No. 27si DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 22 FEBRUARI 1930 De Dictatuur P.P. door Dr. Jan Romein Geboorte van den 750.000? Amsterdammer] Teekening voor de Groene Amsterdammer" door Joh. Braakensiek De ontslagen procuratiehouder SPANJE is er slecht aan toe: Er zijn omtrent 800 generaals, allen bezield met de edele begeerte, het land te redden ? en dat terwijl al in het zeventiende eeuw door den Italiaan Vittorio Siri over de onbekwaamheid der Spaansche gene raals geklaagd werd. Hoe dit zij: Primo de Eivera is zeker niet de Herculische Messias gebleken, die sommigen bij zijn aanvaarding van de dictatuur in Septemnber 1923 in hem meen den te zien. Zijn regeering, die zich de eerste jaren nog met een schijn van populariteit wist te ?omringen, is steeds geïsoleerder komen te staan, en zijn val, op het laatst van Januari j.l., is voor iemand, die de geschiedenis van zijn bewind ge volgd heeft, dan ook allerminst onverwachts gekomen. De opstand der artillerie-officieren in de laatste dagen van Januari 1929 kou men met wat goeden wil nog als een incident beschouwen, al was het toen reeds een veeg teeken, dat er verbindingen bleken te bestaan van de ontevreden militairen met de politici, met name met den ex-premier Sanchez Guerra. Alleen door de waakzaamheid van een telegrafist bleef de actie locaal beperkt «n kwam Sanchez Guerra, naar Spanje gekomen om door een haag van juichend volk naar Madrid te trekken, als gevangene op een oorlogsschip terecht. Toen eindelijk in October het proces vóórkwam, werd hij echter, tegen de onwraakbare feiten en zijn eigen bekentenis in, door den krijgsraad vrijgesproken. Het was moeilijk, heeft men gezegd,?een expremier en vriend des konings, die ten gunste van de constitutie van 1876 in had willen grijpen, te veroordeelen. Maai de hoofdzaak schijnt ons veeleer, dat ook deze uitspraak als manifestatie tegen Primo was be doeld, die, ware hij niet zoo dom geweest, als hij <er uit ziet, toen allang had moeten aftreden. Immers zijn poging, om de zaak te redden door ?een soortement nationale vergadering, was reeds hopeloos mislukt. De Universiteit van Valladolid was, vergissen we ons niet, het eenige ititellectueele lichaam, dat aan den oproep, iemand ter afvaar diging daarheen te kiezen, voldeed. Zij koos ? Miguel de Unamuno, een verklaarden vijand van de dictatuur en een der vele uitgeweken intellectueelen. Het schijnt, dat deze hoon speciaal als antwoord bedoeld was op bepaalde privileges, door Primo aan de colleges der Jezuiten en Augustijnen verleend de oorzaak, dat na de mLitairen nu ook het bedaarde intellect den dictator meer en meer in den steek liet. Toch zou hij ook nu nog niet gevallen zijn, indien den stumper niet zijn twee voornaamste krukken onder zijn oksels waren weggeslagen. De dictatuur van Primo was nml. geen echte dictatuur, d.w.z. de regeeringsvorm van een staat, waarin de klaase tegenstellingen zulke scherpe vormen hebben Aangenomen, dat het eenige alternatief voor een burgeroorlog de heerschappij van n bepaalde, tegenwoordig in hecht partij-verband georgani.seerde, klasse is, maar een dictatuur per procuratie «enerzijds van de monarchie, anderszijds van het jgroote kapitaal, twee groepen derhalve, wier belangen noch straf georganiseerd noch indentiek zijn. De koning toch wist reeds in 1923, dat de toen door den Marokko-rommel ontstane volksbeweging in wezen republikeinsch was, weigerde daarom aan den eisch der toenmalige regeering, om den wel is ?\raar opslandigen, maar ook monarchie-gezinden Primo af te zetten, te voldoen, en benoemde hem integendeel met een aantal van zijn colle ga's tot een directorium. En de Spaansche industrie-magnaten verwachten van de dicta tuur eveneens een speciale bescherming van .hun belangen. Aan beide heterogene eischen heeft de zgn. dictator naar de mate zijner krachten voldaan, zoozeer, dat eenerzijds uit de 't vorig jaar .gehouden enquête van het blad El Sol" gebleken is, dat de heele jonge generatie van Spanje republikeinsch is, en dat anderzijds de economische positie van Spanje nog slechter is dan bij het begin der dictatuur. Om zijn industrieelen te helpen is Primo nml. in zijn monopolistische politiek zóó ver gegaan, dat men kan zeggen, dat hij weer bij het 17de en 18de eeuwsche irierkantilisme te land is gekomen. Hij vergat daarbij evenwel de -?kleinigheid", dat er in de 2Uste eeuw een interiiationaal kapitaal bestaat, waarvan alle landen, in meerdere of mindere mate voor hun kapitaals- en credietbehoeften afhankelijk zijn. en meer afhan kelijk, iiaarma te het eigen kapitaal, zooals in Spanje, ver gelijkenderwijs zwak is. M.a.w. door zijn mono polistische poli tiek, bedoeld ter ondersteuning van de Spaan sche industriee len, bereikte Primo in werke lijkheid slechts, dat het interna tionale kapitaal zijn handen van Spanje aftrok. De val van de peseta, waarvan er in Januari '29 nog 29.77 in het pond ster ling gingen te genover de laat ste dagen al 39 en meer sinds den Spaansch- = Amerikaanschen oorlog van 1898 heeft do peseta zoo laag niet gestaan is daarvan het voor ieder duidelijke teeken. Nog n vertwij 'elde poging heeft de generaal ge.Iaan: hij lichtte ee i rondschrijven aan een aantal ho 'ge militairen, met het verzoek zoo ongeveer, nu een. net beken e eer ijke ..soldatenhart" te laten spreken en te zeggen wat zij van hem vonden, link Ie h rten a twoo -ddon mis prijzend, d-' rest der hart n zweeg alsof zij opge houden hadden te k oppen. \Vaarom d /.e wan hoopsdaad!' Vra g niet aa i mij, lezer, de redenen van een daad te doorgronden, waa-van de bedrijver zelf gezegd heeft, dat hij haar in een oogenblik van zinsverbijstering bedreven heeft. * * * Belangrijker is ook de vraag: Wat nu? Uit do sa menstelling van de nieuwe regeering onder generaal Damaso Berenguer .schijnt men. te moeten opmaken dat de koning die, hoe zonderling het tegen woordig klinken mag, zijn spel nog niet verloren gegeven heeft liet dit keer met den hoogon adel wil probecren, maar waar men tenslotte van een koning, hij moge dan meer begiip toonen dan de meeste zijner collega's, niet verwachten kan, dat hij do zaken ziet, zooals /.ij in werkelijkheid zijn on anderzijds Berengue:' door niets dan door woor den bewezen heeft, een andere politiek te zullen voeren dan zijn voorganger als procuratie-houder van den koning, blijft het /.eer de vraag of die proef zal gelukken. Als de nieuwe dicta'or in zijn pro gram al niet verder gaat dan de terugkeer tot de Constitutie van 1876, zonder n enkele nadere hervorming, hoe in 'et dan de praktijk worden? Bovendien, in een land als Sp ,nje dat geen sterke bourgeoisie heeft, ruiar wel eenerzijds een machtige klasse van grootgrondbezitte s en andeiv.ijds eeu. althans in getal, sterk landbouwproletariaat met anarchistische, en een fabrieks-proletariaat met syndicalistische tradities, zal een burgerlijk parle mentair regeeringsstelsel en een constitutioneel koningschap altijd een slechte kans maken. * * * Doch hoe belangrijk de Spaansche ontwikkeling in de toekomst nog zal blijken, voor het oogenblik dringt zich allereerst de vraag op. welken terugslag de val der Kpaaiische dictatuur want, dat is het officieel dan tocli voorloopig op Italië/.al hebben. De toestanden in beide landen toonen verwante trekken, maar toch nog meer verschil. De verhouding van de dictatuur tot de monarchie is zelfs juist omgekeerd althans vooralsnog Maar het schijnt, dat. zooals Primo van .Mussolini heeft willen leeren, de Haliaausclie kroonprins Alfonso tot voorbeeld gekozen heeft, daarbij gesteund door den anti-fascistischen Komeinsehen adel, een gedeelte van het oude leger en dat deel der geestelijkheid, dat /.ir.h in don fascist isehen staat, ondanks de verzoening," nog steeds niet thuis voelt, d.w.z. eenerzijds wat men de adellijke geesDe eenige fee., die niet uitgenoodigd was Makelaar J. D. R.Nienaber 'ixs siert» ===== GRAT/S TOEZ. maand: WONINGGIDS telijkheid zou kunnen noemen, en anderzijds juist het meest democrat ische gedeelte, dat de nood< n. van de arbeidende massa van. nabij kent. Dat deze kroonprinspartij" ooit uit zichzelf de kracht zal kunnen ontwikkelen het fascisme omver te werpen, moet men weliswaar als uitgesloten be schouwen, maar dat zij, in een bepaalde situatie. den doorslag geven zou, is ander/.ijds volstrekt niet onmogelijk. Of die situatie intreedt, zal af hangen van de innerlijke kracht van het fascisme, op haar beurt weer afhankelijk net als in Spanje van de economische positie, die zeer verschillend, maar in de meeste gevallen ongunstig beoordeeld wordt. Teekeneud is in. dit opzicht, het gerucht, dat het Vatikaan reeds het grootste gedeelte verkocht moet hebben, van de n miiliard lire, die het bij de verzoening in Italiaansche staatsschuldpapieren uitbetaald kreeg ! We zouden de ons toegemeten ruimte over* schrijden, indien we over de toekomstige ontwikke ling der Italiaansche dictatuur hier verder wilden fantaseereii. Het zij genoeg, om de veronderstelling t« wettigen, dat de dictatuur ook in Italiëvol strekt niet zóó sterk meer staat, dan dat zij niet e-en terugslag zou kunnen ondervinden van den val der dictatuur in Spanje. Ook in Italiëzal dan echter een terugkeer tot liet pavlementaiisme van vóór de dictatuur waarschijnlijk tot de on mogelijkheden blijken te behooren. NIEUWE DESSINS cocos LOOP£kS - TAPIJTEN lPER METER BREED 0.50 130 PER METER BREED 0.70