"-vT DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 21 JUNI 1930 No. 2768 BIOSCOPY door L. J. Jordaan Het gestandardiseerde type Dr. F. W. Murnan: ..Ons dagelijkse h brood" Tuschinsky INDIEN men als eerste axioma accepteert, dat de techniek van een werk in harmonie behoort te zijn met zijn geestelijke physiognomie, dan raakt men meteen de diepere oorzaak, waarom deze film, ondanks haar scenische en fotografische vir tuositeit ? een gevoel van leegte, ja, een zekeren ?weerzin nalaat. Bij een onderwerp, als Ons dage lijksch brood" met zijn sfeer van hard boeren?calviuisme, van misdadige bekrompenheid, van <md-testamentischen haat is de gedachte aan liet gruwelijk-schoone werk van O'Neill te nabij, ?om een fotografische fraaiheid a la Manuel-Frères niet als een misgreep te voelen. Slechts n enkel motief in de heele film benadert het karakter van het onderwerp: de oude boer. Dit wreede, eigen gereide, fanatieke masker zou in Desire under the Elms" niet misplaatst wezen. Tegenover een der gelijke samenvatting van den strijd en de hai-ts?fcochten van generaties, afgedrukt in de harde lijnen van een menschengezicht. verzinken spel" ?en mise,-en-scene in het niet. Wanneer Muinau den moed had bezeten, tegenover dezen patriar chalen geweldenaar even levende even waarAchtige typen te plaatsen, dan had de film Aan innerlijke dramatiek een schoone en vaste basis gehad- In plaats daarvan zwicht hij voor deu ongeneeslijken Amerikaanschen hang naar het gestandardiseerde individu naar een held", die bij voorbaat sympathiek" en een schurk, die per se slecht moet wezen. Zoo staat in den schaduw van den ruigen orthodoxen tyran, een sentimenteele plaatjes-moeder van het populaire Mary Carr-type ?eu een zoon, die in Chailes Farrell wel den laatsten vertolker behoorde te vinden. Deze jonge man heeft iets simplistisch en daarbij iets te-goed-voor-dezewereld over zich, dat reeds aanstonds alle spanning, ?alle verrassing uitsluit en alle belangstelling doodt: ?daar valt niets meer bij te beleven dit provin ciale haar, dit blanke, nobele profiel, die beminne lijke linkschheid kennen wij al in de eerste vijf minuten en wij weten precies hoe dit prototype der nobele onhandigheid in alle situaties reageeren zal. Het is in het algemeen de vloek der Ameriiaansche film, dat zij niet kan werken zonder zulke ?cliché-typen, die hun dramatische horoscoop vol ledig ten toon dragen. Het onverbiddelijke gevolg is, dat alles, wat den weg zou kunnen wijzen naar ?innerlijke conf licten,naar waarden achter het vlakke uiterlijk van menschen en dingen, bij voorbaat "wordt uitgeschakeld. De vraag is niet meer hoe deze figuren zullen handelen ? dit staat voor de gerubriceerde typen even vast als de loop der «torren. De quaastie bepaalt zich tot een sportief: «vanneer. Geen sterveling twijfelt eraan of Charles .Farrell zal zijn belagers naar den eisch aftuigen ?wij zijn alleen maar nieuwsgierig op welk oogenblik ?.zijn vuist zal uitschieten. Al de raadselen al de ?aarzelingen -?al de tragiek, die op den bodem der ?aTme, gecompliceerde menschelijke ziel sluimeren ?en die wij in spanning van het waarlijk levende masker trachten af te lezen, bestaan voor liet ge«tandardiseerde drama-type niet. De Amerikanen houden van standardiseering ?ook op het stuk van dramatis personae. ,,Standardisation" zegt Sinclair Lewis in Babbitt".. . . ,,Standardisation is excellent. When I buy an Ingersoll watch or a Ford, I get a hetter tooi for less money, and I know precisely what I'm getting, wad that leaves me more time and energy...." .Zoo is het de staadardiseering van den levenden mensen tot een courant en populair character" vereenvoudigt en vergemakkelijkt het verwerken CURNBBAAJj AGENTE!» VOOJB AMATEU» fcIB(O-UITRF8TI3ï« FOTO-SCHAAP & Co. ? PUI 8 AMSTBRD4M van ieder dramatisch conflict tot de primitieve opwinding van een bokgmatch. Het houdt den toe schouwer ver van alle verwarring, van alle peinzerij het laat hem fit voor het nuchtere dagelijksch leven, maar het vermoordt het kunstwerk. Het is dan ook opmerkelijk, dat een film, zoodra zij van het gestandardiseerde character" van den held", of den bruut", of den verleider" afstand doet, aanstonds aan belangrijkheid en diepte wint. Zonder nog te verwijzen naar de ai'gelooze menschelijkheid der Russische sujetten, zijn de voorbeelden in Amerika?zelf daar, om dit feit te illustreeren. Hoe komt het, dat wij in een Greta Garbo, in een Stroheim, in een Bancroft altijd meer zien, dan de sujetten van een poover verhaaltje? Omdat hun persoonlijkheid, ondanks de hardnekkige pogingen tot specialisatie, altijd weigeren zich te identificeren met het onnoozele standaard-type dat zij moeten voorstellen. Deze figuren laten zich a'.s vamp", als Juiiker" en als goedhartige bruut" gebruiken, zonder dat hun innerlijk daaraan deel schijnt te hebben. Garbo kan plichtmatig een onnoozelen jongen man ver leiden, terwijl de broze vorstelijkheid van haar wezen mijlen ver blijft van dit vulgair bedrijf. Stroheim draagt de f eudale luitenantskleeding met een geborneerde gratie, maar in zijn wrangen glimlach ligt een wereld van verachting. George Bancroft, die men onder hoogdruk heeft willen standardiseeren, doorloopt met zijn zware, trage schreden van goedhartigen krachtmensch het heele gamma van. verbitterde ruwheid tot brave verteedering maar zijn leelijk, doch fel levend gelaat met den doodelijk-Iistigen frettenblik, spreekt van gansch andere dingen. In deze klare, duistere of felbewogen maskers, weerspiegelen en verdiepen zich de levenlooze omgeving en de banale feiten tot boeiende, vibreerende reflexen. In films als King Vidor's Crowd" en vooral Fejos' meesterlijk Lonesome" toont Amerika energiek een andere koers te willen inslaan. Het verlaat den platgetreden weg der romantische avonturen van. brave en slechte menschen en tracht zich te verdiepen in het onuitputtelijke leven zelf. Het zoekt zijn conflicten in de harde, grauwe, meedoogenlooze realiteit en ontwikkelt daarbij een totnogtoe ongekende dramatische kracht. Maar al blijkt men de werkelijkheid der massa en der toe standen aan te durven men schrikt nog immer terug voor de realiteit van het individu. Altijd nog stuit men in deze films op den gestandardiseerden held", het moreele catalogusnummer, dat ons langs zijn onveranderlijk conventioneele baan weer naar het happy end en de banaliteit terug voert. Ook in Ons dagelijksch brood" werd getracht een eenvoudige werkelijkheidsverbeelding met sociaal-economische moraal te geven. Minder dan Fejos minder zelfs dan Vidor, is de zeer Amerkaansche Duitscher Murnau hierin geslaagd. Met de zware, broeiende atmosfeer van haat en bekrompenheid onder dit lage boerendak met het trage, vretende leed dat er wordt geleden is een dergelijke lumineuse, brillante fotografische tech niek moeilijk te vereenigen. Het is evenals in Sunrise", de niets-ontziende virtuositeit, die met den cineast aan den haal gaat en hem den psychologischen kern doet verwaarloozen en onder den voet loopen. Met open mond kijken wij naar de verbluffende staaltjes van belichtingstechniek (lamplicht-scènes) en fotografische fraaiheid (oogsttafereelen) en vergeten het belangrijkste: den strijd tusschen twee generaties en twee levensopvattin gen. Maar de groote en ernstige handicap is ook hier de standardiseering der typen. Behalve de oude boer, die bovendien als sujet zeer onvoldoende is aangewend, zijn al de overige figuren cliché's, die niets meer te hopen, te vreezen, te verwachten overlaten als boeken, waaivan wij de laatste hoofdstukken reeds gelezen hebben. Wanneer het oude moedertje in de streng voorgeschreven proporties tot den grooten zoon den jongen tegenhoudt, als hij zijn vader te lijf wil, dan is niemand meer verrast of zelfs maar geïnteresseerd. Dit tableau vivant hebben wij dozijnen malen vroeger precies zoo gezien het behoort bij de types, de stakkerds kunnen niet anders, leder ge baar van de boerenknechts iedere mimiek van the sweet and elever girl" herkennen wij, ver wachtten wij als iets onvermijdelijks. Het is alles gestandardiseerd, als demenschenzelf gestandardiseerd tot de efficiënte, in massa-geproduceerde expressie. Zoo schrijven wij in deze en dergelijke werken den mensch reeds bij den aanvang als dramatisch motief af en wachten gelaten op de knokpartij, Nederlandsche Munt Holland's beste 10 cents sigaar zeggende met Babbitt: Tou have standardized all the beauty out of life. It makes of the world orie big railroad station with all the people taking tickets fot the best cemeteris. . . .!" Arthur Robison: ,,I>e nacht na het verraad". Kembrandt Wat deze film ernstig schaadt is het ver bijsterend slechte scenario, waaraan men al het gebrek aan ervaring en het dülettantisme der pas herleefde Engelsche filmproductie kan af meten. Het is als een uitschuif bare hengelroede: telkens komt er een verlengstuk bij. Tienmaal ligt een indrukwekkend en gemotiveerd slot voor het grijpen - maar tienmaal gaat het scenario verder, omdat het in dillettantischen ijver dit pakkende tooneel niet wil missen die effectscène er nog met alle geweld bij moet hebben. Een prachtig en voor de hand liggend slot ware b.v. de dood in den tunnel. Om zijn vervolgers en de straf voor zijn verraad te ontgaan stort Nolan zich in den zwarten muil van den spoorwegtunnel en een seconde daarna raast de Liverpool-Express er doorheen.. . . een indrukwekkend einde, snel en machtig als een bliksemstraal -?? met even het wrange visioen van het vreedzaam slapende meisje, door den verrader vrijgekocht, dat in tragische onbewustheid over zijn verpletterd lijk wordt mee gevoerd. Maar nee zegt het scenario dat zou zonde zijn van de scène in Lya's kamer en van het tooneel met Mc. Phillip's moeder en van Nolan's dankbaren dood en van nog een stuk of wat effectvolle frag menten, die er dan ook allemaal nog achteraan worden geplakt. Het is jammer, want inderdaad hebben al die fragmenten pakkende en goede oogenblikken, maar onze ontvankelijkheid voor dramatische spanning is nu eenmaal geen horlogeveer, die zich ad infinitum laat opwinden. In zoo'n verstikkend te veel, smoort op het eind de be langstelling en irriteert alleen nog maar de gewrongenheid en geforceerde melodramatiek der overigens lang niet slecht gerealiseerde film. Het ergst is in dat opzicht het slot (het wezenlijke en waarachtige einde!) wanneer Nolan, na soliede en definitief neergeschoten te zijn, zich nog eens naar de kerk weet te sleepen voor een dankbare scène a faire met de moeder van zijn slachtoffer. Toch heeft Robison's film merkwaardige kwali teiten en een zeer eigen bekoring. Zes jaar geleden draaide in de kleine Union-Bioscope de eerste curicuse film van dezen cineast: Schatten" een werk, dat door geheel oorspronkelijke middelen boeide. Ken zeer suggestieve atmosfeer van zware schaduwen en looden grijzen een opmerkelijk traag en sluipend werkende camera verleenden aan. deze eersteling een onmiskenbaren stijl en origineele visie, die men later in het werk van von Sternberg terugvindt. Dezelfde eigenschappen kenmerken dozen Nacht na het verraad", maar wat voor alles te waardeeren valt is de filmische dialooq, een cinegrafische factor, die het typisch eigendom der Duitschers is en die ik nergens anders terugvond.. Dit vermogen om uit wisselende closeup's een zich steeds intensiveerend en verdichtend conflict der gedachten te scheppen, handhaaft zich van de oude Asta Nielsenfilms, via Dupont's Variété" tot in May's Heimkehr" en Schwarz' Nina Petrowna". Het heeft niets te maken met het beruchte spel" van Jannings (het registreert bij voorkeur schier onmerkbare gelaatsplastiek!) noch met de felle, rythmisohe beeldwisseling der Russen. Wie het in al zijn kracht wil zien, bestudoere de talrijke voorbeelden in deze film speciaal het tooneol van Lya de Putti met Warwick Ward na den uitroep: Je hebt hem altijd gehaat!" Ik hoop er later uitvoei'ig op terug te komen. GIDDING LJTUYNENBURG ^SCHILDERS!