Historisch Archief 1877-1940
No. 2761
DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 3 MEI 1930
KREUGER
door G. A. Klaasse
1)ANDJESHUIS voor failliete staatsboedels"
heb ik eens het Kreuger & Toll-concern door
<-on ietwat zwartgallig gestemd financier hooren
noemen. En dan zou dus Ivar Kreuger, de
luciferskoning, de pandjeshuishouder zijn. In elk geval
moet dan toch dit in zijn credit geboekt worden:
dat hij zijn standje tot een respectabele hoogte
heeft weten op te werken.
Nog geen 19 jaar geleden werd te Stockholm de
A. B. Kreuger en Toll opgericht met een
kapitaaltje van Kr. ] millioeii. Thans heeft zij een ka
pitaal van Kr. 76 millioen, benevens winst doelende
obligatiën practisch niet veel verschillend van
?de aandeelen tot een bedrag van Kr. 139 millioen.
De vennootschap controleert rechtstreeks of indi
rect een dertigtal maatschappijen van meerdere of
mindere beteekeiiis. Volgens de laatste cijfers (uit
liet jaarverslag over 1929) vertoont de geconsoli
deerde balans van Kreuger en Toll en haar beide
voornaamste dochter-maaaschappijen, de NA'.
Pinancieele Maatschappij Kreuger en Toll en de
;Swedish American Investment Corp. een reserve
van nagenoeg 600 millioen kronen, liet concern
bezit een portefeuille industrieaandeelen welke te
boek staat voor niet minder dan Kr. 450 millioen.
diverse staatsobligatiën met een boekwaarde van.
Kr. 320 millioen. Terwijl de kas- en banksaldi per
ultimo 1929 de somma van Kr. ISO millioen haal
ben.
L)e invloedssfeer van de Kreuger-groep strekt
<lit is wel algemeen bekend zich in de eerste plaats
uit tot de lucifersindustrie. En op dat gebied heeft
zij dan ook wel een expansivitoit getoond die
nauwelijks te evenaren is. In 1917 ontstond uit
ccii tweetal grooto Zweedsohe Juciforsfabriokon. de
Jönköpings och Vulcan's en de A.U. Foreriade
Svenska Tandsticksfabriker. de Svenska Tand
sticks A.B. Reeds eenige jaren na haar oprichting
kon dit bedrijf haar internationale
ovorwinningstoeht aanvangen. Steeds verder drong haar macht
-door. zoodat de groep thans al meer dan 2,'3 van
d'- wereldproductie aan lucifers controleert, /ij
beschikt over ruim 150 fabrieken, gelegen in 35
landen, en in verscheidene landen is haai' afzet
verzekerd door een monopolie. Haar kapitaal be
staat voor een. derde uit a indeden A. die vol stem
recht hebben. Van deze aandeelen bezit Krouger
en Toll de helft. Tot voor kort had laatstgenoemde
maatschappij zelve slechts 35 p('t. der aandeelen
in handen terwijl 15 "?werd gehouden door haar
dochter-maatschappij de Swedish American In
vestment Corp. Nu echter bepaald»; fiscale be
zwaren uit de Zweedsche wet zijn vervallen heeft
de moedermaatschappij een belangrijk deel van het
actief dezer dochter overgenomen en daaronder
ook de aandeelen der Svoiiska Tamlstieks A.B.
Welk is nu het geheim van deze enorme expansie
die zich in ruim tien jaren heeft voltrokken ': Wan
neer men de ontwikkeling van zulk een
wereld? concern gadeslaat dan vraagt men zich onwille
keurig af welke geniale zet van de leiders -- meestal
van den leider -- de kieru heeft gelegd voor den
uitbouw van het bedrijf. liet probleem: wat maakt
don industrieel of financier tot een magnaat is in
7,ijn algemeenheid niet te beantwoorden. Maai- een
vaststaand feit is het dat dikwijls n werkelijk
goede, en bovendien geheel nieuwe, gedachte vol
doende is om voor een persoon of maatschappij oen
vermogen te scheppen. Hij Ford was hot: do zin
voor systematische!! arbeid, voor tot inliet uiterste
doorgevoerde efficiency, en tenslotte de service
idee welke hom maakte tot 's werelds grootste
automobielfabrikant. Heeft Krouger ook zulk een
hobbyy Om die vraag te kunnen beantwoorden
moeten wij eerst realiseeren wat eigenlijk Kreuger
heeft gedaan. Hij was niet. als Ford. fabrikant.
veeleer financier en promotor van een industrie.
In do eerste plaats dan komt de vraag op: waarom
Werd juist dit product gekozen. Antwoord: waar
schijnlijk toeval. .Men moet het element van voor
zienigheid zelfs bij captains of industry als Kreuger
niet al te veel overschatten. Maar als het een doel
bewuste keuze is geweest, en niet eenvoudig een
gevolg van het feit dat de lucifersindust rie
geueveii Zwedens rijkdom aan goedkoop zacht hout
een typisch Zweedsche industrie was. dan was liet
ongetwijfeld een daad van wijs beleid. Massapro
duct bij uitnemendheid; grondstoffen niet overal
even goedkoop te krijgen: dagelijksch gebruiks
artikel, waarvan de prijs een zeer geringe rol
speelt. Een artikel dus dat o. m. bij uitstek ge
schikt was om ovenals zout e.d. te worden uitver
koren als slachtoffer van de fiscale grijpvingeren.
Maar laten wij aannemen dat de keuze min of
meer toevallig is geweest dat de groep nu eenmaal
geintresseerd was bij de lucifersindustrie. Dan nog
is het een bewijs van scherp vernuft dat de leiding
de typische kenmerken van deze nijverheid tot
het uiterste heeft uitgebuit on dienstbaar heeft
gemaakt, aan haar expansiepolitiek. Want niet al
die zelfde feiten had zich evengoed overal een na
tionale lucifersindustrie kunnen ontwikkelen,
heelernaal los van de Zweedsche groep.
F/n inderdaad. Kreuge?' hooft op oen goed mo
ment n zet gedaan die hem in een slag tot do win
nende partij maakte. Hij heeft destijds een tactiek
ter bevordering van den afzet ingeluid die nu lang
zamerhand ook in andere takken van bedrijf begint
door te dringen. Op zijn locltl tot reroccrinij rati
<iizetyebieden tros kfijiilanl zij» roor»fifi»iiste ii'ii/icn.
Heelemaal onbekend was dit middel als stimulans
tot uitbreiding van het debiet niet. Al tientallen
jaren zijn verscheidene bierbrouwerijen gewoon
café- en restaurant bedrijven aan zich te knechten
door de verleen ing van financieelen steun. Maar
Kreuger heeft de moed gehad dit systeem te ver
heffen tot de spil van zijn verkoopsschema. F.n nu
zien wij overal de andere bedrijven volgen: de
oliemaatschappijen zijn begonnen met de - een
vrij omvangrijke kapitaalsuitgave vereischende
benzinepompen aan de garages-afnemers in
bruikleen te geven. Fn zij zijn al een stap volder
gegaan: bij den bouw van nieuwe garages wordt
financieele steun verleend. En zoo heeft do kapi
taalkracht als ooncurrontio-wapcn steeds groot er
beloekeilis gekregen. De oude concurrentiemid
delen: lage prijzen, kortingen. ..coulante" be
diening enz. zijn moer en n!'er verdrongen, /ij
moeten af en toe. wanneer o|> een bepaald gebied
de strijd eenigen tijd op de spits gedreven moet
worden, nog we! toegep;tst worden. Maar als sys
tematisch middel om blijvende clientèle te kweeken
zijn andere normen aangenomen. Men tracht de
afnemer op oeniu'erlei wijze permanent a.an zich te
verbinden. Fn welke ..service" is den afnemer, die
geld noodig heeft. liever dan een voorschot ':
Zoo hoeft Kreuger \ au de typische kenmerken
dei1 lucifersindustrie. van de verhoudingen in handel
on consumptie, welke het artikel voor staatsmo
nopolie (annex indirect e-belast ing-holïing ) bij uit
stek geschikt maken gebruik gemaakt om do
Sveiiska Tandsticks A.B. aan een afzetgebied 1e
holpen waarvan zij bij haar oprichting nimmer zou
hebben durven droomeii. Kreuger verst rokte kapi
taalarme staten die niet of moeilijk zelve een be
roep konden doen op de internationale kapitaal
markt leeningon in ruil voor een aandeel in het
monopoliobedrijf. De idee is wellicht n van <ie
vele ('olombusoiereii. Ma:ir dat zijn juist dikwijls
de eieren die het embryo bevatten van de kip die
goudon eieren legt .
De resultaten v.i'i dit systeem zijn tot nu toe
zoo gunstig geweest en do internationale kapitaal
markten - vooral do Anierikaa'ische zijn tot nu
toe zoo gretig ingegaan op de kapitaal vraag van
het concern dat men er blijkbaar de smaak van te
pakken heeft. Keeds eenige malen zijn met kleinere
staten onderhandelingen gevoerd over leeiiinnvn
die niet beloond zonden worden niet een a-indee]
in het lucifersmonopolie doch met andere
uidustrieele concessies. Kreuger heeft bv. onlangs aan
sluit ing gezocht bij de /woodsche Frioson telefoon
maatschappij, en traelit voor deze ondernoming
f olofoonconcessios ie krijgen op dezelfde wijze als
voorheen luciferseoneesr-ies voor de Svenska,.
Of op den duur de risico's van de verstrekte
leeniimen zullen worden goedgemaakt uit de win
sten welke het monopolie oplevert is natuurlijk de
vraag. De rente op de leeningen is ineeslal lage!'
dan de voor do debiteur landen geldende rentevoet .
hoewel er nog een behoorlijke marge overblijft in
vergelijking met do kosten van het kapitaal, voor
zoover althans de 5 '',, obliga' ion betreft welke ter
fina.neiering van de leeiihiuvn tot een bedrag van
Kr. l M 5 millioen (ruim Ds. l'J.1, millioeti) uil si aan .
F n de overige a''t i va, der maatschappij waarvan
de aandeelen Svenska een belangrijk deel uit
maken brengen een flinke winst in. Blijkens hel
laatste verslag worden de duurzame inkomsten
gesehal op 35",, van het kapitaal. Men moet er
echt ei' rekening mee houden dat de maatschappij
Schrijf mach inebandel
(Alle merken vanaf f 50.-.)
COPIEERINRÏCHTING
| TEIj. 3340O
Wolvcnstr.2-4- Amsterdam
haar aandeelen on winst doelende obligatié'n voor
een belangrijk dool tot zeer hoogo koersen heeft ge
plaatst (ook oen van do typische financieringstrucs
van Kreuger); op de boekwaarde der activa be
draagt dan ook het winstcijfer' (do zuivere exploi
tatiewinst althans) ongeveer 7J "?. De toekomst
zal dus moeten loeren of hot systeem dat als middel
om de expansie te stuwen afdoend is gebleken ook
een oogpunt \ aii loiidement een goode groep was.
Krouger en Toll heeft haar vleugels verder
willen uitslaan dan do hu Vrsindust rie. Blijkens
haar laatste jaarverslag beschouwt zij als haar
tweedotaak: het vormenvan een holding van goede
indust rioelo en grondexploitatie-ondernemingen.
Het aandeolonbey.it van hot concern staat voor Kr.
150 millioen te boek. waarvan Kr. 105 millioen voor
de aandeden Svenska. Ook deze bedrijfstak hooft
dus een respectabele omvang aangenomen. Maar
.het karakter van Kreuger en Toll is er feitelijk door
veranderd. Zij is inplaats va,n ..dakinaatschappij
van de luciferstrust geworden tot industrieele
holding-eonipany, tot beleggingsmaatschappij. Hot
is wellicht in de eerste plaats do aanraking met de
Amerïkaansche financiers geweest die deze
ont\vikkeJing heeft gepoli.sseeerd. De Swodi.sli Ameri
can Investment Trust had behalve een post. aan
deelen der Zweodsche luciforsmaat schappij ook
andere aandeelen in Zweedsche bedrijven in por
tefeuille. I''.n Kreuger heeft misschien gemeend
dat wilde zij hel zoo vurig begeerde acces tot
de internationale kapitaalmarkt honden het
wd weiischdijk was om 1e zorgen voor oen wat
verdeeld risico, en te voorkomen da,1 zijn obligat ion
als verkapte iJoemeeiisi hè. (irieksehe en andere
staatslecningon werden beschouwd, liet bezit van
aandeel.'ii in prima maatschappijen niet nominaal
booge dividenden geeft de onderneming een zekere
standing ook al zijn de reëele dividenden (op do
aa'ikoopwaiirde) niet zoo overweldigend. Die
nimbus van finaneoeele kracht is natuurlijk noi;1
versterkt door de uitgifte van eigen aandeelen
el! winstdeelellde obligatie!) tegen beurskoersen
ver boven pari. waardoor ook daarvoor de dividen
den i zelfs bij normale winst capaei(ei( l hoog kunnen
blijven. Behalve de kunst van lucifers verkoopoii
verstaat do heel' Kreiigor ongetwijfeld de t
riekvan een vlotte financiering!
l fel Vii.lt intusschen niet te ontkennen dat de
opzet van het bedrijf op die wijy.o Wel wal ver
doezeld wordt. De risico's dei1 leeningen behoorden
gedokt te worden door de winsten Welke de
lueil'ersexploitaito zou opleveren. Daar waren een
risico en een winstkans die elkaar dekten. Maar een
risico kan nooit gedekt wolden door zich behalve
die riskante belegging andere beleggingen aan Ie
schaffen die da.arvan los staan. De lieer Kreuger
/al d oh geel) aspiraties hebben om a!i-r"unil
industrieel a l l Stiniies te worden.
K reuter maakt trouwens meer zijsprongen, hij
schijnt ze althans te willen maken. In het laatste
?jaarverslag wordt tenminste de indruk gevestigd
dat het concern zich min of meer los van de
ooncessiovorkrijgitig wil gaan toeleggen o]) het ver
strekken van leeiiingen. ..Fs ist das Best reben der
A.B. Kreügei' en Toll. sii-h-dbst zu einern Instru
nn-nt inlernalionaler Finanzierung zu ent wickdn".
Financiering als doel dus en niet meer
almiddel!
Hoe ?/.;>' over t wint ig jaar de balans van de mail!
schappij ei' uitzien-' Xroimvr heeft geloond de
e;ipacileiten te bezitten zijn concern groot te maken.
Nu moei hij nog bewijzen bet ook op dit niveau te
houden. Hij heeft de ma arseha l kst a f niet alleen
meer in den ransel: hij heeft dien al geruime!! tijd
met vasten ha,nd geloerd. Dat in zijn si ra.l egie
eenheid van lijn blijve.
l
V.ROSSEM'» -*>a&
OE,BE3TEVARinA5