld wey.en: de Camera Obscnra en de Ma* Havelaar. Nicolaas Beets en Kduard Douwes Dekker hebben in hun. boeken een karakteristiek gegeven ?van groote groepen van ons volk. waaruit bet verre nageslacht zich nog een beeld van liet verleden zal kunnen vormen. .\1 zijn de omstandigheden. waarin de in die boeken beschreven Nederlandsche burgers leefden geheel veranderd, al mogen de denkbeelden, welke die oude Xederlariders koes terden, evenveel van de on/.e verschillen, als de kleereri. die zij droegen, toch voelen wij. dat. da'ik /.ij het scheppend talent van de kunstenaars. die deze boeken tot stand hebben gebracht, het meest essentieel»' van de personen, die zij teekenden. onveranderd is gebleven. Deze beide boeken behooren tot de kostelijkste deelen on/er Nederlandsche cultuur. Onlangs heeft zich een comitégevormd, ten einde een gedenkteeken tot stand te brengen. gewijd aan de nagedachtenis van Multatuli. Die omstandigheid geeft mij aanleiding, de vraag aa1.] de orde te stellen, w.'it wij aan Multatuli hebben Ie danken. Ongetwijfeld stelde Multatuli zdf zijn werk zaamheid als sociaal hervormer lioogei. dan zijn prestaties op literair gebied. Ik denk. dat het nageslacht daarover anders zal oordeelen. Het hangt er trouwens maar van af. van u-elk gezichts punt men het werk bekijkt. /eker is. dat er tusscheti liet sociaal streven van Multatuli en zijn artistieke talenten een verband heeft beslaan. Vóórdat zijn ontslag als assistentresidr'iit van l.ebak hem daartoe noopte, had hij zich weinig met literair werk be/.ig gehouden. De lange lijst van artikelen, die Iia,(a,vus Droogstoppel in het pak van Sjaalman aantrof, wees wel op de /.eer ruime belangstelling van Max Havelaar voor onderwerpen van zeer uiteenloopenden aard zonder bet ontslag uit 's la n ds dienst, had MultatuH de pen misschien nimmer opgenomen. Dit door Douwes Dekker zelf genomen ontslag ..anders dienen, dan ik te Lebak deed. kan ik niet" was voor hem aanleiding, zich tot. het \ederlandsche volk te wenden. De resident had het optreden van Max Havelaar afgekeurd. i l ij had geweigerd een onderzoek in Ie stellen naai' de knevelarijen. die in J.ebak plaats vonden. De (Jouv<!rneui'-(ieneraal weigerde Max Havelaar te ontvangen. De, Minister van Koloniën was niet bereid hem recht te doen. Daarom schreef Multatuli het eentoonige verhaal van de buffels van Saidjah's vader en stelde hij de droeve ervaringen van Max Havelaar te boek. Hij de Nederlandse hèburgerij, die tot op dat tijdstip, van hetgeen in onze overzeesche gewesten plaats vond, niet meer merkte, dan hetgeen de koffieveilingen van de Nederlandsche Handels maatschappij opleverden, wekte hij belangstelling voor het prachtig rijk van Insulinde, dat zich daar slingert om den evenaar, als een gordel van smaragd. Zoo is Multatuli de grondlegger geworden vau hetgeen men later de ethische politiek heeft genoemd. Hoezeel' de denkbeelden, die thans dooi' ('olijn en Stokvis verkondigd worden, uiteen mogen loopen. zij verschillen alle in hooge mate vau de opvattingen, die. vóórdat de Max Havelaar was verschenen, de algemeen heerschende mceniag in Nederland waren. Die omkeer van de publieke opinie in Xederland is aan Multatuli te danken. Men pleegt niet meer te spreken van de eere schuld, die Xederland aan Insulinde heeft te betalen. Daartoe bestaat ook thans heel wat minder aanleiding, dan veertig jaar geleden. Maar nog altijd heeft .Nederland een eereschuld af te doen aan de nagedachtenis van den man. die tot de/c verandering van denkbeelden het initiatief heeft genomen Ongeveer tegelijkertijd niet den Max Havelaar heeft van Hoëvell zijn boek over ..Slaven en Vrijen onder de Nederlandsche \Vet" gepubliceerd. Dat boek van Hoëvell was een vlammend pleidooi voor de emancipatie der slaven in West-lndie. Het heeft vrucht gedragen, misschien nog meer dan de Max Havelaar. 'Poch is dat boek gelieel vergeten. Ik zon den titel zelfs niet meer- kennen. had ik niet. alvorens dit artikel te schrijven, in oude geschriften gebladerd. Dat het verdienstelijke boek van van Hoëvell is vergeten en de Max Havelaar nog dagelijks wordt gelezen, is uitsluitend te danken aan het feit. dat de Max Havelaar een kunst werk is van den eersten rang. KIL daarom heb ik de opmerking gemaakt, dat het nageslacht de verdiensten van Multatuli als literator vermoedelijk hooger zal stellen, dan zijn toch niet geringe verdiensten als sociaal hervormer. Bijna alle figuren uit meer dan een halve eeuvv oude boeken zijn verbleekt, liet nageslacht neemt er nog slechts zelden kennis van en uitsluitend als van een historische curiosit ieit. Maar hoe spreken nog tot de thans levende generatie dr figuren. die door Multatuli zijn geschapen. De schoolsche wijsheid van Meester l'ennewip en Stoffel moge wat verouderd zijn. Maar nog altijd kunnen /.ij Juffrouw I.aps overdonderen met de verpletterende mededeeling. dat zij een zoogdier is. omdat zij arme .Inffrouvv La.ps. die dat nooit beeft ondervonden levende jongen tei wereld brengt. Staan Ds. Lingbeek en Ds. Kersten wel ver af van Juffrouw l'ieterse. die liaarmoraal samenvatte in de treffende woorden: ..Wat komt liet er op a,an. wat voor godsdienst een mensch heeft, als hij maar braaf is en fatsoenlijk en niet Hoomsch." Woutertje l'ieterse heeft voor onze generatie even groot<? waarde als Don Quichote. Wilhelm Meister. Ie Bourgeois < ieiit ilhomme en Hamlet. Of een luenschetiziclt je opgroeit in ..de zevende onderafdeeling van de 11 Ie klasse van den burger stand, bij bnrgermenschen. die op kamers wonen en een naaister houden van zeven stuivers eu'n bof ei ham" (L'ennewip) doet aan zijn onvergankelijke waarde niet af. De ervaringen van Woutertje l'ieterse in het gezin van zijn mouder. op school onder Meester l'ennewip. op kantoor bij de lleeren Ouwetijd en Kopperlith. in den familiekring van dokter Holsma. bij zijn omzwervingen in de Amsterdamsche Jodenbuurt en op reis niet pnfer RIHGERS .lansen, zijn voor den schrijver niet alleen een gele genheid om een beeld te ontwerpen van het Amsterdam zijner jeugd, maar zij schetsen ook de reactie van ieder kind. dat bezig is aan /,'ijn om geving te ontgroeien en tot wasdom en zelfstandig heid te geraken. * * * Ik ben ei' mij volkomen van bewust, dat de ideeën, die Mnltatuli in zijn boeken, die dezen naam of een anderen naam dragen, verkondigt. niet alleen in veel opzichten verouderd, maar. naar de thans geldende begrippen, ook onjuist moeten worden genoemd. 7>ijn boeken blijven gevaarlijke lectuur voor de jeugd, die nou niet tot het oordeel des onderscheids is gekomen. Multatuli's oordeel over Tliorbecke. Hooft t-u Bilderdijk is onbillijk, /ijn kritiek op de predi kanten, die in zijn dagen de leidende functie in liet openbare leven ver\ uiden, miskent ongetwijfeld liet goede, dat onder veel aan de oppervlakte liugende belai'hi'lijkheid schuil ging. Multatuli's gedrag in Indiëen na zijn terugkeer in Kuropa. was zeker niet onberispelijk. (?oed, goed. a,lies goed.... maar wijs mij in de Nederlandsche literatuur boeken, die met de zijne op n lijn kunnen worden gesteld. Noem mij de namen van hen, die als Douwes Dekker, vooi een ideaal - misschien zonder dat achteraf het gezond verstand dat optreden rechtvaardigt. hun toekomst hebben geofferd. liet is meer dan een eeuvv geleden, dat Mullatuli Ie Amsterdam weid geboren. Dit jaar zal men den da.g kunnen herdenken, wa.arop. zeventig jaar geleden, de Max Havelaar verscheen. Het is meer dan v eert i g ja» r geleden, dal Muit al ui i is overleden. 11 ij moge in veel opzichten hebben misgeta.st. daartegenover staat, dat hij veel heeft geleden. Afgezien van de waardeering. die men voor hem a.ls persoon moge koesteren, heeft zijn werk twee onvergankelijke verdiensten, die hd nageslacht nimmer uit het oog mag verliezen. Hij heef! m ons iiind groote belangstelling weten te wekkeii voor hetgeen er omgaat in Insulmde. dat hij. het eerst, met dien naam heeft betiteld. Hij is de grondlegger geweest van de ethische politiek ten opzichte van onze bruine broeders in on/e < iverzeesche gewesten. Hij behoort tot de grootste auteurs uit de Nederlandsche literatuur. K n van menig tijdgenoot. die wij thans hoogelijk eeren. za.l de naam reeds lang vergeten zijn. wanneer de boeken van Multa tuli nog gretig zullen worden gelezen. Kik vau deze beide verdiensten op zich /elf. ware reeds voldoende om hem aanspraak te geven op een gedenkteeken, dat in het openbaar van oir/.e dankbaarheid moet getuigen. Het oogenblik is gekomen om deze eercschuld aan de nagedachte nis van MultatuH te belalen. A. C. JOSKIMICS JITTA