12 DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 5 APRIL 1930 No. 2557 Teekening voor ,.de Groene Amster dammer" door A. C. Willink E Victor E. van Vriesland Kunstzaal van Lier Rokin 126 Amsterdam* Oosterscha & Europeescha antiquiteiten Oude en Modarne schilderijen en plastieken Negerkunst & Ethnographlca Tentoonstellingen Jac. Xiekerk en ('o.. Den Haag. Werken van Betty van de Laar. Tot 9 April. Kunstzaal Lodewijk Schelfhout. Amsterdam. Grafische werken door Han Wittenberg en Kacel van Veen. Tot 13 April Aalderink en Co., Singel, Amsterdam. Werken van Paul Citroen. Japansche en ('hineesche Pren ten. Tot H April. Huize Van Hasselt, Rotterdam. Werken van G. Hordijk. Tot 15 April. Kunstzaal d'Audretseh. .Japansolu; aquarellen. Tot 15 April. HDA1-TD Achter St. Pieter 4 . IX/\jni\. Utrecht © Tel. 443 MUZIEKHANDEL D T A NT O ' Q Violen @ Snaren r l /A. i N W O B. J. van Wissclingh en Co., Amsterdam. Hollandsche en Fransche Schilderkunst der 10e en 20e eeuw. Tot 15 April. Amersfoortsche Kunst kring, Amersfoort. Wer ken van Isaac Israëls. Tot 22 April. Kunstzaal van Lier, Rokin, Amsterdam. Por tretten door Marianne Franken. Tot 26 April. Kunstzaal Fetter en Co., Amsterdam. Schilde rijen en aquarellen door Louis Montagne. Tot 27 April. Amsterdamsche Ateliers voor Binnenhuiskunst, Amsterdam. Werken van L. en R. Brailowsky. Tot 28 April. VAM HELLES ? TABAK* IS rWC/ZcXLITEIT De ik-voorstelling en de dichter door A. Defresne Over Victor E. van Vricsluiiei Een der kenmerken, die de menschen in twee groote klassen splitst, is het al of niet vormen eener ik-voorstelling. Er zijn monschon bij wien hun geheele leven lang nooit eenig beeld van hun eigen innerlijk, van hun eigen ik in. hun voorstel lingsvermogen opkomt. Het verschil dezer beide klassen is niet gering of bijkomstig, want liet steunt op een wezenlijk onderscheid des geest os. Het belang van het al of niet kunnen vormen eener ik-voorstelling blijkt duidelijk als wij bedenken, dat deze voorstelling als centrum gaat- dienen van alle innerlijke differentiaties en uit die plaats dik wijls het geheele gedachten- en gevoelsleven van een individu bepaalt. Een groot deel der kunstenaars heeft zich hun geheele leven lang beziggehouden met het uiterst gedifferentieerd vormen eener ik-voorstelling en het lyrisch, episch of dramatisch uiten daarvan. De meeste menschen brengen het, echter zoo ver niet en doorgaans wordt de diffe rentiatie der ik-voorstelling aanstonds na de allerprimitiefste vorming als het ware in de geboorte reeds gestuit. Dit heeft zijne eigenaardige oorzaak en wel deze, dat bij de meeste individuen op die ik-voorstelling aanstonds gevoelens worden inge steld. Deze op de ikheid ingestelde gevoelens kunnen van verschillenden aard zijn. Het gevoel, dat het meeste op eigen ik is ingesteld is een meencaard' gevoel, dat de betrokken individuen o.m. doet ver schijnen als ijdeltuiten,betweters,ogoisten.luilakken. parasieten, souteneurs en van geërfd geld levende nietsnutten. Is dit meerwaardegevoel vermengd met erotiek op eigen lichaam dan wisselt het type van fat tot homosexueel. Een ander bijna even vaak voorkomend gevoel op eigen ik is een mindericaardiyheidsyevofl. Dan varieert hot type van slaaf. vorlegenheidsstamelaar tot zelfmoordenaar. Ken gevoel, dat reeds bij veel minder individuen voor komt is wdelijd: n op eigen ik.Dat zijn de menschen vol zelfbeklag, de sentimeiiteelen in dien zin, dat zij eigen ongeluks teeds erger voorstellen. dan het is. Maar dat zijn ook de in egoisme, soms in hebzucht on gierigheid, ja, in misdadige wreedheid voor zich zelf zorgonden. Het ge voel, dat al zeldzamer op eigen ik is ingesteld. is een mwhlxyro"!. Dit uit zich in een zucht tot beheersching van eigen ik, zoowel over do innerlijke werking als over de uiting daarvan. Dat zijn de hoogmoedigen, de onbeiiivlocdbaren mot zooge naamd sterken wil, de zwijgzameri, de zoogenaamd gevoelloozen, dat zijn de koppigon, do halsstarrigen on de eenzamen. Vrij zeldzaam is hnut op eigen ik. Hierdoor kunnen do allerkwaadsto humeuren. nijdassen, pessimisten, moralisten on venijnige boetedoeners ontstaan. Tot deze klasse boliooreii ook een zeker soort spotters, geestelijke; zelf kwellers tot zelfmoordenaars toe. Het gevoel, dat het zeldzaamste op eigen ik is ingesteld is angst. Dit komt zoo zeldzaam voor. dat er voor deze individuen geen soort namen be staan. Tot deze klasse behoort Victor E. van Vries land. (Zie de verzen: Resurrectio Mystica, Op Verborgen Verlatenheid J l f, Reservatio Mentaiis. Ziel, Droom, Jn Voorwaardelijk ritzicht.) 1) Een hoedanigheidsverschil tussclien de indivi duen onderling aannemend kan men opmerken. dat in de opeenvolging van meerwaarde-, minder waardigheidsgevoel, medelijden, machtsgevoel, haat en angst eone daling in aantal maar oono stijging in hoedanigheid is. Het komt mij voor, dat de waarneming, dat genoemde dichter angst op eigen ik heeft ingesteld de sleutel is voor het geheim zijner geheele innerlijke samenstelling. Degene, dio angst voor eigen ik ondervindt, ziet zijne ziel als eene folterende nacht merrie, die durend van seconde tot seconde bij hem, in hem, hem zelf, nooit en nimmer te ontvluchten is. Deze toestand beteekent: zijn is martelende angst voor dat zijn zelf. Een dergelijke bewustzijns toestand is niet te handhaven. Do eerste weiisch, die in een dergelijk gemoed opkomt is vluchten van dat eigen ik. de geheele levensaandacht en gevoelsgerichtheid concentreeren op iots anders. De verschillende toevluchten zijn, do natuur, do menschen als eenheid, de vrouw. ,,De wereld, die ik, ei neu /Kirlklo/i lang. beeld eau mijn wezen maalde en- inaid~a,n<i ra n. mijnc/i mleni." \) Uitgave Em. Qnerido. zal de dichter niet anders kunnen zien dan even beangstigend als het eigen ik. De weinige natuur verzen, die dan ook in dezen bundel staan, zijn vervuld van wanhoop. Het landschap is in al zijne grootschheid eeno gouden nachtmerrie, een ver schrikkend beeld van vertwijfeling. De menschen als eenheid? Die diepst leven,ijetneenschap met alles en allen willen, Staan daardoor, -ja juist daardoor graf-eenzaam. De Vrouw ? En zei j s na deze wreede werkelijkheid: Uw stem, uw stem als een vloei; in mijn ooren, Weet il;, dut (jij niet dan inijzelvc zijl. Xoo hooft de angst ingesteld op eigen ik 011 het oit, dat dit gevoel op alle tocvluchtsobjoctenf getransponeerd is, deze ziel ingedamd met wanhoop on vertwijfeling, een ziel, die glasscherven leeft. Xa dergelijke zich over jaren uitstrekkende pogingen tot out vlucht en aan. zich zelf, staat zoo'n gemoed voor de uiteindelijke keuze, zijn of niet zijn. Do zucht tot vernietiging van eigen ik is dan ook oen dor voornaamste onderwerpen van deze gedichten. De vernietiging, de dood wordt als belofte, als verlossing, liet niet en niets zijn als het rijk Gods gevoeld. Zie, ik sta \~oor hel ijroot geheim van uic volle openbaring. Die is ik weet het nu vernietiging. V ernietiij inrj! En toen ik wa-s een Icind Klonk mij dit woord toe als een belofte. . . . Het spreekt van zelf, dat deze vernietiging van eigen ik alleen maar en dan nog slechts vermoede lijk door vernietiging van hot lichaam to bereiken is. Deze verzen gaan dan ook rakelings langs don zelf moord, on het feit of deze laatste wanhopige poging al of niet gedaan wordt, is afhankelijk van de vraag of een dergelijk mensch in de critiekste periode van zijn conflict zijn tusschen de innerlijke afgronden steun zoekenden voet planten kan op de eonige plek, van waaruit naar boven werkingmogelijk is, of de dichter zich in die periode ver eenzelvigen kan met zijn reddend weten. De nitehten spmcen slank; de dage» zij» verrot Leven, dal langzaam in ontbinding overgaat. . . . Het laatste zirare, tranenzicare weten laat Mij sterven tot den ceuicig groenen groei van God. Dan begint het heroïsche gevecht van de verheveiiste inenschelijke functie, liet weten, met hot verstoord gemoed. !)<? beangstigende onwetend heid wordt te niet gedaan, hot eigon ik wordt aangetast, ontkleed, ontleed, bewust on gevaarloos gemaakt, aanvaard on overwonnen en de dichter staat gelaten en moedeloos, want het toch schoono spook ligt aan stukken on do ziel is leeg'. Vaartrcl, leen npinsel, did mij eens omJting: \Vij s/erren sa-inen. uit de m'heiner'nig Zul van ons beide geen andere dag Meer opkomen. Itcetts seiid de zicarle. vlag Des narlds dat a/les er niet is gctrecttt. Stemloos gekeeld «Is een ge/tonden beest l'al ik, en gij, mijn irereld. valt niet mij. 11 ij iraren n: n niets neemt nu ons bet. Hoven omschreven innerlijke toestand en ont wikkelingsgang, die zich uitstrekt over de jaren 1!HO tot 1027 is. dunkt me. do inhoud van dezen bundel. Victor K. van Vriesland iscen groot ui-iisch, want van de; honderd gaan ernegon 011 negentig in oen dergelijke t itanen-strijd tori onder en men moot toegorust zijn met het uithoudingsvermogen van oen martelaar, hot alieri'ijriste weten en ongekende moed om dat laatste in het pijnlijkste gevecht to brengen. Victor K. Van Vrioslaiid is een groot dichter, zoo niet de grootste dan toch oen der besten dei' laatste jaren, want de ontroeringskracht dezer wonderlijk goode verzon is in de laatste tijden niet geëvenaard. Hot optreden van het weten bij dezen dichter is niet oen moment geweest. Reeds van het aller eerste begin van zijn cc mflict af werkte het geslepen. /ijrie gedichten zijn er het bewijs van. Moordere zijn zeldzame voorbeelden \ an verzen, waarbij het gevoel on hot weten in volmaakte harmonie de uiting tot stand brachten. Hoe sterker echter het weten in dozen bundel optreedt, hoe meer het het gevoel ovorheerscht. Dan worden de gedichte;)! dor en droog en cerebraal. De toekomst:- Het weten hoeft den vulkaan uit gebrand. Men vergete echter niet, dat al de in deze verzen geuit o gevoelens werkzaam zijn in slechts een der groote standaard verhoudingen van het rnonschelijke gemoed, nml. in do verhouding tot zich zelf. Daardoor is do ziel nog jolig, do andere verhoudingen zijn nog niet doorleefd. De; ziel is moe, loog en donker, maar bevrijd van zich zelf en bereid tot alles. Ik geloof, dat er van dezen dichter nog zeer groot e dingen !<? verwachten zijn.